[η ομιλία μου στη 2η Διεθνή Έκθεση Λεμεσού (Limassol International Book Fair), 17/11/2023]
Είναι με μεγάλη συγκίνηση που βρίσκομαι σήμερα εδώ, στο συνέδριο που διοργανώνει η Κυπριακή Ένωση Βιβλιοθηκονόμων – Επιστημόνων Πληροφόρησης (ΚΕΒΕΠ), στο πλαίσιο του 2ου Διεθνούς Φεστιβάλ Βιβλίου, το οποίο είναι αφιερωμένο στη μνήμη του αείμνηστου φίλου, συνεργάτη, και δασκάλου Φίλιππου Τσιμπόγλου.
Και είμαι διπλά συγκινημένος αφού κλήθηκα από τους διοργανωτές να μιλήσω για την πρόταση που είχα την τιμή να συντάξω μαζί με τον Φίλιππο Τσιμπόγολου για την αναδιοργάνωση της Κυπριακής Βιβλιοθήκης.
Ο τίτλος της σημερινής εισήγησης (“Από την πραγματικότητα στο ιδεώδες, μέσω του εφικτού: μια ξεχασμένη
πρόταση για την αναδιοργάνωση και την ανάπτυξη της Κυπριακής Βιβλιοθήκης”)
είναι εμπνευσμένος από τον τίτλο που δώσαμε τότε, σε εκείνη την πρόταση για το Στρατηγικό
Σχέδιο για την ανάπτυξη της Κυπριακής Βιβλιοθήκης που είχε τον επεξηγηματικό υπότιτλο
“Από την πραγματικότητα στο ιδεώδες, μέσω του εφικτού».
Ο υπότιτλος επεξηγούσε ακριβώς τη διαδρομή
που, από την παρούσα κατάσταση, την πραγματικότητα δηλαδή της Κυπριακής
Βιβλιοθήκης που περιγράφαμε τότε, θα φτάναμε μέχρι το ιδεώδες, στην ιδανική
βιβλιοθήκη που ήταν ο απώτερος στόχος.
Επειδή, όμως, είμασταν ρεαλιστές, αρχικά θέταμε
κάποιους εφικτούς στόχους (γι’ αυτό και το «μέσω του εφικτού») που θα μας
βοηθούσαν να φτάσουμε μέχρι το ιδεατό.
Ο θλιβερός υπότιτλος της σημερινής εισήγησης: μια
ξεχασμένη πρόταση για
την αναδιοργάνωση και την ανάπτυξη της Κυπριακής Βιβλιοθήκης, έρχεται να υπενθυμίσει ότι η συγκεκριμένη πρόταση, ουσιαστικά ξεχάστηκε και παρέμεινε στα συρτάρια του
Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού.
Όπως πολύ καλά γνωρίζουμε, δυστυχώς, ο θεσμός
των βιβλιοθηκών πάντα ήταν και εξακολουθεί να είναι, πολύ χαμηλά στη λίστα
προτεραιοτήτων της Κυπριακής Πολιτείας.
Η ΚΕΒΕΠ από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της
έβαλε ως στόχο να αναδεικνύει όπως και όποτε μπορεί (αυτό ακριβώς κάνει και στο
σημερινό συνέδριο) τα θέματα που αφορούν τις βιβλιοθήκες στην Κύπρο. Προμετωπίδα
αυτών των θεμάτων ήταν και παραμένει η αναβάθμιση της Κυπριακής Βιβλιοθήκης,
ένα σοβαρό θέμα που αφορά ή που θα έπρεπε να αφορά, όχι μόνο τους
βιβλιοθηκονόμους αλλά και τον πνευματικό κόσμο και τον κάθε πολίτη
ξεχωριστά.
Σε κάθε συνάντηση που είχαμε με τον εκάστοτε
υπουργό Παιδείας (τότε ήταν και Πολιτισμού) θέταμε αυτό το θέμα.
Το 2009, επί δικής μου προεδρίας στο ΔΣ της
ΚΕΒΕΠ, είχαμε την τύχη, να έχουμε απέναντί μας για υπουργό, έναν άνθρωπο
ακαδημαϊκό που είχε χρησιμοποιήσει πολύ τις βιβλιοθήκες σε όλη του την
σταδιοδρομία, εκτιμούσε τον ρόλο τους και πίστευε, όπως μας διαβεβαίωνε, στην
αναβάθμισή τους και ειδικά στην αναβάθμιση της Κυπριακής Βιβλιοθήκης. Μιλώ για
τον Ανδρέα Δημητρίου ο οποίος διετέλεσε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και
είχε άριστες σχέσεις με τον τότε Διευθυντή της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου,
Φίλιππο Τσιμπόγλου.
Σε συζήτηση που είχαμε λοιπόν, μαζί με τον τότε
υπουργό, και αφού είχαμε την ευκαιρία να του αναπτύξουμε προφορικά κάποιες από
τις σκέψεις μας, ανατέθηκε στον Φίλιππο Τσιμπόγλου και στον υποφαινόμενο, η
σύνταξη μιας μελέτης για την αναβάθμιση της Κυπριακής Βιβλιοθήκης.
Με τον Φίλιππο Τσιμπόγλου σπαταλήσαμε πολλές
ώρες από τον ελεύθερο μας χρόνο, αφιλόκερδώς, για να συντάξουμε την εν λόγω
πρόταση η οποία βασίστηκε σε επιστημονική βιβλιογραφία και σε στατιστικά
στοιχεία.
Η πρόταση, όπως έχουμε ήδη πει ονομάστηκε Στρατηγικό
σχέδιο ανάπτυξης της Κυπριακής Βιβλιοθήκης: από την πραγματικότητα στο ιδεώδες,
μέσω του εφικτού. Αποτελείται από 61 σελίδες και στις 9 Φεβρουαρίου
του 2010, παραδόθηκε, από τους συγγραφείς, στον υπουργό σε μια επίσημη τελετή η
οποία καλύφτηκε και δημοσιογραφικά, στο υπουργικό του γραφείο.
Ο κ. Ανδρέας Δημητρίου παρέλαβε την πρόταση ενώπιον
των δημοσιογράφων, μας ευχαρίστησε και υποσχέθηκε ότι θα την προωθήσει στα
αρμόδια όργανα.
Ενάμιση χρόνο μετά, στις 5 Αυγούστου του 2011, ο υπουργός Παιδείας και
Πολιτισμού άλλαξε. Δεν γνωρίζουμε αν ο Ανδρέας Δημητρίου παρέδωσε την έκθεση
στον επόμενο υπουργό, αν απλά την άφησε στο συρτάρι του γραφείου του ή αν την
πήρε μαζί του φεύγοντας.
Εμείς, πάντως, ως ΚΕΒΕΠ, αλλά και εγώ προσωπικά σε συναντήσεις μου με
επόμενους υπουργούς, κάναμε αναφορά στην ύπαρξη της πρότασης. Η αλήθεια
είναι πως δεν είχαμε πάντα εύκολη πρόσβαση σε όλους τους επόμενους υπουργούς οι
οποίοι μας έδειχναν με κάθε τρόπο πως, ούτε η έκθεση, ούτε η Κυπριακή
Βιβλιοθήκη, αλλά ούτε και οι βιβλιοθήκες γενικότερα ήταν στις προτεραιότητές
τους. Ακολούθησε βλέπετε και η οικονομική κρίση που δεν βοήθησε καθόλου…
Στο να χαθεί αυτό το momentum συνέβαλε και
το γεγονός ότι η Συμβουλευτική Επιτροπή για την Κυπριακή Βιβλιοθήκη που διορίζει
ο εκάστοτε υπουργός Παιδείας για να τον συμβουλεύει σε θέματα βιβλιοθηκών,
συνήθως υπολειτουργούσε, ενώ για πολλά χρόνια (ακόμα και η σημερινή Επιτροπή)
απέκλειε από τη σύνθεσή της, για λόγους που δεν είναι του παρόντος,
Βιβλιοθηκονόμους και εκπροσώπους της ΚΕΒΕΠ, που θα μπορούσαν να επαναφέρουν το
θέμα και να συνεισφέρουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Επειδή πάντως, κατά καιρούς, κάποιοι δημοσιογράφοι και άλλοι, έψαχναν την έκθεση
που συνέταξα με τον Φίλιππο Τσιμπόγλου, αποφάσισα, μετά από συνεννόηση μαζί του
να την αναρτήσω στο ιστολόγιο μου, όπου είναι πρόσβασιμη μέχρι και σήμερα.
Αυτά τα λίγα για το ιστορικό της υπόθεσης.
Ας πάμε να δούμε όμως, συνοπτικά, τι προτείνει αυτό το περιβόητο Σχέδιο Ανάπτυξης για την Κυπριακή Βιβλιοθήκη:
Πριν ξεκινήσω όμως να περιγράφω τι λέει το Σχέδιο, θέλω, με τον πιο εμφαντικό τρόπο να τονίσω, πως όσα προτείνονται μέσα από το σχέδιο και όσα, κατά την άποψη των συγγραφέων έπρεπε να γίνουν αλλά για διάφορους λόγους δεν έχουν γίνει ακόμα, δεν βαραίνουν σε καμία περίπτωση τους συναδέλφους που αποσπασμένοι – και έχει τη δική της σημασία αυτή η επισήμανση – εργάζονται με μόχθο, κάτω από αντίξοες συνθήκες για να φέρουν εις πέρας τις υπηρεσίες που μας προσφέρουν. (Για όσους δεν γνωρίζουν, η έμφαση που δόθηκε στον όρο «αποσπασμένοι» - και θέτω, αν θέλετε και την πρώτη παράμετρο για τη συζήτηση που θα ακολουθήσει - έχει να κάνει με μια από τις στρεβλώσεις λειτουργίας της Κυπριακής Βιβλιοθήκης, η οποία, σύμφωνα με τον νόμο ίδρυσής της του 1987, έχει μόνον έναν υπάλληλο, τον Διευθυντή, του οποίου, και αυτού η θέση χηρεύει αυτή τη στιγμή. Οι υπόλοιποι βιβλιοθηκονόμοι που εργάζονται στην Κυπριακή Βιβλιοθήκη ήταν εκεί αποσπασμένοι από τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας – και τώρα αποσπασμένοι από το Υφυπουργείο Πολιτισμού).
Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης της Κυπριακής
Βιβλιοθήκης, λοιπόν, θα αποτελούσε το πλαίσιο αμοιβαίας δέσμευσης μεταξύ
Πολιτείας και Κυπριακής Βιβλιοθήκης για άμεση αναβάθμιση του ρόλου της
Κυπριακής Βιβλιοθήκης. (Αντιλαμβάνεστε, πως χωρίς τη βούληση και την δέσμευση
της Πολιτείας, με ότι αυτό συνεπάγεται, οικονομικά, θεσμικά και άλλως πως, είναι
λες και προσπαθούμε να κτίσουμε παλάτια στην άμμο…)
Παράλληλα συνιστούσε οδηγό και κείμενο βάσης για την εξασφάλιση των απαραίτητων προϋποθέσεων για την έναρξη συγκεκριμένων δράσεων και λειτουργιών με άμεσα, ορατά και μετρήσιμα αποτελέσματα.
Σταδιακά, από το πρώτο έτος εφαρμογής του σχεδίου και μέχρι το τέλος της πρώτης πενταετίας η Κυπριακή Βιβλιοθήκη προβλεπόταν να έχει εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις σε πόρους, θεσμικό πλαίσιο αρμοδιοτήτων και δραστηριότητες, ώστε να καταστεί αντάξια της Κύπρου, της ιστορίας και του πολιτισμού της και ισάξια των ομόλογων Ευρωπαϊκών Εθνικών Βιβλιοθηκών.
Αρχικός στόχος ήταν, εντός μιας πενταετίας (2010-2014), η Κυπριακή Βιβλιοθήκη να καταστεί «κλασσική εθνική βιβλιοθήκη» με πρώτιστη αποστολή τη συγκέντρωση και διατήρηση της πνευματικής κληρονομιάς της γραμματειακής παραγωγής της χώρας και της διεθνούς παραγωγής που αναφέρεται ή αφορά στην Κύπρο. [Αν θέλετε μπορώ να αναπτύξω στη συνέχεια με περισσότερη λεπτομέρεια τις λειτουργίες που σύμφωνα με το Σχέδιο θα πρέπει να κάνει μια «κλασσική εθνική βιβλιοθήκη». Για να είμαστε πάντως δίκαιοι, πρέπει να πούμε πως κάποιες από αυτές τις λειτουργίες τις κάνει ήδη η Κυπριακή Βιβλιοθήκη, όχι όμως όλες).
Στη συνέχεια, η Κυπριακή Βιβλιοθήκη, σύμφωνα με το Σχέδιο Ανάπτυξης θα έπρεπε να αναλάβει δραστηριότητες σε συνεργασία με άλλες κατηγορίες βιβλιοθηκών της Κύπρου και του εξωτερικού, ώστε να αναδειχθεί στην επόμενη πενταετία (2015-2019) σε «σύγχρονη εθνική βιβλιοθήκη» ανάπτυξης υποδομών για βιβλιοθήκες, όπου η έμφαση δίνεται στον συντονισμό, τη διευκόλυνση, την καθοδήγηση και την προσφορά υπηρεσιών προς βιβλιοθήκες.
Το Σχέδιο Ανάπτυξης που προτείναμε για την Κυπριακή Βιβλιοθήκη συνοδεύεται και από στατιστικά στοιχεία. Υπάρχει για παράδειγμα πίνακας ποσοτικών δεδομένων που συγκρίνει αριθμητικά δεδομένα εθνικών βιβλιοθηκών, μικρών χωρών της Ευρώπης. Εκεί μπορείτε να δείτε τον αριθμό προσωπικού, τους τόμους βιβλίων, τον προϋπολογισμό κ.α. Σίγουρα ο πίνακας χρειάζεται αναθεώρηση αφού είναι του 2010. Πάω στοίχημα όμως, ότι η Κύπρος εξακολουθεί και σήμερα, όπως και 14 χρόνια πριν, να παραμένει τελευταία σε όλους τους δείκτες! Ακόμα και συγκρινόμενη με τις εθνικές βιβλιοθήκες μικρότερων σε έκταση και ιστορία κρατών, όπως η Μάλτα και η Ισλανδία!
Στο Σχέδιο τεκμηριώνεται η ανάγκη ενίσχυσης της Κυπριακής Βιβλιοθήκης σε: στελέχωση, εξοπλισμό, υποδομές, προσβάσεις, προϋπολογισμό, νομικό καθεστώς, κτηριακό, τεχνογνωσία, συνεργασίες. Αναφερόνταν δηλαδή εννιά τομείς στους οποίους χρειαζόταν ανάπτυξη, με έναν από αυτούς να αφορά το κτηριακό!
Αυτό, γιατί η Ομάδα εκπόνησης του Σχεδίου (και διαβάζω αυτούσιο το κομμάτι μέσα από το Σχέδιο):
Θεωρεί ότι το πρόβλημα της Κυπριακής Βιβλιοθήκης δεν είναι μόνον
στεγαστικό κτηριακό ή μόνον στελέχωσης προσωπικού ή μόνον προϋπολογισμού ή
μόνον ανάπτυξης συλλογής. Είναι όλα τα προηγούμενα και πρωτίστως οντολογικό και
θεσμικό.
Ο λόγος που τονίζω όλους τους πυλώνες πάνω στους οποίους πρέπει να στηριχτεί η ανάπτυξης της Κυπριακής Βιβλιοθήκης, είναι επειδή έχω την αίσθηση πως η όλη συζήτηση, εδώ και χρόνια έχει ξεφύγει και έχει εστιαστεί μόνο στο κτηριακό!
Το κτηριακό, είναι βεβαίως πολύ σημαντικό και αυτό
διαφαίνεται μέσα και από το Σχέδιο που παρουσιάζω σήμερα το οποίο αναφέρει:
«Οι ανά τον
κόσμο κρατικές και εθνικές βιβλιοθήκες είθισται να στεγάζονται σε κτήρια
μνημειώδη, εμβληματικά, ώστε όχι απλώς να εξυπηρετούν την αποστολή τους αλλά
ταυτόχρονα να προϊδεάζουν αναλόγως για την εκτίμηση που έχει έκαστος λαός για
την πνευματική του κληρονομιά και δημιουργία. Η Κυπριακή Βιβλιοθήκη σε
συνεργασία με τα αρμόδια όργανα και υπηρεσίες της πολιτείας θα [πρέπει να] αρχίσει
την εκπόνηση ενός σχεδίου για ανέγερση ενός τέτοιου κτηρίου, στο οποίο θα
μπορεί να στεγαστεί οριστικά, μόνιμα και αξιοπρεπώς η Κυπριακή Βιβλιοθήκη και
οι υπηρεσίες της».
Σίγουρα ένα
κτήριο, όπως περιγράφεται πιο πάνω θα συνεισφέρει πολύ και θα βοηθήσει και τους
άλλους πυλώνες να αναπτυχθούν.
Όμως, θεωρώ
ότι είναι μεγάλο λάθος να εξαντλούμε τις προσπάθειές μας στην προσπάθεια
ανέγερσης του κτηρίου, αφήνοντας πίσω όλα τα άλλα που πρέπει να γίνουν,
ξεκινώντας από την θεσμική αναβάθμιση της Κυπριακής Βιβλιοθήκης.
Και αυτό,
επιτρέψτε μου να το στηρίζω στην
μακροχρόνια ενασχόληση μου με το θέμα. Θα σας πω μόνο, ότι από το 2012, όταν
αντιλήφθηκα πως, παρόλες τις υποσχέσεις η Πολιτεία δεν έχει σκοπό να κάνει κάτι
για το κτηριακό, αρθρογράφησα και ήρθα σε αντιπαράθεση ακόμα και με συναδέλφους,
προτείνοντας και άλλες λύσεις, αλλά και πιέζοντας για την ανάπτυξη πρώτα άλλων
πυλώνων που ήταν πιο εφικτό να αναπτυχθούν.
Κλείνω, γιατί
δεν θέλω να σας κουράσω και για να αφήσω χρόνο για την συζήτηση που θα
ακολουθήσει, θέτοντας έναν προβληματισμό:
Ακούσαμε
(ξανά) για τη δέσμευσή της Πολιτείας να προχωρήσει με νέο κτήριο (υπόσχεση που
ακούσαμε πολλές φορές την τελευταία εικοσαετία). Μακάρι αυτή τη φορά τα
πράγματα να προχωρήσουν και η Κυπριακή Βιβλιοθήκη να αποκτήσει το κτήριο που
της αξίζει και που θα την βοηθήσει να αναπτυχθεί! Τι θα γίνει όμως αν αυτά τα
σχέδια και πάλι αναιρεθούν; Αν περάσουν ακόμα πέντε, δέκα ή είκοσι χρόνια και
δεν προχωρήσει το κτηριακό; Θέλουμε η Κυπριακή Βιβλιοθήκη να παραμείνει επ’ αόριστόν
σε αυτή την κατάσταση μέχρι να κτιστεί ένα κτήριο ή θα ήταν πιο σωστό να
φροντίσουμε, μέχρι και όταν γίνει ένα τέτοιο κτήριο να αναπτύξουμε την Κυπριακή
μας Βιβλιοθήκη στους υπόλοιπους τομείς;
Και κάτι ως
επίλογος απευθυνόμενος προς όλους τους παρόντες αλλά και τους απόντες που λένε
ότι ενδιαφέρονται για την Κυπριακή Βιβλιοθήκη, αλλά και σε όλους, όσους στα
μνημόσυνα του αείμνηστου Φίλιππου Τσιπόγλου μιλούν για το όραμά του και τον
αποκαλούν πεφωτισμένο και πρωτοπόρο ηγέτη στον χώρο των βιβλιοθηκών: απλά
ξαναδιαβάστε (ή, έστω διαβάστε για πρώτη φορά) την πρόταση του για την ανάπτυξη
της Κυπριακής Βιβλιοθήκης!
Αυτά από
εμένα. Θα επανέλθω στη συζήτηση, στο πάνελ.
Ανδρέας Καπανδρέου (Ανδρέας Κ. Ανδρέου)
Βιβλιοθηκονόμος, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Διαβάστε επίσης:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου