Η παρουσίαση του βιβλίου «Αρουραίοι» στις Όψεις του Φανταστικού – Κύπρος 2023

 

Αγαπητοί φίλοι και φίλες,

Σας ευχαριστώ που βρίσκεστε και πάλι εδώ, σε αυτό τον ζεστό χώρο του Υφαντουργείου, όπου θα παρουσιάσω το έκτο προσωπικό μου βιβλίο.

Προηγήθηκαν τρείς συλλογές παράξενων διηγημάτων με έμφαση στο παράδοξο και το φανταστικό στοιχείο, ένα ιστορικό μυθιστόρημα – επιστημονικής φαντασίας, όπως εγώ το ονομάζω, το οποίο είναι βασισμένο στην πραγματική αλλά και τη φανταστική ζωή του Ιωάννη Καρατζά, του Κύπριου συντρόφου του Ρήγα Φεραίου Βελεστινλή, καθώς και μια ποιητική συλλογή.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα φέρει τον τίτλο «Αρουραίοι» και τον επεξηγηματικό υπότιτλο «αλληγορική ιστορία πολιτικού προβληματισμού».

Είναι ένα βιβλίο διαφορετικό από όλα τα προηγούμενα που έχω γράψει, τόσο όσον αφορά την έκταση του (αφού ουσιαστικά πρόκειται για μια νουβέλα) όσο και την θεματολογία. Είναι μια ιστορία, που όπως μαρτυρά και ο υπότιτλός της είναι αλληγορική και εμπεριέχει πολιτικούς προβληματισμούς. Εμπίπτει κατά μία έννοια στη λογοτεχνία του φανταστικού, αφού διαδραματίζεται σε έναν φανταστικό κόσμο και για πρωταγωνιστές έχει ζώα που μιλούν, επικοινωνούν και έχουν ανθρώπινες αδυναμίες και ελαττώματα…

Δεν πρόκειται για κάποιο βαθυστόχαστο πολιτικό δοκίμιο, αλλά ούτε και για ένα παιδικό παραμυθάκι, παρόλο που μπορεί να διαβαστεί άνετα και από παιδιά. Είναι  μια αλληγορική ιστορία, γραμμένη με απλό τρόπο και χιούμορ, ώστε να μπορούν όλοι να τη διαβάσουν, να την κατανοήσουν, να αναγνωρίσουν κάποιες καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω μας και, ίσως, να προβληματιστούν…

Αλληγορία στη λογοτεχνία ονομάζουμε την αφήγηση στην οποία ένας χαρακτήρας, ένας τόπος ή ένα γεγονός μπορεί να υπονοεί ένα κρυμμένο νόημα με ηθική ή πολιτική σημασία.

Πολλοί είναι οι συγγραφείς που χρησιμοποίησαν την αλληγορία για να επεξηγήσουν ή να μεταφέρουν περίπλοκες ιδέες και έννοιες με τρόπους κατανοητούς ή εντυπωσιακούς στους αναγνώστες τους.

Η αλληγορία συναντάται σε ευρεία χρήση στους αρχαίους λαούς, καθώς και στην χριστιανική Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Στην αρχαία Ελλάδα, αλληγορίες χρησιμοποιούνταν για παιδαγωγικούς κυρίως σκοπούς, στην Ακαδημία του Πλάτωνα.

Ο αρχαίος Έλληνας μυθοποιός  Αίσωπος (620 π.Χ. – 564 π.Χ.) θεωρείται ιδρυτής του λογοτεχνικού είδους που σήμερα ονομάζεται αλληγορία ή παραβολή. Ο Αίσωπος έγινε γνωστός από τους μύθους που έφτιαχνε και διηγείτο προφορικά (ο ίδιος δεν τους κατέγραψε). Κύριο χαρακτηριστικό των μύθων του Αισώπου ήταν οι χαρακτήρες ζώων που είχε ως πρωταγωνιστές.

Ιδιαίτερα διαδεδομένη, βέβαια, συναντάμε την αλληγορία σε παιδικά βιβλία και παραμύθια.

Πολλοί είναι οι γνωστοί συγγραφείς που έγραψαν αλληγορικά χρησιμοποιώντας ως πρωταγωνιστές ζώα. Αναφέρω ενδεικτικά τον Franz Kafka και τη νουβέλα «Μεταμόρφωση» (1916) όπου ο ήρωας, μυστηριωδώς, μετατρέπεται σε μια τεράστια κατσαρίδα μέσα από το σώμα της οποίας σκέφτεται και λειτουργεί.

Επίσης, ο Άγγλος George Orwell έγραψε το 1945  το γνωστό του έργο «Η φάρμα των ζώων» στο οποίο χρησιμοποιεί μια ομάδα ζώων φάρμας για να σατιρίσει και να σχολιάσει την μετεξέλιξη της  Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία, η οποία ξεκίνησε με στόχο να καταλύσει την Τσαρική μοναρχία και τελικά κατέληξε σε ένα άλλο, εξίσου καταπιεστικό και ολιγαρχικό καθεστώς υπό τον Ιωσήφ Στάλιν.

Η ιστορία του Orwell καυτηριάζει την κατάχρηση εξουσίας, τη διαφθορά των αξιωματούχων του κράτους, τον απολυταρχισμό, καθώς και τους κινδύνους των επαναστατικών ιδεωδών που θυσιάζονται στον βωμό των όποιον συμφερόντων.

Κάνοντας αυτή την εισαγωγή φτάνουμε και στο δικό μου βιβλίο.

Βασιζόμενο στην αρχική ιδέα του George Orwell και της φάρμας των ζώων του, το βιβλίο «Αρουραίοι», συνεχίζει την ιστορία και διηγείται την κατάληξη που είχε η διοικούμενη από ζώα φάρμα του Orwell.

Θυμίζω ότι σε αυτό το πολύ σπουδαίο βιβλίο του Orwell, τα ζώα, μη αντέχοντας άλλο την καταπίεση και την εκμετάλλευση που είχαν από τους ανθρώπους, ένωσαν τις δυνάμεις τους, επαναστάτησαν και εκδίωξαν τους δίποδους δυνάστες τους. Πολύ σύντομα, φυσικά εμφανίστηκαν και στη Φάρμα του Orwell τα πρώτα συμπτώματα διαφθοράς της εξουσίας, αφού κάποια ζώα (τα γουρούνια συγκεκριμένα) αποφάσισαν ότι, ναι μεν «όλα τα ζώα είναι ίσα», αλλά κάποια ζώα (τα γουρούνια) θα πρέπει να είναι «πιο ίσα από τα υπόλοιπα» - να έχουν δηλαδή διαφορετική – πιο προνομιακή αντιμετώπιση.

Οι «Αρουραίοι», είναι κατά κάποιον τρόπο η συνέχεια της ιστορίας του Orwell.

Μετά τη Μεγάλη Επανάσταση, τα ζώα επιτέλους απελευθερώνονται από τους ανθρώπους και φτιάχνουν ένα δικό τους, αξιοζήλευτο σύστημα αυτοδιοίκησης της φάρμας τους.  

Και κάπου εδώ, κάνουν την εμφάνισή τους στην ιστορία και οι αρουραίοι. Ένα τρωκτικό με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πολύ διαφορετικό από τα υπόλοιπα ζώα της φάρμας, που φέρνει τα πάνω κάτω…

Θα καταφέρουν, άραγε τα ζώα να απολαύσουν τους καρπούς της ελευθερίας που με τόσες θυσίες απέκτησαν, ή θα διακινδυνεύσουν τα πάντα υποκύπτοντας σε έριδες και ζωικές φιλοδοξίες; Πώς θα αντιμετωπίσουν τους απρόσμενους εισβολείς και πώς θα συμπεριφερθούν απέναντι στα ζώα που θα χάσουν τις εστίες τους και θα γίνουν πρόσφυγες από τη μια στιγμή στην άλλη;

Παρόλο που «Η φάρμα των ζώων» του George Orwell είναι ένα από τα βιβλία που θα συνιστούσα, ανεπιφύλακτα, στον καθένα να διαβάσει, δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση, προϋπόθεση για την ανάγνωση και την κατανόηση των «Αρουραίων». Το βιβλίο «Αρουραίοι» είναι μια αυτόνομη ιστορία που διαβάζεται και γίνεται κατανοητό από μόνο του.

Διαβάζοντας τους «Αρουραίους», ίσως αναγνωρίσετε πρόσωπα και καταστάσεις της σύγχρονης εποχής, που έχουν να κάνουν με τη χώρα μας, το μεταναστευτικό, τις προσφυγικές ροές, την κατάχρηση εξουσίας, τη διαφθορά, καθώς και την απάθεια και την αλαζονεία των μεγάλων δυνάμεων που εξουσιάζουν τον κόσμο.

Το πόσο διαχρονικά είναι τα θέματα που διαπραγματεύεται το βιβλίο, ήρθαν να επιβεβαιώσουν και τα τελευταία γεγονότα στο Νακόρνο Καραμπάχ. Ενώ το βιβλίο βρισκόταν στο τυπογραφείο, γίναμε ξανά μάρτυρες μιας σοκαριστηκής και αποτρόπαιας μαζικής προσφυγοποίησης αθώων ανθρώπων, Αρμενίων αυτή τη φορά οι οποίοι υποκύπτοντας στις ορέξεις των ισχυρότερων γειτόνων τους, εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους χωρίς να βρουν συμπαράσταση από κανέναν! Και σε αυτή την περίπτωση, όπως ακριβώς έγινε και το 1974 στην Κύπρο, οι ισχυροί της Γης κοιτάζουν μόνο το δικό τους συμφέρον, αδιαφορώντας για το δίκαιο, ενώ ο ΟΗΕ είναι και πάλι εξαφανισμένος.

Παραφράζοντας ελαφρώς μια ανάρτηση που έκανε ο φίλος δικηγόρος Αχιλλέας Αιμιλιανίδη, αναρωτιέμαι κι εγώ: «Τι δεν βρίσκει κάποιος όταν απελπισμένος το έχει πραγματικά ανάγκη; Τι είναι εξαφανισμένα λες και άνοιξε η γη και τα κατάπιε; Τα κλειδιά του, ο αναπτήρας του…., ο ΟΗΕ! Η απαράδεκτη ανοχή που επιδεικνύεται από τον διεθνή παράγοντα στις αδικίες που συντελούνται από τους δυνατότερους στο βόρειο μέρος της Κύπρου, στο Κουρδιστάν και στην Παλαιστίνη, η τρομοκρατία και ο θρησκευτικός φανατισμός, ο πόλεμος στην Ουκρανία, αποδεικνύουν για ακόμα μια φορά τα ζωώδη ένστικτα του ανθρώπου τα οποία είναι πολύ χειρότερα από αυτά των ζώων της ζούγκλας – αφού τα τελευταία σκοτώνουν μόνο για να τραφούν.

Τι σχέση, έχει ο ΟΗΕ και οι αδικίες που κάνουν οι δυνατοί της Γης, με το βιβλίο που μας παρουσιάζεις, θα μπορούσε να διερωτηθεί κάποιος. Η απάντηση είναι πως το ίδιο απαράδεκτος που είναι για τον πραγματικό κόσμο ο ΟΗΕ, είναι και ο αντίστοιχος ΟΗΖ (Οργανισμός Ηνωμένων Ζώων) στο βιβλίο μου. Όσο άπληστα και παρανοϊκά λειτουργούν οι δυνατοί της Γης, άλλο τόσο άπληστα και παρανοϊκά λειτουργούν και τα ισχυρότερα ζώα της φάρμας στο δικό μου βιβλίο.

Όπως έγραψα και σε ένα ποίημα μου («Προς ειρηνοποιούς»), πρέπει να το αποδεχτούμε! Ο πόλεμος, δυστυχώς, ποτέ δεν θα εξαλειφθεί αφού θρέφεται συνεχώς από την ανεξάντλητη απληστία, την αδικία και την παρανιά των ανθρώπων.

Οι «Αρουραίοι»,  λοιπόν, είναι μια αλληγορική ιστορία, με στοιχεία μαύρου χιούμορ, για τη διαφθορά και την αλαζονεία της εξουσίας, για τις καταστροφικές συνέπειες της διχόνοιας, αλλά και της κοντής ιστορικής μνήμης. Αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο η ατιμωρησία θρέφει την προκλητικότητα και την ασυδοσία και στηλιτεύει την κοινωνική αδιαφορία. Τέλος, καταδεικνύει πώς η ιστορία γράφεται από τους νικητές.

Ο μικρόκοσμος της φάρμας θυμίζει έντονα την ανθρώπινη πολιτική ιστορία αλλά και τα όσα βιώνουμε στις μέρες μας.

Εύχομαι καλή ανάγνωση σε όσους επιλέξουν να διαβάσουν το βιβλίο και είμαι στη διάθεσή σας για απορίες και περεταίρω συζήτηση. 

Ανδρέας Καπανδρέου