Έθνη σε αναταραχή: ο Jared Diamond για τον Ρωσοφιλανδικό πόλεμο, τον όρο «Φιλανδοποίηση» και την ιστορία της Φιλανδίας

 

 
Είναι πολύ ενδιαφέρον να μελετάμε, εκτός από την ιστορία της χώρας και του έθνους μας και τις ιστορίες άλλων χωρών. Μόνο έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τις γεωπολιτικές ιδιαιτερότητες που υπάρχουν γύρω μας και να αντλήσουμε παραδείγματα, είτε προς μίμηση, είτε προς αποφυγή.
 
Η «Φιλανδοποίηση» είναι ένας όρος που ακουγόταν συχνά, ιδιαίτερα κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου, αλλά και που έχει συνδεθεί με μια επιδιωκόμενη λύση στο Κυπριακό.
 
Ο Αμερικανός συγγραφέας Τζάρεντ Ντάιαμοντ (Jared Diamond), στο εξαιρετικό του βιβλίο «Έθνη σε αναταραχή» περιγράφει τις δύσκολες στιγμές που πέρασε η Φιλανδία πλάι στον Σοβιετικό κίνδυνο και πως κατάφερε, όχι απλά να επιβιώσει αλλά και να αναπτυχθεί σε αξιοθαύμαστο βαθμό.
 «Όταν ξέσπασε η Μπολσεβίκικη Επανάσταση στη Ρωσία στα τέλη του 1917, η Φινλανδία κήρυξε την ανεξαρτησία της. Το αποτέλεσμα ήταν ένας πικρός φινλανδικός εμφύλιος πόλεμος, στον οποίο οι συντηρητικοί Φινλανδοί που ονομάζονταν Λευκοί, αποτελούμενοι από Φινλανδικά στρατεύματα που εκπαιδεύτηκαν στη Γερμανία και βοηθήθηκαν από Γερμανικά στρατεύματα που αποβιβάστηκαν στη Φινλανδία, πολέμησαν εναντίον κομμουνιστών Φινλανδών που ονομάζονταν Κόκκινοι, καθώς και εναντίον ρωσικών στρατευμάτων που εξακολουθούν να σταθμεύουν στη Φινλανδία.
 
Όταν οι Λευκοί εδραίωσαν τη νίκη τους τον Μάιο του 1918, εκτέλεσαν περίπου 8.000 Κόκκινους και άλλοι 20.000 Κόκκινοι πέθαναν από πείνα και ασθένειες ενώ συγκεντρώθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όπως μετρήθηκε με το ποσοστό ενός εθνικού πληθυσμού που σκοτώθηκε ανά μήνα, ο φινλανδικός εμφύλιος παρέμεινε η πιο θανατηφόρα εμφύλια σύγκρουση στον κόσμο μέχρι τη γενοκτονία της Ρουάντα το 1994. Αυτό θα μπορούσε να είχε δηλητηριάσει και να διχάσει τη νέα χώρα. Όμως, εκτός από το ότι υπήρξε γρήγορη συμφιλίωση, οι επιζώντες αριστεροί έλαβαν πίσω τα πλήρη πολιτικά τους δικαιώματα και μέχρι το 1926 ένας αριστερός είχε γίνει πρωθυπουργός της Φινλανδίας.[ . . .]
 
Οι συνολικές απώλειες της Φινλανδίας έναντι των Σοβιετικών και των Γερμανών στους δύο πολέμους, τον Χειμερινό Πόλεμο και τον Πόλεμο Συνέχειας, ήταν περίπου 100.000 άνδρες που σκοτώθηκαν. Σε αναλογία με τον πληθυσμό της Φινλανδίας τότε, αυτό είναι σαν να σκοτώθηκαν 9 εκατομμύρια Αμερικανοί σε έναν πόλεμο σήμερα. . . . Οι πολύ βαρύτερες απώλειες του πολέμου της Σοβιετικής Ένωσης εναντίον της Φινλανδίας υπολογίστηκαν σε περίπου μισό εκατομμύριο νεκρούς και ένα τέταρτο του εκατομμυρίου τραυματίες. Αυτός ο αριθμός των σοβιετικών νεκρών περιλαμβάνει τους 5.000 Σοβιετικούς στρατιώτες που αιχμαλωτίστηκαν από τους Φινλανδούς και επαναπατρίστηκαν μετά την ανακωχή στη Σοβιετική Ένωση, όπου εκτελέστηκαν αμέσως  από τους ίδιους τους Σοβιετικούς επειδή παραδόθηκαν στον εχθρό. [. . .]
 
Όταν επισκέφτηκα τη Φινλανδία το 1959, χωρίς να γνωρίζω σχεδόν τίποτα για την ιστορία των δύο πολέμων της Φινλανδίας με τη Σοβιετική Ένωση, ρώτησα τους Φινλανδούς οικοδεσπότες μου γιατί η Φινλανδία υποτάχτηκε στη Σοβιετική Ένωση με τόσους πολλούς τρόπους, εισήγαγε αυτά τα κατώτερα αυτοκίνητα Moskvich και φοβόταν τόσο πολύ το ενδεχόμενο σοβιετικής επίθεσης στη Φινλανδία.
Είπα στους Φινλανδούς οικοδεσπότες μου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες σίγουρα θα υπερασπίζονταν τη Φινλανδία εάν η Σοβιετική Ένωση επιτεθεί. Εκ των υστέρων, συνειδητοποίησα ότι δεν υπήρχε τίποτα πιο σκληρό και αδιάκριτο από αυτό, που θα μπορούσα να πω σε έναν Φινλανδό. Η Φινλανδία είχε πικρές μνήμες, όταν δέχτηκε επίθεση από τη Σοβιετική Ένωση το 1939, και παρόλη τη σθεναρή αντίστασή της, δεν είχε βοηθηθεί από τους δυτικούς της συμμάχους (τις ΗΠΑ, τη Σουηδία, τη Γερμανία, τη Βρετανία ή τη Γαλλία). Η Φινλανδία έπρεπε να μάθει από την ιστορία της ότι η επιβίωση και η ανεξαρτησία της εξαρτιόταν από τον εαυτό της και ότι η Φινλανδία θα ήταν ασφαλής μόνο εάν η Σοβιετική Ένωση αισθανόταν ασφαλής και εμπιστευόταν τη Φινλανδία.
 
Την αδαή στάση μου έχουν συμμεριστεί πολλοί μη Φινλανδοί, στη δύση, που θα έπρεπε να γνωρίζουν καλύτερα, αλλά αντ' αυτού χαρακτήρισαν την πολιτική της Φινλανδίας με τον υποτιμητικό όρο «Φινλανδοποίηση» ο ορισμός της οποίας είναι: «η αξιοθρήνητη κατάσταση πραγμάτων στην οποία ένας μικρός και αδύναμος γείτονας, με δέος από την ισχύ και την πολιτική σκληρότητα μιας ολοκληρωτικής υπερδύναμης, κάνει εξευτελιστικές παραχωρήσεις στις κυρίαρχες ελευθερίες του».
 
Πολλές φινλανδικές ενέργειες τρομάζουν πράγματι τους Δυτικοευρωπαίους και Αμερικανούς παρατηρητές. Δεν θα μπορούσε π.χ., ποτέ να συμβεί στις ΗΠΑ ή τη Γερμανία οι προεδρικές εκλογές να αναβληθούν, ένας υποψήφιος πρόεδρος να αναγκαστεί να αποσύρει την υποψηφιότητά του, ένας εκδότης να ακυρώσει την έκδοση ενός βιβλίου υπό τον φόβο ότι αν το βιβλίο εκδοθεί θα «θυμώσει» η γείτονας υπερδύναμη ή ο Τύπος να αυτολογοκρίνεται μόνο και μόνο για να αποφευχθεί η φλεγμονή των σοβιετικών ευαισθησιών. Τέτοιες ενέργειες φαίνεται να παραβιάζουν το δικαίωμα της δημοκρατίας και της ελευθερίας.
 
Αλλά οι ευαισθησίες άλλων χωρών είναι, συνήθως, πρόβλημα για κάθε χώρα. Ο πρώην πρόεδρος της Φιλανδίας Κέκονεν, είχε πει πως «Η ανεξαρτησία μιας χώρας δεν είναι συνήθως απόλυτη… δεν υπάρχει ούτε ένα κράτος στον κόσμο που να μην υποκύπτει στα ιστορικά αναπόφευκτα».
Η Φινλανδία είναι μικρή και συνορεύει με τη Ρωσία, ενώ οι ΗΠΑ και η Γερμανία όχι. Τι πιστεύουν οι επικριτές που αποδοκιμάζουν τη Φινλανδοποίηση ότι η Φινλανδία θα έπρεπε να κάνει; Να διακινδυνεύσουν ακόμη μια σοβιετική εισβολή, μη λαμβάνοντας υπόψη τις σοβιετικές αντιδράσεις;
 
Μέρος του φόβου πίσω από τις αντιρρήσεις των μη Φινλανδών κριτικών για τη Φινλανδοποίηση προήλθε από την ανησυχία τους ότι η κομμουνιστική Σοβιετική Ένωση θα μπορούσε να παρασύρει τις χώρες τους σε υποταγή προς τη Σοβιετική Ένωση. Όμως, οι άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες και οι ΗΠΑ υπάρχουν σε μια εντελώς διαφορετική γεωπολιτική κατάσταση και δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσουν τα γεωπολιτικά προβλήματα της Φινλανδίας. Η υπεράσπιση της πολιτικής της Φινλανδίας από τον Kekkonen συνοψίστηκε στη φράση «Η Φινλανδοποίηση δεν είναι για εξαγωγή». [Ας το κρατήσουμε, πάντως αυτό και για την περίπτωση της Κύπρου].
 
Στην πραγματικότητα, η εξωτερική πολιτική της Φινλανδίας έναντι της Σοβιετικής Ένωσης ήταν αναγκαστικά βυζαντινά περίπλοκη. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι, στα 70 χρόνια από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Φινλανδία δεν έχει γίνει ούτε κατά διάνυα σοβιετικός ή (τώρα) ρωσικός δορυφόρος.
Αντίθετα, πέτυχε να αυξάνει σταθερά τους δεσμούς της με τη Δύση, ενώ εξακολουθεί να διατηρεί καλούς δεσμούς με τη Ρωσία.
Ταυτόχρονα, οι Φινλανδοί γνωρίζουν ότι η ζωή είναι αβέβαιη, και έτσι η στρατιωτική θητεία εξακολουθεί να είναι υποχρεωτική για τους Φινλανδούς άνδρες και εθελοντική για τις Φινλανδές. Η στρατιωτική εκπαίδευση διαρκεί έως και ένα χρόνο και είναι αυστηρή, επειδή η Φινλανδία αναμένει ότι οι στρατιώτες της πρέπει πραγματικά να είναι σε θέση να πολεμήσουν. Μετά από αυτό το έτος εκπαίδευσης, οι Φινλανδοί καλούνται για εφεδρεία κάθε λίγα χρόνια μέχρι την ηλικία των 30–35 ετών και άνω. Ο εφεδρικός στρατός αποτελεί το 15% του πληθυσμού της Φινλανδίας - σαν να διατηρούσαν οι ΗΠΑ εφεδρικό στρατό 50 εκατομμυρίων. . . ." [Αυτό, αφού παρόλη την επιθυμία της Φιλανδίας για ειρήνη και καλές σχέσεις με τη Ρωσία, οι Φιλανδοί δεν μπορούν να ξεχάσουν τις Σοβιετικές επιθέσεις του 1940 και το γεγονός ότι το αξιόμαχο του στρατού τους ήταν αυτό που δυσκόλεψε τους Σοβιετικούς και απέτρεψε την κατάληψη της χώρας τους. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός, πως αφού η Φινλανδία κατάφερε να επιβιώσει από τον Σοβιετικό κίνδυνο, το 2024 έγινε και επίσημα μέλος του ΝΑΤΟ!].
 
[Επίσης, οι Φιλανδοί, περήφανος λαός με ισχυρή εθνική συνείδηση (σε μεγάλο βαθμό και λόγω της ιδιαίτερης μοναδικής τους γλώσσας) επειδή ακριβώς ήταν μια μικρή χώρα επένδυσε πάρα πολύ στην εκπαίδευση, την τεχνογνωσία και την ανάπτυξη υψηλής τεχνολογίας, κάτι που τη βοήθησε να διακριθεί οικονομικά]
 
 
Diamond, Jared. Έθνη σε αναταραχή: πως αντιμετώπισαν την πιο κρίσιμη περίοδο στην ιστορία τους [μετάφραση του: Upheaval: Turning Points for Nations in Crisis]. Αθήνα: Διόπτρα, 2020, 5^η έκδ.