Ανδρέας Χατζηθωμάς*
ακολουθώντας την ιδέα, τη συνταγή και τη συγγραφή της «Φάρμας των ζώων» του Τζώρτζ Όργουελ, που εκδόθηκε το 1945, συνθέτει τη δική του μυθοπλασία με ένα εντελώς διαφορετικό ύφος και μια ιδιαίτερη φόρμα για να αποτυπώσει ένα πολιτικό προβληματισμό, ο οποίος ξετυλίγεται ως ένα μοτίβο που μας θυμίζει την τραγωδία της Κύπρου με όλες τις αρνητικές εκδοχές εκφάνσεις που για 50 χρόνια δοκιμάζουν την υπομονή μας, την εγκαρτέρισή μας και για πολλούς την απογοήτευση.
Ο προϊδεασμός για το περιεχόμενο του βιβλίου επέρχεται από τον τίτλο και την εικόνα του εξωφύλλου που παρουσιάζει ζωγραφισμένο ένα αρουραίο, αυτό το υποχθόνιο και απεχθές ζώο που η παρουσία του και μόνο προκαλεί φόβο, αηδία και ενόχληση. Φωτογραφία εξωφύλλου Κατερίνα Κον.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου διαφαίνεται η προδοσία, η εγκατάλειψη αρχών, η καταπίεση δυναστών, η σκληρότητα, το παράλογο, ο κυνισμός και η καταπάτηση της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.
Ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει στο παράρτημα 1 του βιβλίου του, τα πιο κάτω:
«Περίοδος ανθρώπινης κυριαρχίας Η φάρμα και τα ζώα ήταν ανθρώπινης ιδιοκτησίας. Ο άνθρωπος ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος και εκμεταλλευόταν με κάθε τρόπο τα ζώα. Την εποχή εκείνη μάλιστα επιτρεπόταν και η ζωοφαγία!
Μεγάλη επανάσταση των Ζώων
Τα ζώα επαναστάτησαν απέναντι στον κοινό τους εχθρό τον άνθρωπο, που τα καταπίεζε, καταφέρνοντας να τον εκδιώξουν από τη φάρμα και να αναλάβουν αυτά τη διοίκησή της. Κύριο σύνθημα και πηγή έμπνευσης της Μεγάλης Επανάστασης ήταν η ρήση: Ό,τι έχει δύο πόδια είναι εχθρός, ό,τι έχει τέσσερα, ή έχει φτερά, είναι φίλος.
Πρώτη περίοδος κυριαρχίας των ζώων
«Τα ζώα ανέλαβαν τη διοίκηση της φάρμας και εφάρμοσαν ένα μοντέλο αυτοδιοίκησης. Εννοείται πως ο πρώτος νόμος που ψηφίστηκε αμέσως μετά την επικράτηση της Μεγάλης Επανάστασης ήταν η απαγόρευση της ζωοφαγίας».
Αυτά από τον συγγραφέα.
Βασικό μέλημα του, αδιαμφισβήτητο μέτρο του θα έλεγα, είναι μέσα από τη σύμπλευση μορφής και περιεχομένου, η επινόηση του τρόπου με τον οποίο είναι σε θέση να ελέγχει ανά πάσα στιγμή τη μείξη των υλικών της μυθοπλασίας του, - πολιτικές καταστάσεις, κοινωνικά φαινόμενα, ιστορικές συγκυρίες, διεθνής διπλωματία, - τα οποία υπεισέρχονται υποδόρια και αγγίζουν τις ευαίσθητες κεραίες όλων όσοι έχουν αυτογνωσία, και δοκιμάζεται η ψυχική τους αντοχή.
Η αλληλουχία των γεγονότων, των ιδεών και συνειρμών είναι επαρκής για να διαπιστώσουμε ότι ο συγγραφέας είναι μια σκεπτόμενη συνείδηση, που αποτυπώνει με το έργο του τη σφραγίδα δύο, ουσιαστικά, παραμέτρων της ηθικής του αντίληψης.
Η πρώτη είναι η συμβολική τέχνη που εκφράζεται με ιδεαλιστική αισθητική και η δεύτερη είναι η προσπάθεια να συνδυαστούν και να εξισορροπηθούν, σε ενιαία γνωσιολογική θεωρία οι έννοιες της γνώσης και της δημιουργίας για να δώσουν τη ζωτικότητα, τη φαντασία και τον στοχασμό που απαιτείται σ’ ένα τέτοιο εγχείρημά του. Σ’ αυτό συμβάλει ο πλούσιος διάλογος, οι εύστοχες διατυπώσεις και η σκηνοθετική ατμόσφαιρα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.
Στο βιβλίο, πάνω σε σταθερό υπόβαθρο, μια πλούσια φαντασία αναδύεται με σαφήνεια, η οποία συμβάλλει στην αντίληψη ότι το κείμενο του βιβλίου είναι μια δομή από περιστατικά και νοήματα που αποτελούν ένα σύνθετο σύμβολο, ένα νοητικό εκφώνημα προικισμένο με ιδιαίτερη αξία όταν αναλογιστούμε ότι μέσα σ’ αυτό εντοπίζεται ευαισθησία, εσωτερικές αντιθέσεις, όπως το δίκαιο και το άδικο, η καταπίεση και η ελευθερία, το πνευματικό και το υλικό.
Η αλληγορία και ο συμβολισμός είναι επίσης δύο στοιχεία που υποβάλλονται στον νου για να τον κάνουν να συλλάβει το αόρατο, το σκοτεινό και το συγκαλυμένο.
Ωστόσο ο Καπανδρέου διήνυσε μεγάλη απόσταση για να καλύψει μια ιστορική περίοδο που διαμόρφωσε την σημερινή πραγματικότητα που κρύβεται πίσω από τα παιγνίδια των μεγάλων, τα ανίερα συμφέροντά τους, την ιδιοτέλεια και την παράλογη αλλοτρίωση της ηθικής που μας επέβαλαν αλλότριοι και άλλοι, ντυμένοι φίλοι.
Επανέρχομαι στο περιεχόμενο του βιβλίου:
Το ζωικό βασίλειο επαναστατεί ενάντια στην εκμετάλλευση και τη ζωοφαγία από τον άνθρωπο, δημιουργεί τη δική του κοινωνία και ζει ειρηνικά μέχρι που εμφανίζονται τα τρωκτικά, οι υποχθόνιες δυνάμεις που διασαλεύουν τη νέα τάξη πραγμάτων, σπέρνουν τη διχόνοια και επιδίδονται σε βίαιες πράξεις και καταπάτηση των δικαιωμάτων που διέπουν την κοινωνία των ζώων.
Διαμεσολαβούν δυνάμεις για να αποτρέψουν την ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα, συγκαλούνται συνδιασκέψεις και ορίζονται διαμεσολαβητές για να επανέλθει η ειρήνη και η ηρεμία.
Τα άνθη του κακού όμως δεν γνωρίζουν από τέτοια. Η αδικία δεν έχει τέλος. Η τραγωδία φτάνει στην κορύφωσή της αλλά λύση δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα.
Η κάθαρση δεν έγινε. Η Νέμεσις δεν εκπλήρωσε ποτέ το έργο της.
Το ουσιώδες συμπέρασμα από την ανάγνωση του βιβλίου είναι ότι στην εποχή μας νέοι άνθρωποι όπως ο Ανδρέας Καπανδρέου έχουν συναίσθηση της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης που επικρατεί στον κόσμο, προβληματίζονται, εκφράζονται και συνδέονται αιτιακά με όσα τεκταίνονται γύρω μας. Και αυτός ο προβληματισμός βρίσκει διέξοδο με την έκφραση. Είτε αυτή είναι ποιητική ή πεζογραφική. Είναι πάντως ποιοτική και προσδιορίζει το μέλλον του τόπου μας, αφήνει άγρυπνη τη συνείδηση, δεν ξεφεύγει από το χρέος που εμείς οι παλαιότεροι τους επιφορτώσαμε.
Ευτυχώς που οι νέοι μας, κι αυτό το λέω με πλήρη συνείδηση, με το πνεύμα και τις δραστηριότητες τους μάχονται να εξαλείψουν τη διαφθορά των πατρόνων και εμποδίζουν την ταξική έπαρση, δεν υιοθετούν τις κακοδαιμονίες και τις δεισιδαιμονίες που σαν τρωκτικά ροκανίζουν τα πατριωτικά αισθήματα, τη γνωστική συνείδηση και την αγάπη για την πατρίδα.
Με το πρωτότυπο αυτό βιβλίο του καταφέρνει ο συγγραφέας να μας φέρει αντιμέτωπους με την ίδια την πραγματικότητα. Ενώ όλοι βιώνουμε καθημερινά τη διαφθορά, την ατιμωρησία των ενόχων από προδοσίες και σκάνδαλα, την ασυδοσία και το χειρότερο την κοινωνική αδιαφορία, ο Καπανδρέου εφευρίσκει ένα τρόπο να στηλιτεύσει αυτή την άρρωστη πραγματικότητα με ένα βιβλίο που στην ουσία μάς ενοχοποιεί από τη μια, και από την άλλη μας υποβάλλει με μαύρο χιούμορ, καυστική σάτιρα και αλληγορική διάθεση την ταύτισή μας με τις σαθρές κοινωνικές δομές που τόσα χρόνια διατηρούμε κι αναπτύσσουμε.
Η ιστορική μνήμη μας δυστυχώς εξασθενεί. Οι οδυνηρές εμπειρίες συγκαλύπτονται από την ευμάρεια και τον υλιστικό τρόπο ζωής.
Ο συγγραφέας στο τέλος της ιστορίας με απογοήτευση καταλήγει στην ίδια ακριβώς κατάσταση που επικρατούσε πάντα. Τουλάχιστον όμως μας προβλημάτισε, μας συγκίνησε και μας αφύπνισε τις ενοχές μας.
Πιστεύω πέτυχε τον σκοπό του και επιπλέον έχω την αίσθηση ότι τέτοιου είδους βιβλία απομακρύνουν τη σκόνη της λήθης και ακολουθούν ένα οδοιπορικό υγιούς στοχασμού που αναζητά μια νέα οπτική της ανθρώπινης αντίληψης της εποχής μας.
Ο Καπανδρέου κατάφερε με μια εκφραστική και καλοδουλεμένη συνθετικά κατάθεση να σπάσει το κέλυφος της αδιαφορίας, του δόλου, της εξαπάτησης και της τραγικής μοίρας του τόπου μας, και να θέσει εις τον τύπον των ήλων τον καυστικό του λόγο για να προσδώσει με μια τολμηρή διατύπωση την ανησυχία των νέων μας, τον πόνο των εκτοπισμένων από τη γη τους συμπατριωτών μας και την αδικία που γίνεται σε βάρος της πατρίδας μας.
Τον συγχαίρω για το βιβλίο του και εύχομαι συνέχεια της δημιουργίας του.
*φιλόλογος, εκδότης περιοδικού Διόραμα
Ανδρέας Καπανδρέου. Αρουραίοι: αλληγορική ιστορία πολιτικού προβληματισμού. Αθήνα: Συμπαντικές Διαδρομές, 2023.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου