Ιωάννα της Λωρραίνης (Jeanne d'Arc)

 H Ιωάννα της Λωρράινης
στο περιοδικό «Figaro Illustre» (1903)

«Αν δεν διαθέτω τη Θεία Χάρη, είθε ο Θεός να μου τη δώσει. Αν πάλι την έχω, είθε ο Θεός να συνεχίσει να μου την παρέχει»

Αυτή ήταν η απάντηση της Ιωάννας της Λωρραίνης (Jeanne d'Arc, 1412-1431) στην ερώτηση – παγίδα που της έθεσαν οι Ιεροεξεταστές: «Θεωρείς ότι έχεις τη Θεία Χάρη;”

Η ερώτηση ήταν παγίδα αφού αν η Ιωάννα απαντούσε ναι, ότι δηλαδή είχε τη Θεία Χάρη, θα τη θεωρούσαν βλάσφημη και αιρετική αφού σύμφωνα με την Εκκλησία κανείς δεν μπορούσε να είναι σίγουρος πως διαθέτει τη Θεία Χάρη.

Αν πάλι είχε απαντήσει όχι (πως δεν έχει τη Θεία Χάρη) θα είχε ομολογήσει την ενοχή της αφού αυτό θα σήμαινε πως έλεγε ψέματα όταν ισχυριζόταν πως την καθοδηγούσαν θεϊκές φωνές και φωνές αγίων και θα σήμαινε ότι κορόιδευε και παραπλανούσε τους υποστηρικτές της.

Πάντως, η  πιο πάνω απάντηση που έδωσε άφησε έκπληκτους τους δικαστές οι οποίοι τελικά την καταδίκασαν σε θάνατο ως αιρετική επειδή φορούσε κατ΄ εξακολούθηση αντρικά ρούχα.

Στα χρόνια που ακολούθησαν η Ιωάννα της Λωρραίνης έγινε σύμβολο αγώνα για τους Γάλλους οι οποίοι αποκαταστήσαν το όνομά της και την ανακήρυξαν αγία και την λάτρεψαν.

Οι αντίπαλοί της (Άγγλοι και Αγγλόφιλοι Γάλλοι) την αποκάλεσαν αιρετική, δαιμονισμένη φανατική, πνευματική μύστρια, αφελές εργαλείο των ισχυρών, δημιουργό και μοντέλο του σύγχρονου λαϊκού εθνικισμού.

Η Ιωάννα ακόμη και την ώρα που καιγόταν υποστήριζε ότι  την καθοδηγούσαν θεϊκές φωνές. Ανεξάρτητα όμως από το αν υπήρχαν φωνές ή όχι, τα επιτεύγματά της κάνουν όποιον γνωρίζει την ιστορία της να την θαυμάζει.

Κύρια πηγή των όσων γνωρίζουμε για την Ιωάννα της Λωρραίνης είναι τα πρακτικά της δίκης που έκαναν οι Άγγλοι ιεροεξεταστές αλλά και τα πρακτικά της ακυρωτικής δίκης που έκαναν οι Γάλλοι μετά τη λήξη του εκατονταετούς πολέμου ανάμεσα σε Γαλλία και Αγγλία. Την ιστορία της Ιωάννας έχουν εμπλουτίσει και οι θρύλοι που την ακολουθούσαν.

Ο γνωστός Αμερικανός συγγραφέας Μαρκ Τουέιν (Mark Twain, 1835-1910) έγραψε ένα μυθιστόρημα για την Γαλλίδα ηρωίδα το οποίο μάλιστα ο ίδιος χαρακτήρισε ως το κορυφαίο του έργο. Πρόκειται για το “Personal Recollections of Joan of Arc” (1896).

Ο επίσης Αμερικανός συγγραφέας Χένρυ Μ. Τίτσενορ (Henry M. Tichenor 1858-1922) έγραψε ένα ιστορικό βιβλίο για την Ιωάννα της Λωρραίνης “The Life of Joan of Arc” (1922).

Και τα δύο βιβλία κυκλοφόρησαν και στα ελληνικά:

• Twain, Mark, 1835-1910. Ιωάννα της Λωρραίνης : Μυθιστόρημα / Mark Twain · μετάφραση Έφη Καλλιφατίδη. - 1η έκδ. - Αθήνα : Νεφέλη, 2011. - 589σ. · 20x14εκ. - (Παγκόσμια Κλασική Λογοτεχνία).

"Η Ιωάννα της Λωρραίνης μ’ αρέσει περισσότερο απ' όλα τα βιβλία μου και είναι, χωρίς καμία αμφιβολία, το καλύτερο. Εξάλλου, μου πρόσφερε επταπλάσια ευχαρίστηση απ' οποιοδήποτε άλλο: δώδεκα χρόνια προετοιμασίας και δύο χρόνια συγγραφής.

Η Ζαν ντ' Αρκ είναι αναμφίβολα η πιο εκπληκτική προσωπικότητα του ανθρώπινου γένους."(Μαρκ Τουέιν)

"Η Ζαν ντ' Αρκ είναι το µόνο ιστορικό, υπαρκτό πρόσωπο που ενσαρκώνει όλες εκείνες τις αρετές τις οποίες ο Τουέιν αντιλαµβανόταν ως το Ευγενές στον άνθρωπο. Έπρεπε να πει την ιστορία της, γιατί συνιστά τον μοναδικό αντίλογο στον πεσιμισμό του και την ντετερμινιστική φιλοσοφία του."(Ρόμπερτ Γουίγκινς)

Όταν οι "Προσωπικές αναμνήσεις της Ιωάννας της Λωρραίνης" εμφανίστηκαν σε συνέχειες στο "Harper's Magazine" το 1895, ο Μαρκ Τουέιν ήταν ήδη συγγραφέας διεθνούς φήμης. Τα δύο πιο δημοφιλή μυθιστορήματά του, "Χάκλμπερι Φιν" και "Τομ Σόγιερ", είχαν ήδη κερδίσει τις καρδιές του κοινού και των κριτικών. Παρόλο που τα προηγούμενα έργα του είχαν σημειώσει μεγάλη επιτυχία, το ίδιο του το επίτευγμα τον εμπόδισε να περάσει σ' ένα διαφορετικό λογοτεχνικό είδος. Το έργο "Πρίγκιπας και φτωχός" αντιπροσώπευε την αρχική απόπειρά του στην ιστορική μυθοπλασία. Το βιβλίο δεν γνώρισε αμέσως επιτυχία - ήταν μεγάλη η αλλαγή από την εικόνα του Αμερικανού χιουμορίστα που υπήρξε χαρακτηριστική του Τουέιν. Οι αναγνώστες ανέμεναν ότι η ιδιαίτερη σφραγίδα του χιούμορ και της αφήγησής του θα διαπερνούσε όλα του τα έργα και απογοητεύονταν όταν κάποιο βιβλίο του παρεξέκλινε από το προσδοκώμενο. Για τον λόγο αυτόν, ο Τουέιν αποφάσισε να εκδώσει ανώνυμα την πρώτη -σε συνέχειες- εκδοχή της Ιωάννας της Λωρραίνης, ώστε το βιβλίο να κριθεί αποκλειστικά για την αξία του. Η απαίτησή του για ανωνυμία δείχνει σαφέστατα το μέγεθος του θαυμασμού του για τον χαρακτήρα της Ιωάννας και τον σεβασμό του για την ιστορία της ζωής της. Η σχολαστική έρευνα του Τουέιν -ένα πραγματικό έργο αγάπης- διήρκεσε δώδεκα χρόνια, ενώ άλλα δύο χρόνια αφιερώθηκαν στη συγγραφή του μυθιστορήματος.

Σύμφωνα με τον βιογράφο του, το βαθύ ενδιαφέρον του Τουέιν για την Ιωάννα της Λωρραίνης γεννήθηκε όταν ήταν ακόμα μαθητευόμενος τυπογράφος στο Χάνιμπαλ του Μισούρι. Κάποια μέρα, ενώ επέστρεφε από τη δουλειά, ο Τουέιν βρήκε στον δρόμο ένα σκισμένο φύλλο που το είχε παρασύρει ο αέρας. Εξετάζοντάς το από περιέργεια, ανακάλυψε ότι ήταν από ένα ιστορικό βιβλίο για την Ιωάννα της Λωρραίνης. Αυτό το επεισόδιο τού άνοιξε την όρεξη να μάθει περισσότερα για τη ζωή της, και η έλξη που ένιωσε για τη γενναία ηρωίδα ολοένα και μεγάλωνε, μέχρι που κορυφώθηκε, χρόνια αργότερα, στο καλύτερο, κατά τον ίδιο, έργο του.

Ως ιστορικό μυθιστόρημα, η "Ιωάννα της Λωρραίνης" δεν ακολούθησε τις υφιστάμενες συμβάσεις του είδους. Ο Τουέιν δημιούργησε τον φανταστικό άρχοντα Λουί ντε Κοντ, που διηγείται τις αναμνήσεις από τη θητεία του ως ακολούθου και γραμματέως της Ιωάννας. Ο αληθοφανής χαρακτήρας του ντε Κοντ ως βασικού αφηγητή επικυρώνεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι ο Τουέιν αναφέρει πως τα απομνημονεύματα είναι μια πρόσφατη μετάφραση. Η "από πρώτο χέρι" αφήγηση των γεγονότων της ζωής της Ιωάννας χρησιμεύει προκειμένου να πειστούν οι αναγνώστες για την αλήθεια της ιστορίας της, ενισχύοντας τις συχνά αόριστες λεπτομέρειες που υπάρχουν στα ιστορικά βιβλία.
Κατά σύμπτωση, τα αρχικά του μυθιστορηματικού αφηγητή -S. L. C.- είναι τα ίδια με εκείνα του πραγματικού ονόματος του Τουέιν: Samuel Langhorne Clemens. Έτσι, ο ντε Κοντ είναι το alter ego του Τουέιν, η persona που απόλαυσε μια μακροχρόνια φιλία με την Ιωάννα της Λωρραίνης - την πιο αγαπημένη ιστορική μορφή του Τουέιν.

• Tichenor, Henry M. Ιωάννα της Λωρραίνης : Η υπέρβαση ως τρόπος ζωής / Henry M. Tichenor · μετάφραση Δάφνη Λιζάρδου. - Αθήνα : Θαρσώ, 2019. - 112σ. · 20x12εκ.

Στην περιληπτική καταγραφή της ζωής της Ιωάννας της Λωρραίνης -από τις εκδόσεις Ten Cent Pocket Series, Halderman Julius- μέσα από τις προσωπικές αναμνήσεις των

συμπολεμιστών και συνοδοιπόρων της, αναδύεται γλαφυρά η Γαλλίδα πολεμίστρια Κόρη, η οποία με απίστευτο θάρρος και αταλάντευτη πίστη στην αποστολή της, ξαναέγραψε την ιστορία της πατρίδας της με το αίμα της.

Όσοι την γνώρισαν και την έζησαν από κοντά στη σύντομη και χωρίς προηγούμενο -ή ακόμη και επόμενο- ζωή της, επιδόθηκαν στις αφηγήσεις τους κυριευόμενοι από την κατάπληξη, το δέος και τον θαυμασμό που η προσωπικότητα και το Τιτάνιο έργο της τους σφράγισε. Με απλότητα ή κομπασμό, γραφική αληθοφάνεια και αναπόφευκτα εγκωμιαστικές προσθήκες, η Ιωάννα ξαναπαίρνει σάρκα και οστά και την αυθεντικότητα της τίποτα δεν μπορεί να επισκιάσει.

Ελάχιστοι αναφέρθηκαν στα εξωτερικά της γνωρίσματα. Κανένα πορτρέτο της δεν έχει διασωθεί και η έλλειψη των επιφανειακών της αποτυπωμάτων, της υλικής της υπόστασης, σωστά μας διαφεύγουν. Το μέγεθος του ψυχικού της εκτοπίσματος και ο εξωπραγματικός ηρωισμός της δίνουν το ελεύθερο στη φαντασία να την αποδώσει ανάλογα.