Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι του Μίλαν Κούντερα

Ο Μίλαν Κούντερα (Milan Kundera, 1929 - 2023) ήταν Τσέχος συγγραφέας με γαλλική υπηκοότητα. Γεννήθηκε στο Μπρνο της πρώην Τσεχοσλοβακίας και ζούσε στη Γαλλία από το 1975. Έγινε ιδιαίτερα γνωστός με τα έργα του "Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι", "Το Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης" και "Το Αστείο".

"Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι" ή "Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης" όπως  μεταφράστηκε αργότερα, είναι το γνωστότερο μυθιστόρημα του Μιλάν Κούντερα που κυκλοφόρησε το 1984. Ο αρχικός τίτλος του βιβλίου ήταν "Nesnesitelná lehkost bytí" (Η αφόρητη ελαφρότητα του Είναι). Στα αγγλικά, το βιβλίο μεταφράστηκε ως "The Unbearable Lightness of Being".

Πρωταγωνιστές της ιστορία είναι δύο γυναίκες, δύο άντρες, και ένας σκύλος που ζουν την στην Τσεχοσλοβακία την περίοδο της Άνοιξης της Πράγας το 1968.

Αυτό το φιλοσοφικό μυθιστόρημα εξετάζει έννοιες όπως η τύχη, η ελευθερία, η αγάπη και η ύπαρξη. Αναφέρεται στην ιδέα ότι η ζωή μας είναι ελαφριά, αφήνοντάς μας να διαλέγουμε τις ενέργειές μας και να δημιουργούμε τη δική μας αξία και νόημα. Ωστόσο, αυτή η ελαφρότητα σημαίνει ότι κάθε πράξη μας δεν έχει καμία μόνιμη αξία και επαναλαμβάνεται μόνο μία φορά.

Αντίθετα, ο Κούντερα εξετάζει την "ανυπόφορη βαρύτητα του είναι" όπου οι πράξεις μας φαίνονται να έχουν αντίκτυπο και σημασία που υπερβαίνει την ίδια τους τη ζωή.

Η έννοια αυτή έχει γίνει πηγή μελέτης και αντικείμενο φιλοσοφικών συζητήσεων, και το βιβλίο έχει γίνει ένας από τους σημαντικότερους λογοτεχνικούς πολιτιστικούς κώδικες του 20ου αιώνα.

Μέσα από το βιβλίο ο συγγραφέας, αναφερόμενος στην Άνοιξη της Πράγας και την καταστολή της από τα Σοβιετικά στρατεύματα, δίνει και τα δικά του πολιτικά μνήματα. Μην ξεχνάμε ότι ο Μίλαν Κούντερα ήταν πιστό μέλος του Κουμμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας από τα φοιτητικά του χρόνια. Αποβλήθηκε δύο φορές από το Κόμμα (διαγράφτηκε το 1950, επανεντάχθηκε στο Κόμμα το 1956  και αποβλήθηκε ξανά το 1970) , λόγω των αναθεωρητικών του απόψεων, ενώ είχε μερική συμμετοχή στην εξέγερση του 1968. Το 1975 εγκατέλειψε οριστικά την Τσεχοσλοβακία. Μετακόμισε στην Γαλλία και πήρε την γαλλική υπηκοότητα.

Μέσα στο μυθιστόρημα “Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι”, είναι εμφανείς οι μουσικολογικές επιρροές αφού σε αυτό ο συγγραφέας ενθέτει πεντάγραμμα με μελωδίες του Μπετόβεν ως εκφραστικό μέσο μιας συγκεκριμένης ψυχολογικής κατάστασης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πατέρας του Μίλαν, Λούντβιχ Κούντερα (1891-1971), ήταν σημαντικός μουσικολόγος και πιανίστας ενώ ο ίδιος ο Μίλαν διδάχτηκε πιάνο από τον πατέρα του και αργότερα σπούδασε μουσικολογία και σύνθεση.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Περισσότερο από κάθε άλλο μυθιστόρημα του Κούντερα, «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» είναι ένα ερωτικό μυθιστόρημα. Η Τερέζα ζηλεύει. Η ζήλια της δαμάζεται την ημέρα αλλά τη νύχτα ξυπνάει, μεταμφιεσμένη σε όνειρα που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ποίηση του θανάτου. Στη μακριά της πορεία συνοδεύεται απ' τον άντρα της, τον Τόμας, μισό Δον Ζουάν, μισό Τριστάνο, που είναι διχασμένος ανάμεσα στον έρωτά του για εκείνη και στους ακατανίκητους πειρασμούς του. Η μοίρα της Σαμπίνας, μιας από τις ερωμένες του Τόμας, απλώνει το νήμα της αφήγησης σε όλο τον κόσμο. Έξυπνη, όχι συναισθηματική, εγκαταλείπει τον Φραντς, τον μεγάλο έρωτά της στη Γενεύη, και κυνηγάει την ελευθερία της από την Ευρώπη στην Αμερική, για να μην μπορέσει στο τέλος να βρει παρά την «αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι». Πραγματικά, ποια αρετή -βαρύτητα ή ελαφρότητα- ανταποκρίνεται καλύτερα στην ανθρώπινη μοίρα; Και πού σταματάει το σοβαρό για να παραχωρήσει τη θέση του στο επιπόλαιο, και αντιστρόφως;

Με τη δική του τέχνη του παραδόξου, ο Κούντερα θέτει τα ερωτήματα αυτά σ' ένα σύνθετο κείμενο, ξεκινώντας από μερικά απλά δεδομένα, που όμως αδιάκοπα εμπλουτίζονται με καινούριες αποχρώσεις, μέσα σ' ένα παιχνίδι εναλλαγών όπου συναντιώνται αφήγηση, όνειρο και σκέψη, πρόζα και ποίηση, πρόσφατη και αρχαία ιστορία. Ποτέ άλλοτε ίσως στο έργο του Κούντερα δεν βρέθηκαν ενωμένες όσο μέσα στο κείμενο αυτό η σοβαρότητα και η αφέλεια. Ακόμη και ο θάνατος έχει εδώ ένα πρόσωπο διπλό: μιας γλυκειάς ονειρικής θλίψης και μιας σκληρής μαύρης φάρσας. Γιατί το μυθιστόρημα αυτό είναι επίσης μια μελέτη θανάτου: του θανάτου των ανθρώπινων όντων, αλλά ακόμη και του θανάτου -πιθανού- της γηραιάς μας Ευρώπης. 

Το 1988 ο Αμερικανός σκηνοθέτης Φίλιπ Κάουφμαν δημιούργησε την κινηματογραφική εκδοχή του βιβλίου. Το αποτέλεσμα, ενώ θεωρήθηκε γενικά επιτυχημένο, ενόχλησε αρκετά τον συγγραφέα, με αποτέλεσμα να απαγορεύσει τις διασκευές στα μυθιστορήματά του.

Το τρέιλερ της ταινίας