Η Ελένη Σιούφτα για το βιβλίο "Αρουραίοι" του Ανδρέα Καπανδρέου

 

Της Ελένης Σιούφτα*

Κι α σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές
είναι γιατί τ' ακούς γλυκότερα, κι η φρίκη
δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή
γιατί είναι αμίλητη και προχωράει·
στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο
μνησιπήμων πόνος.

(Γιώργος Σεφέρης, «Τελευταίος Σταθμός»)

Για ΠΟΙΩΝ  τη φρίκη θέλει να μιλήσει ο καλός μας ο Ανδρέας και καταφεύγει στον μύθο;

Από τις πρώτες σελίδες αντιλαμβανόμαστε...

Αξιοποιεί το γνωστό έργο του Όργουελ «Η Φάρμα των Ζώων», το επεκτείνει, από σεβασμό, οριζόντια και  λέει όσα θέλει να πει με τα στόματα των ζώων ή με τα ράμφη των πουλερικών...

Τα συμβάντα είναι απροσδιόριστα χρονικά.

Απροσδιόριστη γεωγραφικά είναι και η τοποθεσία της φάρμας.

 

Το κοτέτσι μιας φάρμας ζώων, αρχικά, δέχεται εισβολή από έναν αρουραίο. Στη συνέχεια, από πολλούς...

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Ζώων που έχει την κεντρική διοίκηση της φάρμας καλείται να διαχειριστεί αυτή την ...κρίση.

Για τις κότες όμως δεν είναι απλώς μια κρίση.  Είναι μια φρίκη, ένα δράμα, μια τραγωδία ασύλληπτη...

Απειλείται η αξιοπρέπεια τους, η ζωή τους, η περιουσία τους.

Πώς γίνεται η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ αυτής της κρίσης ή του δράματος, ας επιλέξει ο αναγνώστης την ορολογία, είναι το θέμα του βιβλίου...

Ο συγγραφέας, τολμώ να πω, κι ας με διαψεύσει,  ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ στον αναγνώστη το φόντο πάνω στο οποίο θα παρακολουθήσει αυτή τη ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. Πριν καν ξεκινήσει την αφήγηση της ιστορίας δηλώνει δύο πράγματα:

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Οι «Αρουραίοι» είναι μια αλληγορική ιστορία, με στοιχεία μαύρου χιούμορ, για τη διαφθορά και την αλαζονεία της εξουσίας, για τις καταστροφικές συνέπειες της διχόνοιας, αλλά και της κοντής ιστορικής μνήμης. Αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο η ατιμωρησία θρέφει την προκλητικότητα και την ασυδοσία και στηλιτεύει την κοινωνική αδιαφορία. Τέλος, καταδεικνύει πώς η ιστορία γράφεται από τους νικητές.

 Επίσης παραθέτει ένα απόφθεγμα του Lord Acton: «Η εξουσία τείνει να διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία, διαφθείρει απόλυτα».

Σαν να μας λέει κυρίες και κύριοι για ό,τι θα διαβάσετε να έχετε στο πίσω μέρος του μυαλού σας αυτό... τη διαφθορά της εξουσίας... και τα αίτια που την προκαλούν.

Υποθέτω ότι το ρήμα «επιβάλλει» μπορεί να σας ακούγεται σκληρό και ωμό.

Ο συγγραφέας όμως τα βγάζει πέρα με αυτή τη συνειδητή επιλογή, φτάνει ο αναγνώστης του να έχει ένα συγκεκριμένο... προφίλ.

Ναι, η  Διαφθορά της Εξουσίας διατρέχει όλο το έργο...

Και ελλοχεύει ο κίνδυνος να  ξεθωριάσουν τα αίτια της κατά τη διάρκεια της αφήγησης...

Γιατί;

Επειδή είναι τέτοιος ο βομβαρδισμός πληροφοριών  σχετικά με τα δεινά που βιώνουν οι κότες (και οι κόκορες) που ο αναγνώστης μπορεί να παρασυρθεί και να αφεθεί να συμπάσχει με τα θύματα της ιστορίας...

Κι όχι μόνο να συμπάσχει αλλά και να ταυτιστεί... Να ταυτιστεί πριν την ώρα του...

Η άλλη επιλογή έιναι, να αντισταθεί στον πειρασμό, να  αποστασιοποιηθεί κάνοντας το εξής προβληματισμό:

Είναι αθώα τα θύματα της διαφθοράς; Έχουν ευθύνη για όσα τους συμβαίνουν; Κι αν ναι, ΠΟΣΗ ευθύνη έχουν;

Στην περίπτωση που είναι ΑΠΟΛΥΤΗ η ευθύνη των θυμάτων  το μήνυμα του βιβλίου  είναι αισιόδοξο.

 

Αρουραίοι

Αρουραίος...

 «Άρουρα», στα αρχαία ελληνικά σημαίνει  γη.

Ο αρουραίος είναι τρωκτικό βλαπτικό για τον άνθρωπο. Σπέρνει την καταστροφή...

Γνωρίζοντας όμως κάποιος ΠΩΣ βλάπτει, μπορεί να τον αντιμετωπίσει...

Ο Καπανδρέου μας δεν έγραψε επιστημονικό βιβλίο για τους αρουραίους.

 ΟΙ ΑΡΟΥΡΑΙΟΙ είναι αλληγορική ιστορία πολιτικού προβληματισμού.

Ο συγγραφέας είναι ΤΙΜΙΟΣ.

Κρατάει τον λόγο του.

Ο αναγνώστης όντως διαβάζει και προβληματίζεται... Καθ’ όλη τη διάρκεια στης ανάγνωσης...

Ποιο είδος αναγνώστη;

Ο ΓΕΝΝΑΙΟΣ αναγνώστης, ο οποίος θα επιλέξει την αποστασιοποίηση, θα βάλει το μαχαίρι στο κόκκαλο και θα αξιολογήσει τη δική του ΣΤΑΣΗ και ΕΥΘΥΝΗ απέναντι στη διαφθορα της πολιτείας μέσα στην οποία ζει.

Ο αρουραίος  έχει  την ικανότητα να σκάβει λαγούμια και στοές κάτω από τη γη...

Οι αρουραίοι της ιστορίας  βγαίνουν από τη γη και αιφνιδιάζουν.

Κι ο Καπανδρέου μας αιφνιδιάζει.

Μας μιλά για τους εντός και εκτός εχθρούς ενός φανταστικού κοτετσιού, ταράζοντας την ησυχία ενός άλλου κοτετσιού... πολύ υπαρκτού...

Και μιας και πιάσαμε τους μύθους  μπαίνω στον πειρασμό να αναφερθώ στον Όμηρο μας. Τη σύνδεση με τους αρουραίους του Καπανδρέου μας, θα την αντιληφθείτε αφού διαβάσετε το βιβλίο... Έχει να κάνει με τη διαφθορά και τα αποτελέσματά της , απάνω σε ΟΛΟΥΣ.

 

Όσοι αμυδρά  θυμούνται την υπόθεση της Ιλιάδας  για ένα πράγμα διερωτούνται: Γιατί δεν επέστρεψαν οι Τρώες πίσω την Ελένη για να σταματήσει ο πόλεμος και η απώλεια τόσων ανθρώπων; Λογικό το ερώτημα… Όσο ωραία και αν ήταν αυτή η γυναίκα, δέκα χρόνια αιματηρών συγκρούσεων δεν ήταν αρκετά; Δεν θα έπρεπε να επιστραφεί;

 

Το  πρόβλημα που δημιουργήθηκε  όταν ο γιος του βασιλιά των Τρώων  Πάρις,  άρπαξε την Ελένη από τον νόμιμο σύζυγό της,  βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαο, επιχειρήθηκε να επιλυθεί όχι μόνο δια των όπλων, αλλά... και διά της διπλωματικής οδού, όπως μας λέει ο Όμηρος.

Στην ραψωδία Γ, όταν η Ελένη πάνω στα τείχη της Τροίας περιγράφει στον πεθερό της Πρίαμο τους αρχηγούς  του αχαϊκού στρατεύματος, μαθαίνουμε από τον  Αντήνορα πως ο Μενέλαος και ο Οδυσσέας είχαν πάει στην Τροία ως απεσταλμένοι, πρέσβεις των Αχαιών, φέρνοντας μήνυμα για την Ελένη  και πως ο ίδιος τους είχε  υποδεχτεί φιλικά στο σπίτι του.

Στην ραψωδία Λ, στο σημείο όπου όταν ο  Αγαμέμνονας έρχεται αντιμέτωπος με τους  δύο Τρώες γιους του Αντίμαχου, τον Πείσανδρο και τον Ιππόλοχο, ο Όμηρος μας δίνει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την πρεσβεία αυτή, η οποία   είχε ως  αίτημα την επιστροφή της Ελένης.

Ο ποιητής σχολιάζει πως ο πατέρας τους είχε χρηματιστεί, είχε πάρει δώρα και χρυσάφι από τον Πάρι  για να υποστηρίξει τη θέση πως ή Ελένη δεν έπρεπε να επιστραφεί!

Ο Αγαμέμνονας δεν θα δεχτεί την ικεσία των δύο μαχητών και δεν θα τους πάρει αιχμάλωτους στα πλοία. Πριν τους σκοτώσει θα τους πει πως θα πληρώσουν το κρίμα του πατέρα τους ο οποίος προσπάθησε να πείσει την αγορά των Τρώων, να δολοφονήσει τους απεσταλμένους των Αχαιών.

Πόσους άραγε Τρώες  χρημάτισε ο Πάρις, για να εξυπηρετήσει τα δικά του συμφέροντα, όταν  τέθηκε εκεί το θέμα αν θα επιστραφεί ή όχι η Ελένη;

Η αρπαγή της Ελένης κόστισε πολλές ανθρώπινες ζωές.

Γιατί όμως οι Τρώες ανέχονταν κάποιον, τον Πάρι,  ο οποίος τους είχε φέρει τόσες συμφορές;

Το ερώτημα αυτό το απαντά ο Έκτορας όταν θα πει:

«ἀλλὰ μάλα Τρῶες δειδήμονες» (Γ 56), επειδή οι Τρώες είναι δειλοί κι ενώ θα έπρεπε, δεν  λιθοβολούν τον Πάρι μέχρι θανάτου.

Ο Έκτορας όμως ίσως, αγνοεί το γεγονός ότι πέρα από τον φόβο τους, κάποιοι από τους Τρώες, όπως ο Αντίμαχος χρηματίζονταν από τον  ἠπεροπευτά (Γ39), τον πλάνο, όπως ο ίδιος θα αποκαλέσει τον  αδελφό του. 

Η μονομαχία του Μενέλαου με τον Πάρι με την οποία όλοι προσδοκούν να δοθεί ένα τέλος στον πολυετή πόλεμο,  δεν οδηγεί  πουθενά αφού με παρέμβαση της θεάς Αφροδίτης, ο Πάρης από το πεδίο της μάχης καταλήγει στον θάλαμο της Ελένης.

Μια τελευταία διπλωματική προσπάθεια για λήξη του πολέμου γίνεται από το μέρος των Τρώων οι οποίοι προτείνουν στους Αχαιούς να επιστραφούν οι θησαυροί της Ελένης, αλλά όχι η ίδια. Ο κήρυκας Ιδαίος  ο οποίος μεταφέρει την πρόταση στο στρατόπεδο των Αχαιών δε διστάζει να μιλήσει απαξιωτικά   για τον Πάρι  λέγοντας: «μακάρι να 'βρισκε πιο πριν το θάνατό του» (Η, 390).

Οι Αχαιοί θα απορρίψουν την πρόταση.

Εξ’ αιτίας ενός διεφθαρμένου, ανάμεσα στ’ άλλα,  ηγέτη ρέει το αίμα άφθονο έξω από τα τείχη της πολιορκημένης Τροίας.

Για έναν γυναικά, ο οποίος κατήντησε ντροπή και καταφρόνια, μέγα πῆμα (Γ 50)  μεγάλη συμφορά για τον  γέρο  Πρίαμο, για την Τροία και τον λαό της... λόγια  που ανήκουν στον Έκτορα.

H Τροία θα πέσει!

Η πένα του ΚΑΠΑΝΔΡΕΟΥ είναι ένας ωφέλιμος αρουραίος.

Το βιβλίο του δεν είναι αθώο.

Ούτε αυτός.

Προσέξετε μην πέσετε στην παγίδα του...

Έχετε προειδοποιηθεί.

Καλή ανάγνωση σε όλους.

Σας ευχαριστώ

*Εκπαιδευτικός - Λογοτέχνιδα

(από την παρουσίαση του βιβλίου στις 25/4/2024 στο Πολιτιστικό Κέντρο Στροβόλου)

Παντελής Βουτουρής, Ανδρέας Καπανδρέου, Ελένη Σιούφτα