Η διηγηματική και μυθιστορηματική γραφή του Ανδρέα Καπανδρέου, με ειδολογική καταγωγή στην ιδιοπροσωπία της από τη λογοτεχνία της δημιουργικής φαντασίας, γονιμοποιεί την έμπνευσή της, πυροδοτώντας εναύσματα από γνωστά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνικής βιβλιογραφίας. Μια σκόπιμη υπόμνηση του βιβλιόφιλου βιβλιοθηκονόμου προς τον αναγνώστη ότι τα πολυδιαβασμένα δημοφιλή βιβλία στη διαχρονική τους εμβέλεια σηματοδοτούν αστείρευτες πηγές συγγραφικής ανατροφοδότησης, ενοφθαλμίζοντας την πρωτοτυπία της ευφάνταστης σύλληψής τους στην αποτύπωση της νεότερης ευρηματικής επινόησης.

Αυτή την οπτική πρόσληψης κομίζει στην αποκωδικοποίηση των μεταφορικών της συμβολισμών η ευανάγνωστη από μικρούς και μεγάλους νουβέλα «Αρουραίοι» σε ζωηρούς ρυθμούς αφηγηματικότητας και συνεκτική συνύφανση πλοκής. Επεξηγηματικός υπότιτλος «αλληγορική ιστορία πολιτικού προβληματισμού» ως οιονεί σύνθεση μυθοπλαστικής μεταστοιχείωσης και ιστορικού αναστοχασμού. Εύληπτοι λοιπόν οι συνειρμοί της Οργουελικής ανάκλησης από την αφιερωματική ήδη προμετωπίδα: «Στον George Orwell (1903-1950) και τη Φάρμα του», όπως και από τις κομβικές προσημάνσεις της ευσύνοπτης εισαγωγής.

Αν ο Orwell έγραψε τη «Φάρμα των Ζώων» το 1943-44, μετά τις εμπειρίες του στον Ισπανικό Εμφύλιο, για να επικρίνει σκωπτικά το αυταρχικό Σταλινικό καθεστώς, ο Καπανδρέου αφορμώμενος από το πρότυπό του αλλά εκκινώντας από άλλη πολιτικοκοινωνική αφετηρία γράφει τους «Αρουραίους» του, για να στηλιτεύσει με σάτιρα πικρής ειρωνείας τα δρώμενα της Κυπριακής τραγωδίας του 1974 και των διαιωνιζόμενων δεινών της.

Αν επίσης η Οργουελική αλληγορία της επανάστασης των ζώων εναντίον του αγρότη Τζόουνς ανακαλεί την Οκτωβριανή Επανάσταση των Μπολσεβίκων εναντίον του τσάρου το 1917 και οι αντιδράσεις των γειτόνων αγροτών να ανακτήσουν τον έλεγχο παραλληλίζονται με τις προσπάθειες των Δυτικών Δυνάμεων να συντρίψουν τους Μπολσεβίκους το 1918-1921, η παρούσα δυστοπική παραλλαγή απηχεί τις κρίσιμες καμπές της Νεώτερης Κυπριακής Ιστορίας. Η πρώτη επανάσταση των ζώων εναντίον των καταπιεστών ανθρώπων και η δεύτερή τους στάση ή ανταρσία κατά των δυναστικών γουρουνιών, όπως και οι δύο Εισβολές των Αρουραίων, αναδεικνύουν τα καθ’ ημάς ιστορικά πρόσημα. Προσφυής η αναγωγή στον Αγώνα κατά του Αγγλικού ζυγού και σε προέκταση στην τουρκανταρσία, καθώς και στις δύο φάσεις της Τουρκικής Εισβολής. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ευσύνοπτη προϊδεαστική εισαγωγή στην εκδίπλωση των γεγονότων και των πρωταγωνιστών τους αντανακλά ως δομικό στοιχείο την εισαγωγή του Όργουελ κατά της λογοκρισίας του Βρετανικού Τύπου, εξ ου και απέφυγαν να την περιλάβουν  στις αρχικές εκδόσεις του «Αnimal Farm».

Ευστόχως ενδεικτική η σημειολογία των χαρακτήρων, των χώρων δράσης και των θεσμικών τους οργάνων σε συσχετισμό με τα συλλογικά τους ονόματα, τις ιδιότητες, τους τρόπους σκέψης, το ήθος των πράξεων και των αντιδραστικών τους συνεργειών. Το κοτέτσι με τις 70 κότες, τα κοτοπουλάκια τους και τους τρεις πετεινούς στο νοτιοανατολικό μέρος της φάρμας υποδηλοί σε συμβολική μικρογραφία τον ολιγάριθμο πληθυσμό της Κύπρου στις αντίστοιχες γεωγραφικές συντεταγμένες της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Οι αρουραίοι, κατά την αρχαιοπρεπή ονοματική τους ετυμολογία, με την εισβολή τους στο βόρειο τμήμα του κοτετσιού και τις συνεχείς εδαφικές τους διεκδικήσεις αποδεικνύονται «άχθος αρούρης», το δυσβάστακτο βάρος της γης των κατοίκων της. Με την υπεροπλία των επιθετικών κοφτερών τους δοντιών, τους δημογραφικούς αυξητικούς ρυθμούς του υπερπληθυσμού τους και τις ψευδεπίγραφες αξιώσεις για προέκταση του ζωτικού τους χώρου, που ανήκε δήθεν στον πρόγονό τους Μίκυ τον Μεγαλοπρεπή, οι ομοιότητες δεν είναι συμπωματικές. Αρουραίοι Τούρκοι εισβολείς, που δεν ξεριζώνουν μόνο τους νόμιμους ιδιοκτήτες από τις εστίες τους, αλλά προελαύνουν συνεχώς για να κατακτήσουν  περισσότερο έδαφος, καταπατώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας τους. Το «κοτετσιακό πρόβλημα» δεν είναι παρά το άλυτο Κυπριακό, ενώ οι καταγγελίες των ζώων και τα ανεφάρμοστα ψηφίσματα του ΟΗΖ  είχαν την ίδια τύχη με αυτά του ΟΗΕ. Τα σκυλιά, επί πλέον, που φρουρούν τις πύλες της φάρμας, εκπροσωπούν την Ειρηνευτική Δύναμη. Ποια όμως επιφυλακή με τους αρουραίους να κατακλύζουν τον τόπο και ποια ουδετερότητα όταν τους προσεταιρίζονται;  

Σαφείς οι πολλαπλοί εναλλακτικοί ρόλοι των γουρουνιών, που ενσαρκώνουν τη διαφθορά της εξουσίας και της συναλλαγής, του δόλου, της διπλωματικής απάτης και της εκμετάλλευσης, της προπαγάνδας, του υποχωρητικού συμβιβασμού και της παραχάραξης των εννοιών. Πού παραπέμπει άραγε η αντικατάσταση της λέξης «εισβολή» με τη φράση «εμφάνιση των αρουραίων στο κοτέτσι»; Η προτροπή εξάλλου των σκυλιών και των προβάτων «Πρέπει να αποδεχτούμε τις νέες πραγματικότητες» ηχούν πανομοιότυπες με τις πρόσφατες δηλώσεις της Τουρκικής ηγεσίας. Ο Φρειδερίκος, ο αρχηγός των γουρουνιών και η επίδοξη διπλωματική του σύμβουλος Λίλη δεν διαχειρίζονται μόνο προς το συμφέρον τους την παραγωγή αυγών από τα πουλερικά, αλλά και εις βάρος της ιστορικής μνήμης διαμηνύουν ότι θα γράψουν δικά τους βιβλία Ιστορίας. Αντίβαρο στον μιθριδατισμό και τον μηδισμό των γουρουνιών είναι οι θεμελιώδεις αρχές της «Μεγάλης Επανάστασης» των ζώων εναντίον των ανθρώπων διά στόματος του σοφού γερο-Κάπρου: «Τα ζώα δεν θανατώνονται, δεν υποδουλώνονται και δεν πωλούνται», που ερχόταν σε αντίθεση με την Οργουελική «αρχή του ζωισμού». Το δόγμα της «ό,τι έχει δύο πόδια είναι εχθρός, ό,τι έχει τέσσερα ή έχει φτερά είναι φίλος», αντί της ισότητας, του σεβασμού στη διαφορετικότητα και της εν κοινωνία ειρηνικής συμβίωσης, ενέσπειρε την ανισότητα της άδικης μεταχείρισης, τον ρατσισμό και τη διχόνοια.

Εν τέλει όμως ο αρχηγός των τρωκτικών Τζερόνιμο, αφού εκδιώξει τον αρχηγό των γουρουνιών, θα εκδιωχθεί και ο ίδιος με τους υπηκόους του από τους ανθρώπους, που θα ανακαταλάβουν την εξουσία.

 Ανδρέας Καπανδρέου. Αρουραίοι: αλληγορική ιστορία πολιτικού προβληματισμού. Αθήνα: Συμπαντικές Διαδρομές, 2023.

Χρυσόθεμις Χατζηπαναγή
φιλόλογος, πρόεδρος ΕΠΟΚ