Εποχές και συγγραφείς (σειρά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

 

Σειρά της ΕΡΤ από 14 ανεξάρτητα, αυτοτελή ντοκιμαντέρ που παρουσιάζουν προσωπικότητες των Γραμμάτων, ποιητές ή πεζογράφους, σε σχέση πάντα με την κοινωνική πραγματικότητα που συνετέλεσε στη διαμόρφωση του έργου τους.

Συγκεκριμένα παρουσιάζονται οι Ζήσιμος Λορεντζάτος, Κωστής Παλαμάς, Ρώμος Φιλύρας, Παύλος Νιρβάνας, Μυρτιώτισσα, Γεώργιος Βιζυηνός, Παυλίνα Παμπούδη, Λάμπρος Πορφύρας, Τέλλος Άγρας,  Μιχαήλ Μητσάκης, Τάκης Παπατσώνης, Μάτση Χατζηλαζάρου, Αλέξης Ζηρας.

Σκηνοθεσία Τάσος Ψαράς

Προκειμένου να επιτευχθεί η καλύτερη «προσέγγισή» τους, στα επεισόδια χρησιμοποιείται οπτικό υλικό από δημόσια και ιδιωτικά αρχεία, ενώ μιλούν, γι’ αυτούς και το έργο τους, καθηγητές και μελετητές των λογοτεχνών με στόχο τον εμπλουτισμό των γνώσεων των τηλεθεατών με καινούρια στοιχεία.

Ζήσιμος Λορεντζάτος (1915-2004)

Χαρακτηρίστηκε ως «ακατάτακτος» διανοούμενος.

Υπήρξε από τους πρώτους δημοτικιστές στην ανώτατη Εκπαίδευση και παράλληλα συνέγραψε σημαντικά έργα για την αρχαία ελληνική γραμματεία, όπως το «Ομηρικό Λεξικό», το «Ιστορικό Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής» ενώ μετέφρασε κλασικούς συγγραφείς στη δημοτική γλώσσα.

Κωστής Παλαμάς (1859-1943) [1]

Ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές.

Το γεγονός της ορφάνιας το αισθανόταν ως στίγμα σε όλη την παιδική και εφηβική του ζωή. Μόνη του παρηγοριά ο στίχος, το διάβασμα, τα ερωτικά ειδύλλια. Από το 1897 έως το 1928 υπηρέτησε ως γεν. γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1926 διορίστηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1930 εξελέγη Πρόεδρος του Ιδρύματος

Κωστής Παλαμάς (1859-1943) [2]

Ο Παλαμάς είναι το έργο του: Η ποίηση, η κριτική, ο πεζός λόγος, το χρονογράφημα, το δοκίμιο, το θέατρο κι η αρθρογραφία σε εφημερίδες και περιοδικά. Ο Παλαμάς από τη δημοσίευση του πρώτου ποιήματος στη δημοτική, το 1875, έως τις μεγάλες ποιητικές συνθέσεις του, τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου» και τη «Φλογέρα του Βασιλιά», δουλεύει ασταμάτητα. Άλλοτε διορθώνει, άλλοτε ετοιμάζει μια καινούρια συλλογή.

Ρώμος Φιλύρας (1898-1942)

Μια ταραγμένη ψυχή. Ο ποιητής που κατέληγε στο ψυχιατρείο.

Ο Ρώμος Φιλύρας γεννήθηκε στο Κιάτο Κορινθίας. Το 1897, εν μέσω των δεινών του πολέμου, δημοσιεύει το πρώτο ποίημά του στο περιοδικό «Χαρά» που έβγαινε στο χωριό Ψάρι Στυμφαλίας. Το 1901 δημοσιεύονται πρωτόλειά του στο περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων». Το ψευδώνυμο Ρώμος Φιλύρας, σύμφωνα με μαρτυρία του Πειραιώτη λογοτέχνη Χρίστου Λεβάντα, το πήρε από τον Πειραιώτη λογοτέχνη Λάμπρο Πορφύρα.

Παύλος Νιρβάνας (1866-1937)

Ο πρωτοπόρος ψυχίατρος και λογοτέχνης.

Μέχρι σήμερα, έχει εκδώσει 15 ποιητικές συλλογές, 5 βιβλία πεζογραφίας, 3 συλλογές διηγημάτων, 40 βιβλία για παιδιά και έχει μεταφράσει διάφορους ξένους συγγραφείς. Ανήκει στην «ποιητική γενιά του ’70». Η γλώσσα της ποιήσεώς της χαρακτηρίζεται από ερμητισμό, εσωστρέφεια, ειρωνεία και αντιλυρική διάθεση.

Μυρτιώτισσα (1885-1968)

Λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Θεώνης Δρακοπούλου που χαρακτηρίστηκε ως η σύγχρονη Σαπφώ.

Η Μυρτιώτισσα, φοιτά κατά την τελευταία δεκαετία του αιώνα στο γνωστό Παρθεναγωγείο Χιλλ, στην Πλάκα. Φαίνεται ότι δεν την τραβά ιδιαίτερα το σχολείο∙ αντίθετα νωρίς εκδηλώνει ενδιαφέρον για το θέατρο. Η οικογένειά της, όπως είναι φυσικό για την εποχή και την κοινωνική της τάξη, δεν εγκρίνει αυτές τις δραστηριότητες. Έτσι αναγκαστικά η Μυρτιώτισσα στρέφεται στην ποίηση

Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896)

Ο σπουδαίος διηγηματογράφος που ξεκίνησε να γράφει από την Κύπρο.

 Το 1867 βρέθηκε στην Κύπρο όπου έγραψε και τους πρώτους στίχους του και έζησε τις πρώτες ερωτικές του περιπέτειες, για μία από τις οποίες τιμωρήθηκε με περιορισμό, νηστεία και προσευχή. Το 1873, θα τυπώσει την πρώτη του ποιητική συλλογή Ποιητικά πρωτόλεια, με ποιήματα στη δημοτική και στην καθαρεύουσα, και στο μεταίχμιο του ρομαντισμού και των νέων ποιητικών ρευμάτων

Παυλίνα Παμπούδη (1948- )

Συγγραφέας και εικονογράφος.

Η Παυλίνα Παμπούδη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1948. Η καταγωγή της είναι από το Ηράκλειο Κρήτης και τη Χαλκίδα. Τελείωσε τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών (τμήμα Ιστορικό Αρχαιολογικό), την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, το κολέγιο Byam Shaw School of Art του Λονδίνου, ενώ παρακολούθησε μαθήματα Μαθηματικών στη Φυσικομαθηματική Σχολή. Το 1964, εξέδωσε την πρωτόλεια ποιητική συλλογή της με το ψευδώνυμο Ν. Βορεάδου. Μέχρι σήμερα, έχει εκδώσει 15 ποιητικές συλλογές, 5 βιβλία πεζογραφίας, 3 συλλογές διηγημάτων, 40 βιβλία για παιδιά και έχει μεταφράσει διάφορους ξένους συγγραφείς. Επίσης, έχει κάνει τρεις ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής, έχει γράψει αρκετά σενάρια για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, καθώς και πολλά τραγούδια. Έχει εργασθεί ως κειμενογράφος στη διαφήμιση και ως υπεύθυνη εκδόσεων. Ανήκει στην "ποιητική γενιά του '70". Η γλώσσα της ποιήσεώς της χαρακτηρίζεται από ερμητισμό, εσωστρέφεια, ειρωνεία και αντιλυρική διάθεση.

Λάμπρος Πορφύρας (1879-1932)

Ο σεμνός λυρικός ποιητής.

Ο ποιητής Λάμπρος Πορφύρας, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Δημητρίου Σύψωμου, γεννήθηκε στη Χίο το 1879. Ο Πορφύρας, που οφείλει το ψευδώνυμό του στα αντίστοιχα ποιήματα του Σολωμού, σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά δεν πήρε το πτυχίο του λόγω ασθένειας. Ο Πορφύρας μετέφρασε ποιήματα από γαλλικά και αγγλικά και το 1956 εκδόθηκαν τα άπαντά του. Το δημοφιλές ποίημά του «Lacrimae rerum» μελοποιήθηκε από τον Έλληνα μουσουργό Γιώργο Λαμπελέτ και το τραγουδά, ειδικά για την εκπομπή, ο τενόρος Ζάχος Τερζάκης με συνοδεία φλάουτου Μαρίας Στεφανή και πιάνου Ανδρέα Ρεντούλη.

Τέλλος Άγρας (1899-1944)

Κριτικός και λογοτέχνης.

Ο Ευάγγελος Ιωάννου, αυτό ήταν το πραγματικό όνομα του Τέλλου Άγρα, γεννήθηκε στην Καλαμπάκα τον Ιούνιο του 1899, αλλά στην πραγματικότητα δεν πρόλαβε να ζήσει ποτέ εκεί. Σε μικρή ηλικία, ο ποιητής θα έρθει σε επαφή με τη «Διάπλαση των παίδων» που διευθύνει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος και γράφει τα πρώτα του ποιήματα. Η συνεργασία του με το περιοδικό συντελεί στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Τα ποιήματα που δημοσιεύει στη Διάπλαση δεν είναι απλοϊκά στιχουργήματα. Αποτελούν τη βάση του κατοπινού ποιητικού του έργου.

Μιχαήλ Μητσάκης (1868?-1916)

Δημοσιογράφος – συγγραφέας.

Ο Μιχαήλ Μητσάκης γεννήθηκε στα Μέγαρα, όπου υπηρετούσε ο πατέρας του ως διοικητικός υπάλληλος. Η ακριβής χρονολογία της γέννησής του δεν μας είναι γνωστή, το πιθανότερο όμως είναι να γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1864 ή του 1865. Ο Μητσάκης αισθανόταν πάντα υπερήφανος για τη δράση της οικογένειας της μητέρας του κατά την Ελληνική Επανάσταση και αργότερα, θα γράψει ο ίδιος στο Λεξικόν Εγκυκλοπαιδικόν των Μπαρτ και Χιρστ το λήμμα για την οικογένεια των Γιατράκων. Ήδη, με την άφιξή του στην Αθήνα, τον Αύγουστο του 1881, άρχισε τη συνεργασία του με τη σατιρική εφημερίδα Ασμοδαίος του Θέμου Άννινου, του οποίου υπήρξε τακτικός συνεργάτης, μαζί με τον Μπάμπη Άννινο και το Γεώργιο Σουρή, μέχρι το σταμάτημα της έκδοσής του στα 1885.

Τάκης Παπατσώνης (1895-1976)

Ποιητής και ακαδημαϊκός.

Ο Τάκης Παπατσώνης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 18 Ιανουαρίου του 1895, την ίδια χρονιά με τον Άγγελο Σικελιανό. Πατέρας του ήταν ο Κωνσταντίνος Παπατσώνης, από γενιά αγωνιστών του ΄21 και μητέρα του η Αικατερίνη, το γένος Πρασσά. Ο ίδιος ισχυριζόταν ότι η καταγωγή του έλκει από τους Κομνηνούς, απ΄ όπου και το προσωνύμιο Nobillissimus που χρησιμοποιούσε στα πρώτα του βήματα. Εμφανίστηκε στα Ελληνικά Γράμματα το 1910 με μεταφράσεις δυο διηγημάτων «εκ του Γαλλικού» και το 1911 ενός ποιήματος του Αλφρέ ντε Βινύ «Η δυστυχία» στο περιοδικό «Ελλάς». Το 1912, λόγω και της Εθνικής εξόρμησης δημοσίευσε ποιήματα πατριωτικού περιεχομένου στην εφημερίδα «Ακρόπολις» του Γαβριηλίδη.

Μάτση Χατζηλαζάρου (1914-1987)

Χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη υπερρεαλίστρια ποιήτρια.

Η Μαρία-Λουκία (Μάτση) Χατζηλαζάρου γεννήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1914 στη Θεσσαλονίκη. Η οικογένειά της καταγόταν από το χωριό Γραμματικό του Βερμίου (Γραμματίκοβο) και υπήρξε μια από τις πιο πλούσιες και σημαίνουσες κοινωνικά οικογένειες της Θεσσαλονίκης. Τόσο ο παππούς της, Περικλής, όσο και ο πατέρας της Κλέων, διετέλεσαν πρόξενοι των Η.Π.Α στη Θεσσαλονίκη και διέθεταν μεγάλη κτηματική περιουσία σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας. Επιπλέον, ίδρυσαν μεγάλες κλωστουφαντουργικές μονάδες στη Νάουσα, κατείχαν αρχοντικά σπίτια στην ανατολική πλευρά της πόλης πλησίον της λεωφόρου Εξοχών και διατηρούσαν στενές σχέσεις με τη βασιλική οικογένεια της Ελλάδας. Ο βασιλιάς Γεώργιος διέμενε στο σπίτι του Περικλή όταν ήρθε στη Θεσσαλονίκη με την απελευθέρωση της πόλης και στο σπίτι αυτό εκτέθηκε η σορός του σε λαϊκό προσκύνημα, όταν δολοφονήθηκε το Μάρτιο του 1913. Αντίστοιχα, ο διάδοχος Κωνσταντίνος και στη συνέχεια Βασιλιάς, νονός της Μάτσης, διέμενε στο σπίτι του Κλέωνα. Ο Κλέων Χατζηλαζάρου υπήρξε συνδιευθυντής του υποκαταστήματος της Τράπεζας της Ανατολής και, μετά την απελευθέρωση της πόλης, διετέλεσε πρώτος πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχάνων Μακεδονίας. Επίσης, πρωτοστάτησε στην ίδρυση τοπικού τμήματος του Ερυθρού Σταυρού και νοσοκομείου στην πόλη. Το 1917 όμως, με την επικράτηση του Βενιζέλου και τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, ο Κλέων σταδιακά χάνει τις θέσεις που κατείχε και η οικογένεια τμήμα των περιουσιακών της στοιχείων. Μετά δυο χρόνια στο εξωτερικό, η οικογένεια το 1921 επιλέγει την Αθήνα ως τόπο διαμονής. Εκεί σταδιακά, ο Κλέων, οδηγείται στην οικονομική καταστροφή, λόγω και της οικονομικής κρίσης του 1929-1931. Εθισμένοι, τόσο ο ίδιος αρχικά λόγω προβλημάτων υγείας, όσο και η μητέρα της Μάτης, Βιργινία, στη μορφίνη, χάνουν και οι δύο τη ζωή τους από αυτή το 1934. Η Μάτση βιώνει όλα αυτά στην κρίσιμη παιδική και εφηβική ηλικία...

Αλέξης Ζήρας (1945- )

Ο Αλέξης Ζήρας, κριτικός λογοτεχνίας, γραμματολόγος, μεταφραστής και ποιητής, γεννήθηκε το Νοέμβριο του 1945, ένα χρόνο μετά τα Δεκεμβριανά, στη συνοικία του Γκύζη όπου πήγε στην πρώτη τάξη του δημοτικού, συμμαθητής με τον κινηματογραφιστή και επίσης ποιητή, Λευτέρη Ξανθόπουλο. Μετά το 1951, λόγω οικονομικής ανέχειας, μετακόμισαν οικογενειακά στην περιοχή Κρημνίτσας στο Νέο Ψυχικό, μια περιοχή που δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί. Γύρω στο 1954-55, γίνεται και η πρώτη επαφή του με τα γράμματα, καθώς ανακαλύπτει στο υπόγειο του σπιτιού τους ένα σωρό βιβλία, προπολεμικά κυρίως, γιατί πρόθεση του πατέρα του ήταν να ανοίξει παλαιοβιβλιοπωλείο, πράγμα που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε. Τα επόμενα χρόνια, λόγω ασθένειας του πατέρα του, η μητέρα του αναγκάσθηκε να τον στείλει στο Βέλγιο όπου ζούσε η γιαγιά του με έναν από τους γιούς της, κληρικό, εκπρόσωπο του Πατριαρχείου. Γρήγορα όμως επιστρέφει στην Αθήνα, φοιτά προσωρινά στο Γυμνάσιο και επιχειρεί ένα δεύτερο ταξίδι στην Αυστρία, εκεί που βρίσκεται πλέον ο κληρικός θείος του. Ούτε και κι αυτό το ταξίδι ευοδώθηκε, επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα έχοντας να αντιμετωπίσει και τον θάνατο του πατέρα του. Ωστόσο αρχίζει να ξυπνά ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία. Κατόπιν ήρθε η ώρα για τις εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο. Πέρασε στο τμήμα οικονομικών σπουδών της Νομικής Σχολής του Αριστοτέλειου. Εκεί τον βρίσκει και η δικτατορία του 1967. Παράλληλα, αρχίζει να γράφει τα πρώτα ποιήματα και τα πρώτα δοκίμια που δημοσιεύονται στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη». Έκτοτε γράφει συνεχώς. Τα ατομικά του βιβλία, πέραν των μεταφράσεων, των συλλογικών εκδόσεων και Πρακτικά Συνεδρίων είναι: Αναζητώντας, ποιήματα, Αθήνα 1973. Ο ύπνος των ερωτιδέων, ποιήματα Τραμ, Θεσσαλονίκη, 1976. Θεωρία μορφών, Πλέθρον, Αθήνα 1978. Γενεαλογικά. Για την ποίηση και τους ποιητές του ΄70, Ρόπτρον, Αθήνα 1989. Η τέχνη της γραφής στον 20ο αιώνα. Καστανιώτης, Αθήνα 2000. Η πεζογραφία του Περικλή Σφυρίδη. Αυτογραφικός λόγος και μυθοπλασία, Μπιλιέτο, Παιανία 2000 κ.λ.π. Ο Αλέξης Ζήρας, εκτός από τα βιβλία, εργάστηκε 12 χρόνια στην ΕΡΑ ως σύμβουλος προγραμμάτων λόγου. Είναι συντάκτης του Βιογραφικού Λεξικού της Εκδοτικής Αθηνών, της εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, και υπεύθυνος σύνταξης του Λεξικού Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, και από το 2009 – 2013 πρόεδρός της. Τιμήθηκε για την κριτική του σύνθεση "Ένας Γραικός στα ξένα" με το Κρατικό Βραβείο δοκιμίου-μελέτης, 2004 και το Βραβείο Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών, καθώς επίσης και για τις Όψεις της κυπριακής πεζογραφίας, 1900-2000 με το Βραβείο του Pen Club Eλλάδος και το Κρατικό Βραβείο του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας (2011).