Ιωάννης Καρατζάς (1767-1798), ο Κύπριος σύντροφος του Ρήγα Φεραίου

Ο πύργος Νεμπόισα στο Βελιγράδι μέσα στον οποίο
εκτελέστηκε ο Ρήγας και οι 7 σύντροφοί του

Το εθνεγερτήριο σάλπισμα του Ρήγα Φεραίου ήταν ο προάγγελος της εθνικής παλιγγενεσίας που θα ακολουθούσε. Από το 1790 ο Ρήγας μαζί με τους συντρόφους του προετοίμαζε από τη Βιέννη όπου βρισκόταν τον μεγάλο ξεσηκωμό. Η ομάδα του Ρήγα εξέδιδε προκηρύξεις, έγραφε επαναστατικά άρθρα και τραγούδια και εξέδιδε διδακτικά βιβλία προσπαθώντας να μορφώσει τους σκλαβωμένους Έλληνες και να αφυπνίσει το εθνικό τους φρόνημα. Ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Ρήγα ήταν ο λόγιος Ιωάννης Καρατζάς από τη Λευκωσία της Κύπρου. 

Δυστυχώς δεν βρέθηκαν πληροφορίες για τη ζωή του Καρατζά πριν την άφιξή του στη Βιέννη.

Ο Καρατζάς έκανε παρέα με τους Έλληνες της Βιέννης και βρέθηκε στον στενό κύκλο του Ρήγα Φεραίου.  Στον Καρατζά αποδίδεται η πρώτη συλλογή νεοελληνικών διηγημάτων με τίτλο «Έρωτος αποτελέσματα: ήτοι ιστορίαι ηθικοερωτικαί με δάφορα εν τω μεταξύ χαρίη και ερωτικά τραγούδια». Ο Καρατζάς έκδωσε και άλλα βιβλία στη Βιέννη, κυρίως φιλοσοφικού και θρησκευτικού περιεχομένου. Μέσα από τις εκδώσεις της η παρέα του Ρήγα φιλοδοξούσε να μορφώσει και να διαφωτίσει τους Έλληνες ώστε να «ξυπνήσουν» και να διεκδικήσουν την ελευθερία τους, ακόμα και με τη χρήση όπλων. Στόχος τους ήταν η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η δημιουργία ενός νέου φιλελεύθερου πανβαλκανικού κράτους που θα είχε ως πρότυπό του το αρχαίο Αθηναϊκό πολίτευμα. 

Ο Ιωάννης Καρατζάς βρέθηκε στην Πέστη όπου ανέλαβε νεωκόρος στον εκεί ορθόδοξο ναό της ελληνικής κοινότητας. Εικάζεται ότι πήγε εκεί έχοντας σαν αποστολή του τον συντονισμό της δράσης των Ελλήνων της Πέστης. Συνελήφθη όμως από τις Αυστριακές αρχές και βρέθηκε ένοχος στην κατηγορία για κατοχή επαναστατικών προκηρύξεων με στόχο την αναπαραγωγή και διάδοσή τους.

Στα πρακτικά της δίκης που διασώζονται στα Αυστριακά αρχεία αναφέρεται:

«Ιωάννης Καρατζάς, 31 ετών, γεννηθείς εν Λευκωσία της Ασίας. Άγαμος, και ποτέ νεωκόρος της εν Πέστη Ελληνικής εκκλησίας, κατά τα πρακτικά της ανακρίσεως αυτού υπ΄αριθ. 8. ομολογεί μεν, ότι εξ απλής περιέργειας εζήτησε παρά του Τορούντζια την προκήρυξίν ταύτην παρ΄ αυτού, αλλ’ αρνήται, ότι ποτέ εδήλωσεν ότι θέλει ν’αντιγράψει ταύτην, ουδ’ εξέφρασε ποτέ, ως διατείνεται ο Τορούντζιας, την ευχήν να μάθη την απελευθέρωση της Ελλάδος από του Τουρκικού ζυγού».

Όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις οι κατηγορηθέντες προσπάθησαν να αποπροσανατολίσουν τους δικαστές αρνούμενοι των κατηγοριών που τους προσάπταν. 

Ο Καρατζάς μαζί με τον Ρήγα και άλλους 6 συντρόφους τους κατηγορήθηκαν τελικά για προετοιμασία εξέγερσης στην Ελλάδα και για διάδοση των φιλελευθέρων ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης. Οι ιδέες αυτές που ερχόντουσαν σε αντίθεση με τον μοναρχικό χαρακτήρα των υφιστάμενων αυτοκρατοριών, ενοχλούσαν τόσο την Αυστροουγγρική όσο και την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Οι Αυστριακοί που είχαν πλέον συνάψει σύμφωνο φιλίας με τους Οθωμανούς, παρέδωσαν τους 8 επαναστάτες στα χέρια των Τούρκων. Πριν την παράδοσή τους, ο Ρήγας, κάνοντας μια απέλπιδα προσπάθεια ζήτησε από τους ομόθρησκους Αυστριακούς να μην τους παραδώσουν στους αλλόπιστους αλλά να τους εκτελέσουν οι ίδιοι (οι Αυστριακοί). Το αίτημα του Ρήγα όμως απορρίφθηκε.

Οι 8 συλληφθέντες οι οποίοι παραδόθηκαν στους Τούρκους ήταν οι ακόλουθοι: 1. Ρήγας Φεραίος (Βελεστινλής), 40 χρόνων από το Βελεστίνο της Θεσσαλίας. 2. Ευστράτιος Αργέντης, 31 χρόνων έμπορος από την Χίο. 3. Δημήτριος Νικολαίδης, 32 χρόνων ιατρός από την Ζίτσα της Ηπείρου. 4. Αντώνιος Κορωνιός, 27 χρόνων έμπορος και λόγιος από τη Χίο. 5. Θεοχάρης Τουρούντζας, 22 χρόνων έμπορος από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας. 6. Ιωάννης Εμμανουήλ, 24 χρόνων φοιτητής της Ιατρικής από την Καστοριά της Μακεδονίας. 7. Παναγιώτης Εμμανουήλ, 22 χρόνων υπάλληλος του Αργέντη, επίσης από την Καστοριά Μακεδονίας. 8. Ιωάννης Καρατζάς 31 χρόνων, λόγιος και νεωκόρος της ελληνικής εκκλησίας της Πέστης από τη Λευκωσία της Κύπρου.

Η θανατική ποινή που επιβλήθηκε και στους 8 επαναστάτες εκτελέσθηκε στις 24 Ιουνίου 1798 όταν οι Έλληνες πατριώτες στραγγαλίστηκαν από τους Τούρκους στο φρούριο Νεμπόισα του Βελιγραδίου.

Μια εκδοχή φέρει τον Ρήγα να προσπαθεί να αντισταθεί γρονθοκοπώντας τον Τούρκο φρουρό και αυτός να τον εκτέλεσε πυροβολώντας τον.

Τα νεκρά κορμιά των 8 επαναστατών ρίχτηκαν στον ποταμό Δούναβη.

Οι εκτελέσεις πάντως δεν μπόρεσαν να σβήσουν τη σπίθα που είχε είδη ανάψει ο Ρήγας με τους συντρόφους του, μια σπίθα που έμελλε να βάλει μπουρλότο στα θεμέλια της ανίκητης μέχρι τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η καταγωγή των 8 εκτελεσθέντων, από πέντε διαφορετικές περιοχές του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού (Θεσσαλία, Χίος, Ήπειρος, Μακεδονία, Κύπρος) δείχνει την ενότητα και την ενιαία συναίσθηση που υπήρχε για τον ελληνισμό από την εποχή εκείνη, πριν ακόμα τη δημιουργία Ελληνικού Κράτους. 

Η προσπάθεια του Ρήγα και των συντρόφων του θεωρείται ο προάγγελος της Φιλικής Εταιρείας η οποία υιοθέτησε πολλές από τις ιδέες και πρακτικές του κινήματος της Βιέννης.

- Διαβάστε ολόκληρο το αφιέρωμα «200 από την Ελληνική Επανάσταση 1821-2021» - Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η Κύπρος

- Ενημερωθήτε επίσης για το μυθιστόρημα Ο μυστικός σύντροφος του Ρήγα: η άγνωστη μαρτυρία του Ιωάννη Καρατζά