«Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974» και «Φως στο σκοτεινό δωμάτιο». Δύο βιβλία των Αλέξη Παπαχελά και Μάνου Ν. Χατζηδάκη για τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας και της Κύπρου

Με τα βιβλία «Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974» και «Φως στο σκοτεινό δωμάτιο», οι Αλέξης Παπαχελάς και Μάνος Ν. Χατζηδάκης, ρίχνουν φως στη σκοτεινή και ταραχώδη περίοδο 1967-1974.

Προηγήθηκε το βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά «Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974: ο Ιωαννίδης και η παγίδα της Κύπρου,  τα πετρέλαια στο Αιγαίο, ο ρόλος των Αμερικανών» (Αθήνα: Μεταίχμιο, 2021).

Το βιβλίο στηρίζεται στην πολύχρονη έρευνά του γνωστού δημοσιογράφου στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα, καθώς και στις πολλές και σημαντικές συνεντεύξεις που πήρε ως δημοσιογράφος, από άτομα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις εκείνης της εποχής. Από το βιβλίο ξεχωρίζει η αποκαλυπτική περιγραφή του Πολεμικού Συμβουλίου την 20^η Ιουλίου 1974, στην οποία φαίνεται ξεκάθαρα ο πανικός, η απελπισία και η ανικανότητα του Ιωαννίδη και των συνεργατών του. Εμπνευσμένος και πολύ παραστατικός ο τίτλος του κεφάλαιού «Υπνοβατώντας προς την καταστροφή» όπου περιγράφει τα γεγονότα που προηγήθηκαν της τουρκικής εισβολής και το κλίμα άρνησης της πραγματικότητας που επικρατούσε στην ηγεσία της Ελλάδας

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Το βιβλίο φωτίζει μερικά από τα πλέον πολυσυζητημένα ερωτήματα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας: την ανατροπή του δικτάτορα Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη, τον ρόλο σημαντικών παραγόντων της εποχής, όπως του Αριστοτέλη Ωνάση, την ανακάλυψη πετρελαίων στο Αιγαίο, το πώς άρχισε η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1974, με άγνωστα παρασκήνια, το αν και ποιος έδωσε διαβεβαιώσεις στον Ιωαννίδη πριν από το μοιραίο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ερευνά ακόμα πώς αντιμετώπιζαν οι Αμερικανοί τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου, καθώς και ποιες ήταν οι προβλέψεις τους για τον ρόλο που θα έπαιζαν στη μελλοντική ιστορία του τόπου.

Θα «ακούσετε» –για πρώτη φορά– τις φωνές του Δημητρίου Ιωαννίδη και του αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγού Γρηγορίου Μπονάνου στο Πολεμικό Συμβούλιο της 20ής Ιουλίου 1974. Ήταν στιγμές χάους, απελπισίας. Πρόκειται για μια συγκλονιστική αποτύπωση της ανεπάρκειας όσων διαχειρίζονταν τις τύχες του έθνους εκείνη τη στιγμή. Τα 38 λεπτά αυτού του Πολεμικού Συμβουλίου αποτελούν ένα πολύτιμο ντοκουμέντο για την κατανόηση των γεγονότων.

Στο βιβλίο υπάρχει εκτενές Παράρτημα, με σπάνιο υλικό. Σε αυτό περιλαμβάνονται αναλυτικό χρονολόγιο της εποχής, βιογραφικά σημειώματα των προσώπων που πρωταγωνιστούν στο βιβλίο, καθώς και αναλυτική βιβλιογραφία.

Την έκδοση εμπλουτίζουν 22 QR codes που παρεμβάλλονται μες στις σελίδες του βιβλίου. Σκανάροντάς τα ο αναγνώστης ανακαλύπτει σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό με άγνωστα ντοκουμέντα.

Ακολούθησε, την ίδια χρονιά, το βιβλίο του Μάνου Ν. Χατζηδάκη με τίτλο «Φως στο “σκοτεινό δωμάτιο”: 13-12-1967 έως 14-8-1974: όσα γράφει και όσα δεν γράφει ο Αλέξης Παπαχελάς: η στάση των Η.Π.Α. μέσα από τα αρχεία, το Κυπριακό, το Αιγαίο και το πετρέλαιο, το παρασκήνιο τού ΑΤΤΙΛΑ Ι & ΙΙ» (Αθήνα: Πελασγός, 2021»

Σκοπός του συγγραφέα, όπως υποδηλώνεται και στον υπότιτλο του βιβλίου, είναι να σχολιάσει όσα γράφει, αλλά και όσα δεν γράφει για εκείνη την περίοδο ο Αλέξης Παπαχελάς στο δικό του βιβλίο. Θεωρώντας ότι «παρά την αξιόλογη προσπάθειά του, το «Σκοτεινό δωμάτιο»  δεν διαφωτίστηκε επαρκώς», ο Χατζηδάκης συμπληρώνει το βιβλίο του Παπαχελά αποκαλύπτοντας άγνωστα ιστορικά γεγονότα που δεν αναφέρονται στο πρώτο βιβλίο (π.χ. τη στάση του Παπαδόπουλου στην κρίση της Ιορδανίας τον Σεπτέμβριο του 1970 και τις ενδοκυπριακές συνομιλίες 1972-73), συμπληρώνει κάποιες από τις αποκαλύψεις του Παπαχελά (π.χ.  για την κρίση Αθηνών – Μακαρίου του 1972 και για τις  προτάσεις Καραμανλή προς Παπαδόπουλο το 1969) και διαφωτίζει σκοτεινές πτυχές τις οποίες θεωρεί ότι δεν αναλύονται επαρκώς από τον Παπαχελά (π.χ. την απόπειρα κατά του Μακαρίου και τη δολοφονία του Γιωρκάτζιη το 1970, την κάθοδο του Γρίβα στην Κύπρο το 1971, τα σχέδια αμύνης της Κύπρου, κ.α.).

Είναι φανερό ότι ο Χατζηδάκης στηρίζεται στα αμερικανικά αρχεία, στη βιβλιογραφία που υπάρχει με τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών, αλλά και σε δικό του αρχειακό υλικό το οποίο δεν είναι ευρέως γνωστό.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Τό βιβλίο ἀσκεῖ ἐποικοδομητική κριτική στήν ἐργασία τοῦ κ. Ἀλέξη Παπαχελᾶ «ΕΝΑ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΔΩΜΑΤΙΟ 1967-1974: Ὁ Ἰωαννίδης καί ἡ παγίδα τῆς Κύπρου - Τά πετρέλαια στό Αἰγαῖο - Ὁ ρόλος τῶν Ἀμερικανῶν» (ἐκδόσεις Μεταίχμιο, 2021). Δέν ἔρχεται μόνο νά ἐπικρίνη, ἀλλά κυρίως νά συμπληρώση. Κεφάλαιο πρός κεφάλαιο ἐπισημαίνει τά σωστά καί τά λάθη, διερευνά τίς ἐλλείψεις, συμπληρώνει τίς παραλείψεις, καταλήγει σέ συμπεράσματα.

Γενικά συμπεράσματα από την ανάγνωση των δύο βιβλίων

Διαβάζοντας και τα δύο βιβλία μπορεί ο αναγνώστης να αντιληφθεί τα τραγικά λάθη, σε βαθμό προδοσίας, που έγιναν από τις τότε ελληνικές κυβερνήσεις και οδήγησαν στην τραγωδία της Κύπρου το 1974. Ο ελληνισμός, είχε την ατυχία, στις πιο κρίσιμες στιγμές της σύγχρονής ιστορίας του έθνους, να βρεθούν στην εξουσία της Ελλάδας, οι πιο ανεπαρκείς, άτολμοι και  υστερόβουλοι πολιτικοί.

Ο δικτάτορας Δημήτριος Ιωαννίδης αφού, για προσωπικούς κυρίως λόγους, ανάτρεψε τον προκάτοχό του Γεώργιο Παπαδόπουλο, προκάλεσε το πραξικόπημα στην Κύπρο εναντίον του Μακαρίου, αγνόησε βλακωδώς όλες τις ενδείξεις (και αποδείξεις) για εισβολή στην Κύπρο, δεν εφάρμοσε τα σχέδια που υπήρχαν για την άμυνα του νησιού και άφησε την Κύπρο στο έλεος των Τούρκων. Ένας ανεπαρκής πολιτικά άντρας, με ανάξιους συνεργάτες, βρέθηκε στο πηδάλιο του έθνους μια πολύ κρίσιμη στιγμή και όχι απλά δεν κατάφερε να ανταπεξέλθει, αλλά κατάφερε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, λόγω ανικανότητας,  να χάσει την εξουσία, αλλά το κυριότερο, να χάσει και τη μισή (σχεδόν) Κύπρο!

Η στρατιωτική αυτή ήττα της Ελλάδος (χωρίς ουσιαστική αντίδραση) στην Κύπρο οδήγησε στην πτώση της χούντας και έφερε, στις 24 Ιουλίου 1974,  στην εξουσία τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ο οποίος προετοιμαζόταν και ήθελε αυτή τη θέση, καιρό πριν. Δυστυχώς και αυτός φάνηκε κατώτερος των περιστάσεων αφού όχι μόνο δεν αντέδρασε καν στην πρώτη εισβολή, αλλά άφησε ουσιαστικά την Τουρκία να συνεχίσει την προέλασή της με μια δεύτερη εισβολή τον Αύγουστο του 1974. Στην ιστορία έχει μείνει η αλήστου μνήμης φράση που εκστόμισε όταν οι τούρκοι προέλαυναν στο νησί, ότι «η Κύπρος είναι μακριά»… Σαν να μην έφταναν όλα αυτά ήρθε ακόμα μια «διπλωματική του επιτυχία». Μετά τη μέγιστη συμβολή του στις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αφού πρώτα άφησε την Τουρκία να ολοκληρώσει ανενόχλητη το έργο της, καταλαμβάνοντας το 38% της Κύπρου, ήταν ο πρώτος Έλληνας πολιτικός που αποδέχτηκε ένα ομοσπονδιακό σύστημα στην Κύπρο, το οποίο θα νομιμοποιούσε την κατοχή!

Ένας άλλος αρνητικός, για τον ελληνισμό, πρωταγωνιστής ήταν ο Χένρι Κίσινγκερ ο οποίος ως υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ έπαιξε βρώμικο και ύπουλο παιχνίδι βοηθώντας και καλύπτοντας την Τουρκία να εισβάλει στην Κύπρο. Ήταν, βλέπετε, μια εποχή που οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ θεωρούσαν την Τουρκία πιο σημαντικό σύμμαχο από την Ελλάδα και σύμφωνα με τον ίδιο τον Κίσινγκερ «δεν θα έβλαπτε τα συμφέροντα των ΗΠΑ η κατοχή μέρους της Κύπρου από την Τουρκία»…