Κάποτε οι αριστεροί διανοούμενοι. Ο απαγχονισμός των Καραολή, Δημητρίου και η στάση της αριστεράς

ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΒΟΥΤΟΥΡΗ*

Ενδεχομένως, εκπλήσσει –σήμερα– το γεγονός ότι ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του 1955-1959 στην Κύπρο, μνημειώνεται ποιητικά (με εκτεταμένα συνθετικά πατριωτικά ποιήματα), στο έργο αριστερών κατά κύριο λόγο ποιητών (Γιάννης Ρίτσος, Τίτος Πατρίκιος, Θεοδόσης Πιερίδης, Τεύκρος Ανθίας). Εκπλήσσει, εύλογα, γιατί συγκρούεται με εμπεδωμένες ιδεολογικές παρερμηνείες της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας και με σκόπιμες αποσιωπήσεις· και μάλιστα από την ίδια την αριστερά. Βεβαίως, θα πρέπει να έχουμε υπόψιν μας και το γεγονός ότι εκείνη την περίοδο, τόσο η ΕΔΑ, η νόμιμη πολιτική έκφραση της αριστερής παράταξης στην Ελλάδα, όσο και το ΑΚΕΛ, το κόμμα της κυπριακής αριστεράς, τάσσονταν ανεπιφύλακτα υπέρ της Ένωσης.

Ενδεικτικό παράδειγμα: τα Χριστούγεννα του 1954, το πρώτο τεύχος της Επιθεώρησης Τέχνης, περιοδικό που συσπείρωσε από την αρχή πολλούς νέους αριστερούς διανοούμενους (στην πολυμελή συντακτική του επιτροπή συμμετείχαν ανάμεσα σε άλλους οι Τ. Βουρνάς, Κώστας Κουλουφάκος, Τάσος Λειβαδίτης, Δημήτρης Ραυτόπουλος, και Τίτος Πατρίκιος) εστίαζε στο κυπριακό πρόβλημα. Ένα μαχητικό κείμενο–διακήρυξη, σε πλαίσιο μέσα, κατέληγε με την εξής προτροπή:  «Οι πνευματικοί άνθρωποι σαν άτομα και σαν εθνική δύναμη έχουν μπροστά τους σήμερα το βαρύ και ωραίο χρέος να πάρουν στα χέρια τους τη σημαία του Αγώνα για την Ένωση».

Τον δεύτερο χρόνο του Αγώνα, στις 10 Μαϊου 1956, ο Μιχαλάκης Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου (22 και 21 χρονών, αντιστοίχως), άφηναν την τελευταία τους πνοή στην αγχόνη. Η βάρβαρη ενέργεια της Αγγλίας προκάλεσε αποτροπιασμό σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο· εξάλλου παγκόσμια υπήρξε και η κινητοποίηση για την απελευθέρωσή τους. «Η επαναστατημένη Κύπρος» –έγραφε ο Αλμπέρ Καμύ– «έχει αποκτήσει τον ήρωα της στο πρόσωπο του νεαρού Κύπριου σπουδαστή Μιχάλη Καραολή που καταδικάστηκε από τα βρετανικά δικαστήρια σε θάνατο με τη μέθοδο του απαγχονισμού. Στο ευτυχισμένο εκείνο νησί οπού γεννήθηκε η Αφροδίτη, οι άνθρωποι πεθαίνουν σήμερα – και μάλιστα με τρόπο φρικιαστικό. Για μια ακόμη φορά, η ταπεινή διεκδίκηση ενός λαού που παρέμεινε για χρόνια βουβή και αναχαιτίστηκε μόλις θέλησε να εκδηλωθεί, ξεσπά τώρα σε εξέγερση».

Στην Αθήνα, την προηγούμενη της εκτέλεσης μέρα, χιλιάδες διαδηλωτές, οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί στην πλατεία Ομονοίας, φωνάζοντας συνθήματα υπέρ της Ένωσης, κατευθύνθηκαν προς την αγγλική πρεσβεία. Η αστυνομία χρησιμοποίησε πυρά προκειμένου να τους διαλύσει. Στην οδό Δραγατσανίου σκοτώθηκαν τρεις νεαροί διαδηλωτές: Ευάγγελος Γεροντής (28 ετών), Ιωάννης Κωνσταντόπουλος (21 ετών), Φραγκίσκος Νικολάου (23 ετών).

Η εφημερίδα ΑΥΓΗ με πρωτοσέλιδα άρθρα και φωτογραφίες, αποτύπωνε τη συστράτευση της αριστεράς στο ενωτικό κίνημα. Στίς 16 Μαΐου ένας από τους νέους αριστερούς διανοούμενους, που συμμετείχε στη συντακτική επιτροπή της Επιθεώρησης Τέχνης, ο Τίτος Πατρίκιος, γράφει το εξής ποίημα:

ΚΡΕΜΑΛΕΣ ΣΤΗ ΛΕΥΚΩΣΙΑ

Στήσανε τις κρεμάλες αποβραδίς

απλώνει ο ίσκιος τους, σκεπάζει το νησί

περνάει τους φράχτες, καίει τις πορτοκαλιές

πέφτει μες στα πηγάδια, φαρμακώνει το νερό

γλιστράει κάτω απ' τις πόρτες, αγριεύει τα σπίτια

ξεστρώνει τα τραπέζια, κάνει το φαΐ μολύβι

ξύδι το κρασί, αναστατώνει τα κρεβάτια

χωρίς ν' αφήνει μια στάλα ξεγνοιασιά, μια στάλα ύπνο –

κι όμως ανοίγοντας μέσα από τα στεγνά λαρύγγια

περάσματα για τις κραυγές της λευτεριάς.

Τις ίδιες μέρες, ένας άλλος κύπριος κομμουνιστής ποιητής, ο Θοδόσης Πιερίδης (αδελφός του πεζογράφου Γιώργου Φιλίππου Πιερίδη), αναφέρεται στην έξοχη Κυπριακή συμφωνία (1956), στους «πέντε μας νεκρούς λεβέντες»: τον Καραολή, τον Δημητρίου, και τους τρεις νεκρούς της Αθήνας. Είναι ο πρώτος, και τελευταίος ενδεχομένως, που συμπεριλαμβάνει στους νεκρούς του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959 και τους τρεις διαδηλωτές της Αθήνας:

και σήμερα την πρώτη αυγή, το πρώτο χαραμέρι

τους πήραν και τους κρέμασαν... Κλάψε τους Λευκωσία

κλάψε τους Κύπρο ολάκερη, κλάψε τους όλ’ η Ελλάδα

τους δυο περήφανους αητούς, τους δυο καλούς λεβέντες.

Κλάψετε ακόμα και τους τρεις που μέσα στην Αθήνα

στον ίδιο άγριο πόλεμο, την ίδια πες την ώρα

πήαν από βόλι – κλάψτε τους τους πέντε μας λεβέντες.

*Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου

(Δημοσιεύτηκε στο παιδεία news - http://www.paideia-news.com/index.php?id=109&hid=21272)

- Διαβάστε επίσης το άρθρο του Άλμπερτ Καμύ με το οποίο εναντιώνεται στον απαγχονισμό του Μιχαλάκη Καραολή: Το Ελληνόπουλο [L'enfant grec] του Αλμπέρ Καμύ [Albert Camus] - Ο φιλελληνισμός του νομπελίστα συγγραφέα και ο αγώνας της ΕΟΚΑ