Κυπριακές Βιβλιοθήκες – Σημερινή κατάσταση (παρόν και μέλλον)

Απόσπασμα της ανακοίνωσης του Ανδρέα Καπανδρέου με τίτλο «Κυπριακές Βιβλιοθήκες: ιστορία, παρόν, μέλλον» που δόθηκε στο πλαίσιο της ημερίδας  “Βιβλιοθήκες του Ελληνισμού" (Αθήνα, Σπίτι της Κύπρου, 20 Ιαν. 2018) – Μέρος Β. 

(Για το πρώτο μέρος της εισήγησης "Ιστορία των Κυπριακών Βιβλιοθηκών" (Μέρος Α') πατήστε εδώ ...)

Κυπριακή Βιβλιοθήκη

Η Κυπριακή Βιβλιοθήκη είναι ουσιαστικά η Εθνική Βιβλιοθήκη της Κύπρου.  Αποτελεί συνέχεια της Κυπριακής Δημόσιας Βιβλιοθήκης (Public Library), την οποία ίδρυσε το 1927 η βρετανική κυβέρνηση. Αρχικά λειτούργησε υπό τον έλεγχο του Δήμου Λευκωσίας, ενώ με τον νόμο περί Κυπριακής Δημόσιας Βιβλιοθήκης του 1968 περιήλθε στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Παιδείας.

Η σημερινή Κυπριακή Βιβλιοθήκη ιδρύθηκε με νόμο το 1987 για να διαδραματίσει ρόλο Εθνικής Βιβλιοθήκη της Κύπρου. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του προσωπικού της δεν έχει ακόμα αποκτήσει τον ηγετικό ρόλο που της αρμόζει. Εκκρεμεί η μετεγκατάστασή της σε κατάλληλο κτήριο, η σωστή στελέχωσή της, καθώς και η αυτονόμησή της που θα της επιτρέψει να λειτουργήσει σωστά.

Η συλλογή της περιλαμβάνει γύρω στα 170.000 βιβλία με εξέχουσα την κυπρολογική της συλλογή.

Η Κυπριακή Βιβλιοθήκη έχει αναλάβει, εκ μέρους της Κύπρου, τον συντονιστικό ρόλο για εμπλουτισμό της Ευρωπαϊκής ψηφιακής πλατφόρμας Europeana με κυπριακού ενδιαφέροντος υλικό.

Σήμερα βρίσκεται υπό την άμεση αρμοδιότητα του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού και επικουρείται από επταμελή συμβουλευτική επιτροπή η οποία συμβουλεύει τον Υπουργό και τον Διευθυντή της για την ανάπτυξη και λειτουργία της Βιβλιοθήκης.

Σχολικές Βιβλιοθήκες

Οι Σχολικές Βιβλιοθήκες είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες στα δημόσια σχολεία όλων των βαθμίδων (όπου συναντούμε ράφια με βιβλία αλλά όχι οργανωμένες βιβλιοθήκες) ενώ αυτές δεν είναι στελεχωμένες με βιβλιοθηκονόμους. Εξαίρεση αποτελούν η Σεβέρειος Βιβλιοθήκη του Παγκυπρίου Γυμνασίου η οποία λόγω της ιστορικότητάς της έχει προσεχθεί περισσότερο, καθώς και οι βιβλιοθήκες κάποιων ιδιωτικών σχολείων. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι προσπάθειες για οργάνωση των σχολικών βιβλιοθηκών γίνονται κατά διαστήματα αλλά, δυστυχώς, αυτές είναι μέχρι στιγμής σπασμωδικές, χωρίς συντονισμό και χωρίς την απαραίτητη, σε αυτές τις περιπτώσεις, πολιτική βούληση.

Σεβέρειος Βιβλιοθήκη (Παγκυπρίου Γυμνασίου)

Η Σεβέριος είναι μία από τις ιστορικότερες βιβλιοθήκες στον ελληνικό χώρο. Το κτήριο της Βιβλιοθήκης είναι δίπλα από το Παγκύπριο Γυμνάσιο και απέναντι από το κτήριο της Αρχιεπισκοπής. Ουσιαστικά αποτελεί τη Βιβλιοθήκη του Παγκυπρίου Γυμνασίου Λευκωσίας. Η ιστορία της συλλογής πηγαίνει πολύ πίσω, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όταν σε χώρο όπου λειτουργούσε από το 1753 σχολή με την ονομασία «Ελληνομουσείον», ιδρύθηκε το 1812, από τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, η Ελληνική Σχολή Λευκωσίας με μικρή βιβλιοθήκη που περιλάμβανε θεολογικά βιβλία, εκδόσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, αριθμό χειρογράφων και παλαιτύπων.

Μετά τα τραγικά γεγονότα της 9^ης Ιουλίου του 1821 που προκλήθηκαν λόγω της Ελληνικής Επανάστασής, η σχολή έκλεισε.

Το 1830 η Ελληνική Σχολή Λευκωσίας επανιδρύθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Πανάρετο και ξεκίνησε τη λειτουργία της έχοντας μια μικρή βιβλιοθήκη. Στη συλλογή αυτή προστέθηκε το 1840  η προσωπική βιβλιοθήκη του Αρχιμανδρίτη Ιλαρίωνος Πασχαλίδου. Η σχολή εξελίχθηκε το 1893 σε εξατάξιο Γυμνάσιο, αναγνωρισμένο από την Ελληνική Κυβέρνηση και το 1896 μετονομάστηκε σε Παγκύπριο Γυμνάσιο. Ο εμπλουτισμός της βιβλιοθήκης συνεχίστηκε, αλλά το 1920 το ξέσπασμα μίας πυρκαγιάς έκαψε ολοσχερώς το κτήριο και τις συλλογές της βιβλιοθήκης. Το 1927 ιδρύθηκε νέα βιβλιοθήκη με συνδρομές μαθητών και δωρεές πολιτών, με κυριότερες τις διαχρονικές δωρεές του Δημοσθένη Σεβέρη και των απογόνων του. Τα εγκαίνια του νέου κτηρίου, που ονομάστηκε έκτοτε Σεβέρειος Βιβλιοθήκη, τελέστηκαν το 1949. Η Βιβλιοθήκη συνδέεται με τον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-1959, καθώς ο χώρος της έγινε πεδίο αντίστασης των μαθητών κατά των βρετανικών δυνάμεων κατοχής. Στη στέγη του κτηρίου διεξήχθη στις 27 Ιανουαρίου 1956 η ιστορική Μάχη της Σεβερείου Βιβλιοθήκης.

Σήμερα διαθέτει περίπου 72.000 βιβλία, κυρίως ιστορικού και φιλολογικού περιεχομένου, σπάνιες σειρές ελληνικών και ξένων περιοδικών και παλαίτυπα μεγάλης αξίας. Εκτός από τους μαθητές και καθηγητές του Παγκυπρίου Γυμνασίου, εξυπηρετεί επιτόπου φοιτητές, ακαδημαϊκούς και ερευνητές.

Δημοτικές και Κοινοτικές Βιβλιοθήκες

Γενικά οι περισσότερες δημοτικές και κοινοτικές βιβλιοθήκες στην Κύπρο υπολειτουργούν. Κάποιες λαμπρές εξαιρέσεις δημοτικών βιβλιοθηκών που είναι οργανωμένες, λειτουργούν καλά και κάνουν δράσεις είναι οι δημοτικές Βιβλιοθήκες Λεμεσού, Λάρνακας, Στροβόλου και Λακατάμειας. Στον αντίποδα έχουμε τις περιπτώσεις δημοτικών και κοινοτικών βιβλιοθηκών που παραμένουν κλειστές.

Δημοτική Βιβλιοθήκη Λεμεσού

Ιδρύθηκε το 1945 και άνοιξε τις πύλες της στη μεγάλη αίθουσα του Δημοτικού Μεγάρου. Η επιτροπή που τη διοικούσε αποτελείτο από εξέχουσες πνευματικές προσωπικότητες της Λεμεσού και διαχρονικά ανέπτυξε έντονη δράση, τόσο για τον εμπλουτισμό και εκσυγχρονισμό της Βιβλιοθήκης, όσο και για την ανάπτυξη του πολιτισμού, καθιστώντας την το πνευματικό κέντρο της πόλης. Είναι μια από τις πλουσιότερες βιβλιοθήκες της Κύπρου, διαθέτει 80.000 βιβλία, λογοτεχνικά και άλλα περιοδικά, πλούσια συλλογή παιδικής λογοτεχνίας κ.ά. Πολύτιμη είναι η μεγάλη σειρά παλαιτύπων. Σημαντικό είναι και το κυπρολογικό της τμήμα, με σπάνιες κυπριακές εκδόσεις και σειρές εφημερίδων και περιοδικών από το τέλος του 19ου αιώνα έως σήμερα. Από τις αρχές του 1970 η Βιβλιοθήκη μεταστεγάστηκε στο μέγαρο του Αντώνιου Πηλαβάκη (ο αρχικός ιδιοκτήτης του κτηρίου) το οποίο κτίστηκε το 1937 και είναι μικρή αντιγραφή του καζίνου του Μόντε Κάρλο. Η Βιβλιοθήκη παραδόθηκε στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου για επισκευές και οργάνωση και αφού έμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα κλειστή, επαναλειτούργησε πρόσφατα ως Δημοτική Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη Λεμεσού. 

Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες

Στην Κύπρο λειτουργούν τρεις βιβλιοθήκες δημόσιων πανεπιστημίων και τέσσερις ιδιωτικών. Υπάρχουν επίσης κάποιες κολλεγιακές βιβλιοθήκες. Οι ακαδημαϊκές είναι οι πιο σύγχρονες τεχνολογικά και οι πιο άρτια στελεχωμένες βιβλιοθήκες του νησιού.

Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου (ΒΠΚ)

Το Πανεπιστήμιο Κύπρου ιδρύθηκε το 1989 και με την έναρξη της λειτουργίας του το 1992 και την εισδοχή των πρώτων φοιτητών, άρχισε τη λειτουργία της και η Βιβλιοθήκη του ιδρύματος. Το 1997 ενσωματώθηκε στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου η συλλογή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας και έκτοτε εμπλουτίζεται με πολλές δωρεές και αγορές άλλων σημαντικών συλλογών και μεμονωμένου υλικού.

Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου είναι σήμερα η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη στην Κύπρο, τόσο σε όγκο διαθέσιμου υλικού, σε αριθμό χρηστών και αριθμό προσωπικού.

Διαθέτει πάνω από 360.000 τόμους βιβλίων, 120.000 τόμους περιοδικών, συνδρομή σε 160 βάσεις δεδομένων, 300.000 ηλεκτρονικά βιβλία, 30.000 ηλεκτρονικά περιοδικά, πολυμέσα, πλήθος αρχείων κ.ά., καθώς και ψηφιοποιημένα τεκμήρια διαθέσιμα στο ψηφιακό της αποθετήριο «Λήκυθος». Οι πληροφοριακές πηγές της Βιβλιοθήκης καλύπτουν όλα τα πεδία, κυρίως σε επιστημονικό επίπεδο, με έμφαση στα γνωστικά πεδία των διδακτικών και ερευνητικών προγραμμάτων του Πανεπιστημίου Κύπρου. Διατίθεται επίσης ευρεία συλλογή παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η ΒΠΚ είναι δανειστική και ανοικτή για το ευρύ κοινό.

Εντός του 2018 θα μεταστεγαστεί σε νέο επιβλητικό πενταώροφο κτήριο εντός της Πανεπιστημιούπολης, που σχεδιάστηκε από τον Γάλλο καταξιωμένο αρχιτέκτονα Jean Nouvel.

Το νέο κτήριο θα ονομάζεται «Βιβλιοθήκη – Κέντρο Πληροφόρησης «Στέλιος Ιωάννου»» (προς τιμή του δωρητή). Η Βιβλιοθήκη στο νέο χώρο θα παρέχει αναβαθμισμένες υπηρεσίες με τελευταίας τεχνολογίας εξοπλισμό και θα διαθέτει εξειδικευμένο παιδικό τμήμα, κάτι που μέχρι σήμερα δεν είχε.

Ειδικές Βιβλιοθήκες

Στην Κύπρο λειτουργούν αρκετές ειδικές βιβλιοθήκες. Κάποιες από αυτές λειτουργούν οργανωμένα και έχουν αξιόλογο υλικό. Ενδεικτικά αναφέρονται αυτές του Ινστιτούτου Γενετικής, της Βουλής, του Τμήματος Αρχαιοτήτων, του Ανώτατου Δικαστηρίου, της Αστυνομικής Ακαδημίας Κύπρου, του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, του Θεατρικού Μουσείου, του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, του Ιδρύματος Κώστα και Ρίτας Σεβέρη, του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, της Ιεράς Μονής Κύκκου, του Αρχαιολογικού Μουσείου κ.ά.

 Βιβλιοθήκη Πολιτιστικού Κέντρου Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ’

Η Βιβλιοθήκη του Πολιτιστικού Κέντρου του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ ιδρύθηκε το 1977. Στόχος της ήταν η πνευματική καλλιέργεια και πολιτιστική προαγωγή του λαού της Κύπρου. Συγκροτήθηκε μέσα στο δύσκολο κλίμα που ακολούθησε την τουρκική εισβολή.

Στο ίδιο κτήριο συστεγάζονται εκτός από τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος, η Βιβλιοθήκη της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου και η σημαντική Βιβλιοθήκη της Φανερωμένης  που ιδρύθηκε το 1933. Στόχος είναι οι τρεις συλλογές αναπτυσσόμενες να αλληλοσυμπληρώνονται θεματικά. Σταδιακά αποκτήθηκαν κι άλλες αξιόλογες συλλογές. Οι θεματικοί τομείς που καλύπτονται είναι κυρίως: αρχαία γραμματεία, αρχαία ιστορία, βυζαντινές σπουδές, ελληνική ιστορία, λαογραφία, θεολογία, κυπρολογία, νεότερη πολιτική ιστορία της Κύπρου, καθώς και τέχνη με έμφαση στη βυζαντινή περίοδο. Σήμερα διαθέτει περίπου 70.000 τόμους βιβλίων, περιοδικών και εφημερίδων και θεωρείται μία από τις πλουσιότερες και επαρκέστερες ερευνητικές κυπριακές βιβλιοθήκες στον τομέα της. Εξακολουθεί να εμπλουτίζεται και να αποκτά σημαντικό υλικό στους

θεματικούς τομείς στους οποίους είναι προσανατολισμένη. Η Βιβλιοθήκη δεν είναι δανειστική.

Το μέλλον των Κυπριακών Βιβλιοθηκών

Όπως παρουσιάστηκε πιο πάνω στον κόσμο των κυπριακών βιβλιοθηκών δεν είναι όλα ρόδινα.

Η κατάσταση που επικρατεί στις σχολικές βιβλιοθήκες είναι αυτή που προβληματίζει περισσότερο.

Κινήσεις (δυστυχώς όχι ακόμα οργανωμένες και θεσμοθετημένες) για ανάπτυξη των σχολικών βιβλιοθηκών έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται. Ευχή είναι να γίνει σύντομα κάτι πιο οργανωμένο και αποτελεσματικό αφού οι Σχολικές βιβλιοθήκες είναι νευραλγικής σημασίας. Είναι αυτές που θα γαλουχήσουν στα παιδιά την αγάπη για το βιβλίο και την ανάγνωση και θα τα εμβολιάσουν με την κουλτούρα της χρήσης των βιβλιοθηκών. Σε αυτή την προσπάθεια εκτός από την Πολιτεία,  ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και η Κυπριακή Ένωση Βιβλιοθηκονόμων – Επιστημόνων Πληροφόρησης (ΚΕΒΕΠ), ευαισθητοποιημένοι επιφανείς πολίτες αλλά και ο καθένας από εμάς που νοιάζεται πραγματικά για την παιδεία, τον πολιτισμό και την ιστορία του τόπου μας.

Υπάρχουν ωστόσο κάποια στοιχεία που μας κάνουν να ατενίζουμε με αισιοδοξία το μέλλον:

• Το νέο υπερσύγχρονο κτήριο Βιβλιοθήκης - Κέντρου Πληροφόρησης «Στέλιος Ιωάννου». Το μεγαλοπρεπές κτήριο θα προσδώσει αίγλη, όχι μόνο στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου, αλλά γενικότερα στο θεσμό των βιβλιοθηκών στο νησί. Θα επιτρέψει στη Βιβλιοθήκη να προσφέρει νέες υπηρεσίες (όπως αυτή του παιδικού τμήματος), να κάνει νέες στενότερες συνεργασίες (π.χ. συστέγαση συλλογών με Ανοικτό Πανεπιστήμιο και συνεργασία με άλλες βιβλιοθήκες) και να εφαρμόσει νέες τεχνολογίες (RFID, αυτόματοι δανεισμοί, αυτόματη διαλογή βιβλίων κ.ά.).
• Οι υποσχέσεις από την Πολιτεία για κτίσιμο νέου κτηρίου Κυπριακής Βιβλιοθήκης καθώς και η προσπάθεια εκσυγχρονισμού και αλλαγή θεσμικού πλαισίου που τη διέπει.

Φυσικά, εκτός από τα πιο πάνω, προκειμένου οι βιβλιοθήκες να έχουν μέλλον, θα πρέπει και οι ίδιες να φροντίσουν ώστε να είναι ευέλικτες και να προσαρμόζονται στις νέες ανάγκες των χρηστών τους, αφομοιώνοντας τις νέες τάσεις και τις νέες τεχνολογίες.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!

Ανδρέας Κ. Ανδρέου (Καπανδρέου)

[Βιβλιοθηκονόμος- Συγγραφέας]

-  Το Μέρος Β' δημοσιεύτηκε στο διμηνιάιο περιοδικό τεχνών και πολιτισμού Διόραμα (τχ.17)