Εκδήλωση ΕΠΟΚ / Δήμου Αγλαντζιάς, 13 Νοεμβρίου 2019
Φίλες και φίλοι καλησπέρα σας.
Κατ’ αρχάς θέλω να ευχαριστώ τον ΕΠΟΚ και τον Δήμο
Αγλαντζιάς για την τιμή να με επιλέξουν ως τον κεντρικό ομιλητή της σημερινής
εκδήλωσης.
Σήμερα βρίσκομαι εδώ υπό τις ιδιότητές μου ως
βιβλιοθηκονόμος ως συγγραφέας, αλλά κυρίως ως αναγνώστης και βιβλιόφιλος.
Η σημερινή μου παρουσίαση έχει τίτλο «Συνάντηση με το βιβλίο
και τη φιλαναγνωσία». Αφού ξεκαθαρίσουμε κάποια θέματα που αφορούν την
ορολογία, η παρουσίαση θα κυμανθεί σε 3 άξονες:
1. Την αναγνωστική συμπεριφορά που έχει σήμερα ο
άνθρωπος και ειδικότερα ο Έλληνας αναγνώστης,
2. τη Φιλαναγωνσία και
3. το μέλλον του βιβλίου και της ανάγνωσης.
Ορολογία
Θα ξεκινήσω τη σημερινή παρουσίαση δίνοντας κάποιους
ορισμούς, έτσι για να μιλάμε την ίδια γλώσσα.
Βιβλίο
Βιβλίο ονομάζουμε τον φορέα γραπτού ή και εικαστικού περιεχομένου. Το έντυπο βιβλίο
είναι το πιο διαδεδομένο και αυτό που έρχεται πρώτα στο μυαλό μας. Είναι αυτό
που όλοι οι βιβλιόφιλοι αγαπήσαμε και θα θέλαμε να το δούμε να συνεχίσει να
υπάρχει στη ζωή μας και στη ζωή των παιδιών μας.
Δεν πρέπει όμως να
ξεχνάμε ότι το βιβλίο μπορεί κάποιος, πλέον να το βρει και σε άλλες μορφές,
όπως είναι η ηλεκτρονική (ηλεκτρονικό βιβλίο ή ebook) καθώς και η ακουστική
(ακουστικό βιβλίο ή audio book).
Στη σημερινή διάλεξη θα
αναφερθούμε λοιπόν και σε αυτά τα είδη βιβλίου.
Καλό βιβλίο (;)
Όταν ετοίμαζα τη συγκεκριμένη παρουσίαση με
προβλημάτισε ιδιαίτερα ο χαρακτηρισμός «καλό βιβλίο» που δόθηκε αρχικά στον
τίτλο της εκδήλωσης και ο οποίος μετά από συζήτηση και προβληματισμό με τους
διοργανωτές αφαιρέθηκε.
Υπάρχουν φυσικά και οι αντικειμενικοί παράγοντες βάσει
των οποίων μπορεί να κριθεί ένα βιβλίο. Αυτοί οι παράγοντες είναι ο τρόπος
γραφής, η ποιότητα του περιεχομένου, η χρήση της γλώσσας, ο τρόπος ανάπτυξης
της πλοκής, το στήσιμο τον χαρακτήρων (όταν μιλάμε για λογοτεχνικό βιβλίο) κ.α.
Υπάρχουν όμως και πολλοί υποκειμενικοί παράγοντες. Για
κάποιον αναγνώστη ένα καλό βιβλίο μπορεί να είναι ένα ωφέλιμο βιβλίο που θα του
διδάσκει κάτι το οποίο θα τον βοηθήσει στην καθημερινότητά του, για κάποιον
άλλον ένα βιβλίο που θα τον ωφελήσει και θα τον καλλιεργήσει, για κάποιον αυτό
που θα του δώσει νέες πληροφορίες, ενώ για κάποιον άλλον ένα βιβλίο που θα
διεγείρει τη φαντασία του, θα τον κάνει να ταξιδέψει, θα τον ψυχαγωγήσει και θα
τον κάνει να περάσει καλά.
Διαβάζουμε τόσο από ευχαρίστηση όσο και από ανάγκη, για
μορφωτικούς, για πολιτιστικούς αλλά και για πρακτικούς/πληροφοριακούς σκοπούς.
Επομένως οι διαδικασίες που “φτιάχνουν” αναγνώστες είναι σύνθετες. Το ίδιο
σύνθετες και πολύπλοκες είναι οι ανάγκες αλλά και η κρίση των αναγνωστών. Ένα
βιβλίο που για κάποιον είναι «κακή λογοτεχνία», κάποιον άλλον μπορεί να τον
ευχαριστεί και να τον ψυχαγωγεί. Αν στόχος είναι να ωθήσουμε κόσμο στο να
πιάσει στο χέρι του ένα βιβλίο και να διαβάσει, τότε όλα τα βιβλία είναι εργαλεία
που εν δυνάμει εξυπηρετούν τον σκοπό αυτό.
Ας ξεκινήσει κάποιος το διάβασμα και ας είναι και από
κάποιο βιβλίο που εμείς δεν το θεωρούμε «καλό». Στο μέλλον, ο ίδιος αναγνώστης με
την ενασχόλησή του με το βιβλίο, την επίσκεψή του σε βιβλιοπωλεία ή/και βιβλιοθήκες
θα έρθει σε επαφή και με πιο ποιοτικά βιβλία. Μπορεί μάλιστα, αν έχει και το
πνευματικό υπόβαθρο, να αποκτήσει την κρίση για την ποιότητα του βιβλίου.
Το τι εστί καλό βιβλίο θα μπορούσε κάλλιστα να
αποτελέσει το θέμα μιας άλλης ημερίδας.
Εστιάζω λοιπόν την παρουσίαση μου στην εξέταση της
αναγνωστικής κουλτούρας γενικότερα και στη φιλαναγνωσία.
Φιλαναγνωσία
Με τον όρο φιλαναγνωσία ορίζουμε την αγάπη προς την
ανάγνωση, το διάβασμα και κατ΄ επέκταση και το βιβλίο.
Στις έρευνες και τις μετρήσεις που θα παρουσιάσω στη
συνέχεια η φιλαναγνωσία διαχωρίζεται από την ανάγνωση και το διάβασμα που
γίνεται υποχρεωτικά για μορφωτικούς σκοπούς στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο. Η
φιλαναγωνωσία αφορά την ανάγνωση που γίνεται ως χόμπι, λόγω ελεύθερης επιλογής
του αναγνώστη. Αυτή μπορεί να αφορά κυρίως λογοτεχνία αλλά όχι μόνο. Αφορά οποιοδήποτε
βιβλίο επιλέξει κάποιος να διαβάσει με στόχο την ψυχαγωγία ή την επιμόρφωσή του
εκτός κάποιας οργανωμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η δια βίου μάθηση, πάντως,
όταν εμπίπτει στη μελέτη βιβλίων επιλογής του αναγνώστη με σκοπό ο τελευταίος
να αναπτυχθεί πνευματικά, να μορφωθεί περαιτέρω, ή ακόμα και να αποκτήσει νέες
δεξιότητες, εμπίπτει κατά την άποψή μου στο πλαίσιο της φιλαναγνωσίας.
Από την άλλη, το διάβασμα που κάνει ένας μαθητής ή
ένας φοιτητής επειδή αυτό επιβάλλεται από τον καθηγητή του είναι μεν ανάγνωση
αλλά δεν εμπίπτει στην φιλαναγνωσία. Αν τώρα ο ίδιος ο μαθητής, πέραν από τη
βιβλιογραφία που του επιβάλλεται, με καθαρά δική του πρωτοβουλία επιλέξει να
διαβάσει και κάποιο άλλο επιπλέον βιβλίο, αυτό θα μπορούσε να καταμετρηθεί ως
φιλαναγνωσία ανεξάρτητα αν το ερέθισμα προήλθε από ένα μάθημα, τον καθηγητή ή
ένα άλλο βιβλίο που του επιβλήθηκε να διαβάσει.
Οι αναγνωστικές τάσεις της εποχής μας
Ερωτήματα που προκύπτουν:
Διαβάζει σήμερα ο κόσμος;
Πόσο διαβάζει;
Διαβάζει άραγε περισσότερο ή λιγότερο από το παρελθόν;
Απειλείται άραγε με εξαφάνιση το βιβλίο;
Πως μπορεί η φιλαναγνωσία να γίνει μέρος της
καθημερινότητάς μας;
Όλα αυτά θα προσπαθήσω να τα απαντήσω στη σημερινή
παρουσίαση βασιζόμενος τόσο σε δικές μου προσωπικές εκτιμήσεις και
παρατηρήσεις, όσο και σε ευρήματα ερευνών.
Ας ξεκινήσουμε μελετώντας τις αναγνωστικές τάσεις της
εποχής μας.
Αμερικανική έρευνα
Οι τελευταίες έρευνες που έχουν γίνει στις ΗΠΑ
δείχνουν ότι[1]:
·
Το βιβλίο παραμένει ζωντανό και
ελκυστικό για πολλή κόσμο. Παρά την ανάπτυξη του διαδικτύου, των μέσων
κοινωνικής δικτύωσης και των έξυπνων συσκευών οι Αμερικανοί εξακολουθούν να
διαβάζουν βιβλία (σε οποιαδήποτε μορφή τους) στο ίδιο ποσοστό όπως και το 2012.
[Σε ότι αφορά τις αναγνωστικές συνήθειες των Ελλήνων αλλά
και των Κυπρίων ειδικότερα, θα αναφερθώ στη συνέχεια].
·
Οι νέες τεχνολογικές συσκευές
καθιστούν το (ηλεκτρονικό) βιβλίο πιο εύκολα προσβάσιμο. Όμως το έντυπο βιβλίο είναι ακόμα πολύ πιο
δημοφιλές από το ηλεκτρονικό (e-book) και το
ακουστικό βιβλίο (audio book). Μόνο 6% επιλέγουν να διαβάζουν
αποκλειστικά ηλεκτρονικά βιβλία. Επίσης, με τη βοήθεια του διαδικτύου ένα
βιβλίο (ακόμα και το έντυπο) γίνεται πολύ πιο εύκολα γνωστό, αφού πλέον ο καθένας
έχει εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν την έκδοσή του βιβλίου, το
εξώφυλλο, η περίληψη του, κριτικές σχετικά με αυτό, πληροφορίες για τον
συγγραφέα κτλ.
·
Όλο και περισσότεροι αναγνώστες
διαβάζουν προκειμένου να εξερευνήσουν θέματα του ενδιαφέροντος τους και για να
ενημερώνονται για θέματα της επικαιρότητας.
Ø Περισσότερο διαβάζουν όσοι έχουν πανεπιστημιακή
εκπαίδευση. Οι νέοι μεταξύ 18-29 είναι οι πιο φανατικοί αναγνώστες ενώ από το
2012 έχει παρατηρηθεί μεγάλη αύξηση στους αναγνώστες ηλικίας άνω των 65.
Ø Οι νεαρότεροι διαβάζουν πιο εύκολα ηλεκτρονικά βιβλία ενώ
ανάμεσα στους αναγνώστες υπερέχουν οι γυναίκες (14 βιβλία / χρόνο έναντι 9 των
αντρών).
Ø Δυστυχώς τα
παιδιά διαβάζουν λιγότερο με μια μειωτική τάση γύρω στο 1% κάθε χρόνο. Μια βρετανική έρευνα έδειξε πως για παιδιά κάτω των 12
ετών το διάβασμα ερχόταν στην τρίτη θέση των προτιμήσεων τους όσον αφορά τις
δραστηριότητες που επέλεγαν να κάνουν στον ελεύθερο τους χρόνο, ενώ για παιδιά
μεταξύ 13-19 το διάβασμα ερχόταν στην εντέκατη θέση.
Ευρωπαϊκή έρευνα
Σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα του 2017 με τίτλο «Η
αγορά του βιβλίου στην Ευρώπη»[2] βλέπουμε τα ακόλουθα
ενδιαφέροντα στατιστικά που αφορούν τους Ευρωπαίους και ειδικότερα του Ελλαδίτες
και Κύπριους αναγνώστες:
Ø Η εκδοτική παραγωγή στην Ευρώπη έχει αυξητική τάση
(574.000 το 2015). Παρόλο που τα κέρδη των εκδοτών σημείωσαν μεγάλη μείωση την
τελευταία δεκαετία με αποτέλεσμα να μειωθεί και ο αριθμός των απασχολούμενων
στον συγκεκριμένο τομέα, τα δύο τελευταία χρόνια τα κέρδη των Ευρωπαίων εκδοτών
ανάκαμψαν και σημείωσαν άνοδο.
Ø Στην Ευρώπη τα ηλεκτρονικά βιβλία αντιπροσωπεύουν το 6-7%
των βιβλίων (στην Ελλάδα 1% και στην Κύπρο το ποσοστό είναι ακόμα χαμηλότερο).
Υπήρχε μια αυξητική τάση στην παραγωγή και στην χρήση ηλεκτρονικών βιβλίων στην
αρχή της δεκαετίας του 2010 αλλά τα ποσοστά δείχνουν να σταθεροποιούνται.
Ø Η συγκεκριμένη έρευνα δεν περιλάμβανε στοιχεία σχετικά με
την εκδοτική παραγωγή της Κύπρου αλλά καταφέραμε να τα αποκτήσουμε μέσω της
Κυπριακής Βιβλιοθήκης που είναι υπεύθυνη για τις νέες εκδόσεις της χώρας. Η
Κύπρος ( με πληθυσμό λίγο πάνω από 900.000) λοιπόν βρίσκεται στην τελευταία
κατηγορία χωρών που παράγουν από 0 μέχρι
1500 βιβλία ετήσιος. Συγκεκριμένα στην Κύπρο εκδόθηκαν 944 τίτλοι το 2017, 936
το 2016, 847 το 2015.
Πάντως, για να
έχουμε μια καθαρότερη εικόνα σχετικά με την εκδοτική παραγωγή της Κύπρου θα πρέπει
να λάβουμε υπόψη μας τον μεγάλο αριθμό Κυπρίων συγγραφέων που για διάφορους
λόγους επιλέγουν να εκδοθούν στην Ελλάδα αλλά και τους Τουρκοκύπριους που
επιλέγουν να εκδοθούν στην Κυπριακή Δημοκρατία λαμβάνοντας το κυπριακό ISBN.
Ενδεικτικά
αναφέρω ότι Σλοβενία (2εκ+), Λιθουανία (3εκ), Λετονία(2εκ) και Εσθονία (1,2εκ) είναι
στην κατηγορία των χωρών που εκδίδουν 1500-5000 τίτλους τον χρόνο.
Η Ελλάδα (11εκ)
βρίσκεται στην επόμενη κατηγορία χωρών που εκδίδουν 5000-10000 βιβλία τον χρόνο
(στην ίδια κατηγορία είναι και οι: Νορβηγία (5εκ+), Αυστρία (9εκ), Σλοβακία
(5εκ+), Βουλγαρία (7εκ) και Ρουμανία) (20εκ)).
Πρώτη με διαφορά
σε όλη την Ευρώπη λόγω γλώσσας αλλά και αναγνωστικής κουλτούρας είναι η Μεγάλη
Βρετανία με παραγωγή άνω των 100000 τίτλων ανά έτος.
Πόσα χρήματα ξοδεύουν οι Ευρωπαίοι στα βιβλία (ανά μέσω όρο);
Οι Ελλαδίτες ξοδεύουν κοντά στον μέσο όρο ενώ η μεγάλη
έκπληξη αφορά τους Κύπριους οι οποίοι παρουσιάζονται να ξοδεύουν για αγορά
βιβλίων πολύ περισσότερα από ότι θα περιμέναμε. Συγκεκριμένα οι Κύπριοι
έρχονται 3οι στη σειρά πίσω, μόνο από τους Λουξεμβουργιανούς και
τους Ολλανδούς!
Τα στοιχεία αυτά μάλλον αφορούν και τις αγορές για
σχολικά βιβλία αλλά και πάλι η 3η θέση που καταλαμβάνουν οι Κύπριοι
είναι εντυπωσιακή.
Πόσοι
διάβασαν τον τελευταίο χρόνο έστω και ένα βιβλίο
Ελλάδα 48%, Κύπρος 52% [Υψηλότερα ποσοστά έχουμε στις Νορβηγία
90%, Ισλανδία 86%, Σουηδία 83%, Λουξεμβούργο 82% και χαμηλότερα στην Ρουμανία
με 30%]
Συστηματικοί αναγνώστες
- Διάβασαν πάνω από 10 βιβλία τον χρόνο
Ελλάδα 7.8%, Κύπρος 9.6% [Υψηλότερο ποσοστό έχουμε
στην Ισλανδία με 35.1% ενώ στον αντίποδα έχουμε τη Ρουμανία με 2.8%]
Τα θετικά της έρευνας:
Η πιο πάνω έρευνα δείχνει ότι γενικά ο Κύπριος,
γενικά, έχει καλή σχέση με το βιβλίο. Σχεδόν 10% δηλώνουν συστηματικοί
αναγνώστες ενώ ο αριθμός αυτών που διάβασαν έστω και 1 βιβλίο είναι μεγαλύτερος
από αυτούς που δεν διάβασαν (52% διάβασαν και 48% δεν διάβασαν). Τα στοιχεία
αυτά καταρρίπτουν τον μύθο ότι οι συμπατριώτες μας απεχθάνονται το διάβασμα.
Ø Το μυθιστόρημα παραμένει το
δημοφιλέστερο είδος που επιλέγουν ως ανάγνωσμα οι Έλληνες. Η λογοτεχνία
κυριαρχεί σε όλες τις ηλικίες αναγνωστών και είναι η μόνη κατηγορία βιβλίων
στην οποία παρατηρήθηκε αύξηση ενδιαφέροντος ενώ σε σειρά προτίμησης ακολουθούν
η ιστορία, η ψυχολογία, τα βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου, η φιλοσοφία, τα
ταξίδια, οι κοινωνικές επιστήμες και οι Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς.
Έρευνα Εθνικού Κέντρου
Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ)
Το προφίλ του Έλληνα
αναγνώστη σε αριθμούς[3]
Σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού
Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), από παλαιότερη έρευνα του 2010[4],
το προφίλ του Έλληνα αναγνώστη είναι το
ακόλουθο:
8,2%.
Το ποσοστό των Ελλήνων που διαβάζουν περισσότερα από 10 βιβλία τον χρόνο.
34,2%.
Το ποσοστό των Ελλήνων που διαβάζουν 1-9 βιβλία τον χρόνο.
40,7%.
Το ποσοστό των Ελλήνων που δεν διάβασαν απολύτως κανένα βιβλίο τον προηγούμενο
χρόνο.
39%.
Το ποσοστό των Ελλήνων που δεν διαβάζουν λόγω έλλειψης χρόνου.
35-54.
Οι ηλικίες των περισσότερων από αυτούς που διαβάζουν τουλάχιστον 10 βιβλία τον
χρόνο.
40,2%.
Το ποσοστό των γυναικών που διαβάζουν από 1-9 βιβλία το χρόνο, έναντι 28% των
ανδρών.
73%.
Το ποσοστό των αναγνωστών που προτιμούν την ελληνική λογοτεχνία.
5,6
ήταν ο μέσος όρος των αναγνωσμένων βιβλίων για το 2010. Το 1999, ο μέσος όρος
ήταν 7 βιβλία.
11,6
ο μηνιαίος μέσος όρος των χρημάτων -σε ευρώ- που ξοδεύουν οι Έλληνες για αγορά
βιβλίων.
Ο κάθε αναγνώστης έχει διαφορετικό προφίλ, γούστα και
ενδιαφέρονται. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να προσπαθήσουμε να αναδείξουμε
τα βιβλία που ενδιαφέρουν τον καθένα αφού κάπου εκεί έξω στα ράφια ενός
βιβλιοπωλείου ή μιας βιβλιοθήκης σίγουρα υπάρχει ένα βιβλίο, μια κατηγορία
βιβλίων για τον καθένα.
Φιλαναγνωσία
Σκοπός της φιλαναγνωσίας θα πρέπει να είναι η
εξοικείωση του ατόμου με το βιβλίο και την ανάγνωση και η σταδιακή εδραίωση
μιας φιλικής σχέσης του με το βιβλίο (λογοτεχνικό και όχι μόνο). Αυτή η σχέση
θα βοηθήσει τον αναγνώστη να αναπτύξει την κριτική και δημιουργική του σκέψη,
να δραστηριοποιήσει τη φαντασία του και την εφευρετικότητά του, να εμπλουτίσει
την αισθητική του καλλιέργεια, να δοκιμάσει τα συναισθήματά του αναπτύσσοντας
έτσι τη συναισθηματική του νοημοσύνη, να καλλιεργήσει τη γλωσσική του έκφραση
με έμμεσο και βιωματικό τρόπο, και εν κατακλείδι να συγκροτήσει ολόπλευρα την
προσωπικότητά του.
Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας και της κουλτούρας
ανάγνωσης επιτυγχάνεται πολύ καλύτερα σε νεαρότερη ηλικία.
Στόχοι φιλαναγνωσίας
Μέσα από τη διαδικασία της φιλαναγνωσίας
επιτυγχάνονται και επιμέρους στόχοι, όπως:
• καλλιέργεια αναγνωστικής απόλαυσης
• άσκηση της δεξιότητας της προσεκτικής ακρόασης και
ως εκ τούτου πρόληψη φαινομένων διάσπασης προσοχής, όταν δεν οφείλεται σε
παθογόνα αίτια, που είναι πολύ συχνή στις μικρές τάξεις του δημοτικού σχολείου
• καλλιέργεια δεξιότητας αναδιήγησης ιστοριών,
συναισθημάτων ή καταστάσεων
• ανάπτυξη δυνατότητας κατανόησης κειμένου
• ανάπτυξη συνεργατικής ικανότητας
• ανάπτυξη επικοινωνιακής ικανότητας
• αφηγηματική ικανότητα
• εξοικείωση με τη λειτουργία ομάδων
• δημιουργία κλίματος συντροφικότητας και
δημιουργικότητας μέσα στην τάξη, η οποία σταματά να αποτελεί ένα άθροισμα
μεμονωμένων μαθητών αλλά γίνεται μια «κοινότητα αναγνωστών».
Προτεινόμενες δράσεις φιλαναγνωσίας
Οι δράσεις στις οποίες αναφέρομαι πιο κάτω δεν είναι δικής
μου έμπνευσης. Πρόκειται για δράσεις και πρωτοβουλίες που αναπτύχθηκαν στο
εξωτερικό, ακόμα και στην Ελλάδα από το ΕΚΕΒΙ.
Ø Γνωριμία με τους Δημιουργούς (επισκέψεις συγγραφέων σε
σχολεία) καθώς και Ψηφιακές Συναντήσεις (με δημιουργούς). Συνομιλία και
παρουσιάσεις με τη βοήθεια της τεχνολογίας (π.χ. μέσω Skype). Στο πλαίσιο αυτό, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου της
Ελλάδος πραγματοποίησε το 2012 τη δράση Γράμμα
σε ένα παιδί (8 γνωστοί Έλληνες συγγραφείς απευθύνθηκαν στα μέσω επιστολής
προσπαθώντας να αναδείξουν τα οφέλη της ανάγνωσης).
Επιτρέψτε μου
εδώ να κάνω μια μικρή παρένθεση και να διαβάσω την επιστολή που έγραψε για τη
συγκεκριμένη περίσταση ο Θανάσης Βαλτινός:
Αγαπητέ
Γιώργο,
Έχω
μπλέξει. Πρέπει επειγόντως να μου ξαναδείξεις πώς θα διαβάζω τα sms στο κινητό
μου. Μη γελάσεις, έχει χοντρύνει το μυαλό μου. Μη γελάσεις γιατί θα το πάθεις
και συ σε καμιά εξηνταπενταριά χρόνια.
Λοιπόν,
σχετικά με τα ταξίδια που συζητούσαμε την Κυριακή: τα καλύτερα τα έχω κάνει με
τα βιβλία. Μέχρι το φεγγάρι έφτασα. Στα βάθη των ωκεανών επίσης. Με τον φίλο
μου τον Ιούλιο Βερν. Δεξιοτέχνης. Και με τη δική μας τη Δέλτα. Όχι των παγωτών.
Τη γιαγιά Πηνελόπη Δέλτα, με τον Καπετάν Άγρα, με τον Καπετάν Τυλιγάδη της. Τι
ωραίες μορφές μέσα στις καλαμιές των μυστικών του βάλτου. Στην ηλικία σου αυτά.
Συναρπαστική εποχή. Ακολούθησαν κι άλλα φυσικά. Πιο δύσκολα και ίσως πιο
απολαυστικά. Γιατί ωρίμαζα στο μυαλό - και στην ευαισθησία. Με άλλους φίλους
καινούργιους τώρα: Μπαλζάκ, Φλωμπέρ, Ντοστογιέφσκι, Παπαδιαμάντης, Τολστόι,
Βιζυηνός. Τι έξοχη περιπέτεια, τι γνωριμίες. Μακρηγορώ ωστόσο. Την άλλη Κυριακή
θα συνεχίσουμε. Και θα μου μάθεις όλες τις λειτουργίες του κινητού μου. Μέχρι
τότε γεια σου.
Υ.Γ.
Αναζήτησε στο μεταξύ τον «Μικρό Πρίγκιπα» του Σαιντ Εξυπερύ. Με έχει μαγέψει
αυτό το βιβλίο. Ο Σαιντ Εξυπερύ ήταν πιλότος σε καταδιωκτικά. Ποιητής-πολεμιστής.
Θα σου πω πολλά για τη ζωή του. Μοναχικός πρωτοπόρος.
Αυτά και άλλα πολλά γράφουν οι συγγραφείς στην
προσπάθειά τους να κεντρίσουν το ενδιαφέρων των παιδιών στο μάθημα. Τα παιδιά
βασιζόμενα στις επιστολές μπορούσαν να επιλέξουν να απαντήσουν σε κάποιο
συγγραφέα, να ζωγραφίσουν κάποιο θέμα από μια επιστολή ή ακόμα να ζωγραφίσουν
την καρικατούρα του συγγραφέα και να του την στείλουν.
Ø Επιμορφώσεις (Σεμινάρια σε εκπαιδευτικούς και
εκπαιδευτικούς συμβούλους, ημερίδες, επιμορφωτικό υλικό). Στόχος να εμπεδώσουν
πρώτα οι εκπαιδευτικοί τα οφέλη της φιλαναγνωσίας και να εκπαιδευτούν σε
τρόπους προώθησής της στα παιδιά.
Ø Κοινές δράσεις εκπαιδευτικών και μαθητών με τη χρήση
πληροφοριών και βιβλιογραφίας π.χ. Δημιουργία Ψηφιακών Φακέλων από παιδιά και
δασκάλους γύρω από μεγάλα θέματα της εποχής (μετανάστευση, ρατσισμός, διαδίκτυο
κ.ά) και ανάρτησή τους στο διαδίκτυο. Οι ψηφιακοί φάκελοι (ένα σύνολο
πληροφοριών γύρω από ένα θέμα, κατά τρόπο που θα προσφέρει τη δυνατότητα στο
μαθητή να εμβαθύνει σε αυτό ή και να ερευνήσει περαιτέρω.
Ø Λέσχες Ανάγνωσης. Εκεί οι μαθητές (και όχι μόνο) θα
συναντιούνται σε εβδομαδιαία ή 15νθήμερη βάση και θα συζητούν για τα βιβλία που
επέλεξαν στην αρχή της χρονιάς με τους δασκάλους τους και θα τα διαβάζουν από
κοινού. Κάθε φορά μπορούν να συμμετέχουν 10-15 άτομα έτσι ώστε να λειτουργήσει καλύτερα
η Λέσχη.
Ø Ανάπτυξη των βιβλιοθηκών και παρότρυνση των μαθητών να τις χρησιμοποιούν (Σχολικές,
Παιδικές, Δημοτικές κ.α. βιβλιοθήκες). Παράδειγμα της παιδικής Βιβλιοθήκης που
ανέπτυξε το Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Ø Εφαρμογή προγράμματος ελεύθερης ανάγνωσης μέσα στη τάξη,
ως μέρος του μαθήματος (20 λεπτά τη μέρα – παράδειγμα Σκοτίας)
Το βιβλίο και η
ανάγνωση σε σχέση με το παρελθόν
Ο κόσμος
παλαιότερα διάβαζε περισσότερο; Απειλείται με εξαφάνιση το βιβλίο;
Πριν
100 χρόνια είχαμε άραγε περισσότερους αναγνώστες απ’ ότι σήμερα; Αν
αναλογιστούμε και το ποσοστό του αναλφαβητισμού που υπήρχε ανάμεσα στον
πληθυσμό, η απάντηση είναι όχι. Το
συστηματικό διάβασμα και η μελέτη ποτέ δεν απασχολούσε την πλειοψηφία του
κόσμου.
Η
ανάγνωση ως συνήθεια, δέχτηκε κατά καιρούς διάφορα κτυπήματα.
Η
διάδοση του ραδιοφώνου για παράδειγμα (μετά το 1930) ώθησε κάποιους να
θεωρήσουν ότι το ραδιόφωνο θα αντικαθιστούσε το βιβλίο. Ήταν βλέπετε κάτι το
πρωτόγνωρο, το μαγικό, μέσα από ένα κουτί να βγαίνουν ήχοι, μουσικές και
κάποιος να μπορεί να μιλήσει από την άλλη άκρη του κόσμου, ακόμα και να
διαβάσει ένα απόσπασμα ή ένα ολόκληρο βιβλίο και ο ακροατής απλά να κάθεται
αναπαυτικά στην πολυθρόνα του και να ακούει.
Η
διάδοση της τηλεόρασης η οποία μπήκε σε κάθε σπίτι (δεκαετία 60 και 70), η
μετεξέλιξή της σε έγχρωμη (δεκαετία 80), το βίντεο, τα βιντεοκλάμπ και αργότερα
οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, το διαδίκτυο, η ψηφιακή τηλεόραση, τα έξυπνα
τηλέφωνα και οι έξυπνες συσκευές, ήταν όλα αποτελέσματα της νέας τεχνολογίας
που γοήτευσαν τα πλήθη και αποσπάσαν την προσοχή του κόσμου από το βιβλίο (και
όχι μόνο).
Εσχατολογικές
προβλέψεις
Απειλείται
λοιπόν το βιβλίο με εξαφάνιση;
Ένα
από τα αγαπημένα μου θέματα για το οποίο αρθρογράφησα αλλά και αναφέρθηκα σε
αυτό σε αρκετές ομιλίες μου είναι μια εσχατολογική πρόβλεψη (μια από τις πολλές
που υπάρχουν καταγεγραμμένες) σχετικά με την εξαφάνιση του βιβλίου:
To 1977 o
επικοινωνιολόγος Dennis A. Lewis βλέποντας την ραγδαία ανάπτυξη της
τεχνολογίας, των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδυκτίου ισχυρίστηκε ότι:
“Μέχρι το έτος 2000, όταν η παγκόσμια
αυξανόμενη δικτύωση των επικοινωνιών θα προσφέρει στη συντριπτική πλειοψηφία
των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο ραγδαία πρόσβαση σε γνώση και πληροφορίες, οι
επιστήμονες της πληροφόρησης και το επάγγελμα του βιβλιοθηκονόμου θα έχουν την
τύχη των Βροντόσαυρων”.
Σήμερα βλέπουμε τα βιβλία, τις βιβλιοθήκες και τους βιβλιοθηκονόμους, όχι μόνο
να υπάρχουν ακόμα αλλά και να συνεισφέρουν τα μέγιστα στην κοινωνία της
πληροφόρησης.
Βάσει όλων των πιο πάνω μπορούμε με σιγουριά
πλέον να πούμε ότι οι φήμες για την
εξαφάνιση των βιβλίων ήταν υπερβολικές. Τα βιβλία εξακολουθούν να υπάρχουν στη
ζωή μας ως μέσο ψυχαγωγίας και πληροφόρησης. Ειδικά το έντυπο βιβλίο φαίνεται
να διανύει μάλιστα μια περίοδο ανάκαμψης παγκοσμίως και να θεωρείται μάλιστα
και της μόδας.
Θα αντέξει το βιβλίο και θα παραμείνει για
πάντα στις ζωές των ανθρώπων;
Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να
απαντηθεί με σιγουριά. Η τεχνολογία αναπτύσσεται με τόσο ραγδαίο ρυθμό την ίδια
στιγμή που οι συνήθειες και οι ανάγκες των ανθρώπων αλλάζουν καθημερινά που δεν
είναι καθόλου εύκολο να προβλέψουμε πως θα είναι οι ζωές μας τα επόμενα χρόνια.
Στο άμεσα προβλεπτό μέλλον πάντως το
βιβλίο σίγουρα θα υπάρχει, ακόμα και στην έντυπή του μορφή!
Επίλογος
10 σημαντικοί λόγοι για να διαβάζεις κάθε μέρα
·
Ψυχική διέγερση
·
Μείωση του στρες
·
Απόκτηση γνώσεων
·
Ανάπτυξη λεξιλογίου
·
Βελτίωση μνήμης
·
Ενδυνάμωση των
δεξιοτήτων για αναλυτική σκέψη
·
Βελτίωση της
συγκέντρωσης
·
Βελτίωση της
ικανότητας γραφής
Συμπέρασμα:
Τα στοιχεία δείχνουν ότι ως Έλληνες
(και Κύπριοι) είμαστε σε χαμηλά επίπεδα ανάγνωσης σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές
χώρες. Αυτό όμως ίσχυε και στο παρελθόν. Ευκαιρίες και προοπτικές για ανάκαμψη υπάρχουν.
Μία από τις πιο συχνές δικαιολογίες που ακούμε από ανθρώπους που δεν διαβάζουν
είναι ότι «δεν βρίσκουν χρόνο». Είναι απολύτως κατανοητό ότι ο χρόνος μας είναι
πολύτιμος αφού τα πάντα κινούνται με αστραπιαία ταχύτητα στις μέρες μας.
Υπάρχουν, όμως, στιγμές μέσα στην καθημερινή ρουτίνα, από τις οποίες μπορούμε
να ξεκλέψουμε λίγο χρόνο και να διαβάσουμε λίγες σελίδες από ένα βιβλίο. Σε
κάποια στιγμή χαλάρωσης, λίγο πριν τον ύπνο, αναμένοντας να εξυπηρετηθούμε σε
κάποια υπηρεσία.
Σκέφτεται απλά πως αν αφιερώσουμε 10
λεπτά για ανάγνωση κάθε μέρα, μέσα σε ένα χρόνο θα έχουμε ολοκληρώσει κατά μέσο
όρο 10 βιβλία και σύμφωνα με την κατάταξη των πιο πάνω ερευνών θα θεωρούμαστε
και συστηματικοί αναγνώστες![5]
Η
προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να είναι ατομική αλλά και
συλλογική με τη βοήθεια και τη στήριξη της Πολιτείας και των πνευματικών φορέων.
Την μεγαλύτερη ευθύνη για την βελτίωση της αναγνωστικής μας κουλτούρας έχουν το
εκπαιδευτικό μας σύστημα και οι γονείς, οι οποίοι πρέπει να ωθούν τα παιδιά
προς τη φιλαναγνωσία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου