Επιστροφή στο παρόν: Προς μια Εθνική Βιβλιοθήκη

*Άρθρο του Γιώργου Σαββινίδη που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Φιλελεύθερος στις 14 Ιανουαρίου 2019.

Μονόδρομος η μεταστέγαση της κρατικής βιβλιοθήκης σε σύγχρονο και λειτουργικό κτήριο για να τοποθετηθεί βιβλιοθηκονομικά η Κύπρος στον ευρωπαϊκό χάρτη. Το διαμορφωθέν τοπίο και οι τελευταίες εξελίξεις.

Τον Φεβρουάριο συμπληρώνονται εννιά χρόνια από τότε που το περιλάλητο «Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης της Κυπριακής Βιβλιοθήκης 2010 – 2014» παραδόθηκε από τον τότε διευθυντή της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κύπρου Φίλιππο Τσιμπόγλου στον πρώην Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού, Ανδρέα Δημητρίου. Κι άλλα πέντε από τότε που υποτίθεται ότι θα ολοκληρωνόταν, για να αναβαθμίσει τον ρόλο της Κυπριακής Βιβλιοθήκης και να την εξελίξει σε σύγχρονο οργανισμό. Με την ενεργό συμβολή και του βιβλιοθηκονόμου Ανδρέα Κ. Ανδρέου, ο Τσιμπόγλου έκανε και με το παραπάνω το χρέος του παραδίδοντας μια πρόταση που θα άλλαζε το βιβλιοθηκονομικό περιβάλλον φέρνοντάς το «από την πραγματικότητα στο ιδεώδες, μέσω του εφικτού».

Εδώ και πέντε χρόνια, ο Τσιμπόγλου είναι ο Γενικός Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, η οποία ζει πλέον στην εποχή της  μετεγκατάστασής της από το Βαλλιάνειο στο υπερσύγχρονο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Την ίδια στιγμή η Κύπρος παραμένει πιο κοντά στο 1962, όταν εμπειρογνώμονας της ΟΥΝΕΣΚΟ εισηγούνταν στο νεοσύστατο κράτος πέντε στάδια για την ανάπτυξη της κρατικής βιβλιοθήκης, παρά στο 2019. Υπερβολή; Ίσως. Διότι σε επίπεδο στελέχωσης και τεχνικού εκσυγχρονισμού έχουν γίνει κάποια βήματα. Αλλά και διότι η πρόσφατη έναρξη λειτουργίας του Κέντρου Πληροφόρησης -Βιβλιοθήκη «Στέλιος Ιωάννου» κέντρισε το διεθνές αρχιτεκτονικό και βιβλιοθηκονομικό ενδιαφέρον κι έδωσε μια πειστική αίσθηση ότι κάτι πάει να αλλάξει. Το στολίδι του Πανεπιστημίου Κύπρου, ωστόσο, δεν παύει να είναι μια πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη παρά τις απόψεις που έχουν εκφραστεί ακόμη και από ειδικούς ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει και υπό το μοντέλο της εθνικής/ πανεπιστημιακής.

Η επίσημη θέση της Κυπριακής Ένωσης Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης (ΚΕΒΕΠ) παραμένει ότι η Εθνική/ Κρατική Βιβλιοθήκη θα πρέπει να παραμείνει μια ανεξάρτητη οντότητα, γιατί αυτό απαιτεί η φύση και ο ρόλος της, για πολλούς διακριτούς λόγους. Την ίδια άποψη έχει και ο Σύνδεσμος Φίλων της Κυπριακής Κρατικής Βιβλιοθήκης, διαχρονικό αίτημα του οποίου είναι η μεταστέγαση της Βιβλιοθήκης σε σύγχρονο και λειτουργικό κτήριο και η αναβάθμισή της ώστε να μπορεί να ενασκεί όλες τις αρμοδιότητες που απορρέουν από το νόμο –του 1987- που τη διέπει.

Οι αρμοδιότητες μιας εθνικής βιβλιοθήκης

Εθνική Βιβλιοθήκη είναι η σημαντικότερη βιβλιοθήκη μιας χώρας, υπεύθυνη για τη συγκέντρωση και διατήρηση της εθνικής πνευματικής, κυρίως εκδοτικής, παραγωγής προς όφελος των μελλοντικών γενιών. Εκτός από καταγραφέας της έντυπης ιστορίας της χώρας, είναι ο επίσημος κρατικός φορέας κατοχύρωσης των πνευματικών δικαιωμάτων και επίσημο κέντρο διαχείρισης και χορήγησης του μηχαναγνώσιμου Διεθνούς Πρότυπου Αριθμού (ISBN, ISSN και ISMN).

Η Κυπριακή Βιβλιοθήκη είναι επίσης ο εκπρόσωπος της Κύπρου στην Europeana, την ψηφιακή βιβλιοθήκη για την ιστορία, την επιστήμη και τον πολιτισμό της Ευρώπης. Έχει παράλληλα την ευθύνη για την καταλογογράφηση κάθε βιβλίου που εκδίδεται στην Κύπρο ή εισάγεται από το εξωτερικό και την εποπτεία όλων των υπόλοιπων βιβλιοθηκών, δημόσιων, σχολικών και ιδιωτικών. Θεωρητικά, στις αρμοδιότητές της είναι και ο καταρτισμός προγραμμάτων φιλαναγνωσίας και η διάδοση της Κυπριακής Γραμματείας.

Οι κρατικές- εθνικές βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο δίνουν το στίγμα της εκτίμησης που έχει κάθε λαός για την πνευματική του κληρονομιά. Είναι η ραχοκοκαλιά της πολιτιστικής υποδομής κάθε χώρας και υπό αυτή την έννοια η Κύπρος εξακολουθεί να παραμένει… ασπόνδυλη.

Το κομβικό βήμα

Η «ναυαρχίδα των κυπριακών βιβλιοθηκών» λειτουργεί σήμερα διασπασμένη σε τρία κτήρια. Οι κεντρικές της εγκαταστάσεις βρίσκονται στο κτήριο επί της οδού Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, στον προμαχώνα Νταβίλλα όπου πρωτολειτούργησε το 1927 με πρωτοβουλία της Βρετανικής Αποικιακής Κυβέρνησης, το οποίο ντρέπεσαι να δείξεις σε ξένο επισκέπτη. Το δε Πληροφοριακό Τμήμα με το αναγνωστήριο βρίσκονται στην πάλαι ποτέ Βιβλιοθήκη Φανερωμένης.

Τα τελευταία χρόνια το προσωπικό της Κυπριακής Βιβλιοθήκης αυξήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες και πλέον θεωρείται επαρκώς στελεχωμένη. Δεδομένων όμως των υπαρχόντων συνθηκών λειτουργίας και των υφιστάμενων ανεπαρκών εγκαταστάσεων, μέσα στις οποίες οι πραγματικές ανάγκες σήμερα ασφυκτιούν.

Η δημιουργία νέου, αξιοπρεπούς κτηρίου εύλογα θα εκτοξεύσει την ορθολογική λειτουργία της και θα αλλάξει καθοριστικά το τοπίο, τοποθετώντας τη –επιτέλους- στον χάρτη των Ευρωπαϊκών Εθνικών Βιβλιοθηκών. Η προώθηση ενός τέτοιου έργου αποτελεί μονόδρομο για την εξεύρεση αποτελεσματικής λύσης σ’ ένα μείζον πρόβλημα, αφού θα κινήσει τις τροχαλίες, απεγκλωβίζοντας τη διαδικασία εκσυγχρονισμού ενός θεσμού καίριας και πολύπλευρης σημασίας.

Η ανέγερση ενός λειτουργικού κτηρίου είναι ένα καθοριστικό και κομβικό βήμα όχι μόνο για ψυχολογικούς λόγους ή λόγους πρεστίζ. Επί της ουσίας θα μπουν όλα σε μια σειρά. Θα δοθεί ώθηση στον εκσυγχρονισμό των συστημάτων, θα αναβαθμιστεί η ικανότητα εμπλουτισμού της συλλογής αλλά και συντονισμού και καθοδήγησης των άλλων βιβλιοθηκών, θα δοθούν ουσιαστικά κίνητρα σε δωρητές. Η Κυπριακή Βιβλιοθήκη θα μπορεί παράλληλα, να επιτελέσει απρόσκοπτα τον ρόλο της στην προβολή της κυπριακής γραμματείας, αλλά και της κατάρτισης της νέας γενιάς πάνω σε θέματα πληροφοριακής παιδείας, δεδομένου ότι οι μαθητές αποφοιτούν με πολλές ελλείψεις στον τομέα αυτό. Αρκεί να διαπιστώσει κανείς πόσο δυσκολεύονται στη χρήση της βιβλιοθήκης οι νεοεισερχόμενοι Κύπριοι φοιτητές.

Το νέο κτήριο

Το τεμάχιο των 3000 τ.μ. επί της λεωφόρου Βύρωνος, που προορίζεται για την ανέγερση της νέας κρατικής Βιβλιοθήκης. © Στέφανος Κουρατζής. 

Με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου το 2015, ένα μέρος του κρατικού φιλέτου στο σύμπλεγμα της Αρχιγραμματείας που αποκρατικοποιείται, δεν πωλείται και προορίζεται για την ανέγερση της Κυπριακής Βιβλιοθήκης. Είναι ένα τεμάχιο 3.000 τ.μ. με πρόσοψη στη λεωφόρο Βύρωνος (φωτογραφία), στο οποίο θα προστεθεί κι ένα μικρό κτήριο που ανακαινίστηκε πριν μερικά χρόνια. Η υπόθεση της τιτλοποίησης του τεμαχίου αυτού για το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού από το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας εκκρεμούσε για αρκετό καιρό, φαίνεται όμως ότι πριν από μερικές εβδομάδες προέκυψε η θετική εισήγηση, η οποία μένει να επικυρωθεί σε υψηλό επίπεδο.

Σύμφωνα με τον Διευθυντή της Κυπριακής Βιβλιοθήκης Δημήτρη Νικολάου ο σχεδιασμός προβλέπει ότι στο τεμάχιο αυτό θα ανεγερθεί ένα κτήριο με συνολικό εμβαδόν 6000 τ.μ. με τη σχετική πρόταση προς το Τμήμα Προγραμματισμού να μιλά για τέσσερις υπέργειους και δύο υπόγειους ορόφους. Ο ίδιος επισημαίνει ότι οι σχετικές μελέτες συμφωνούν πως σε ορίζοντα 30ετίας και με δεδομένο τον ρυθμό ανάπτυξης της συλλογής και τη μορφή που παίρνει σήμερα το βιβλίο, η πρόταση αυτή είναι ικανοποιητική. Ένα κτήριο κόστους περί των 13 εκατ. ευρώ εκτιμάται ότι θα δώσει την πολυπόθητη λύση. Μάλιστα, στον προϋπολογισμό του ΥΠΠ υπάρχει πρόβλεψη κονδυλίου για να ξεκινήσουν τα προκαταρκτικά σχέδια και η προετοιμασία της διαδικασίας προσφορών για τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Ο σχεδιασμός προβλέπει επίσης τη δημιουργία πρότυπης παιδικής βιβλιοθήκης στο ισόγειο του νέου κτηρίου.

Ο στόχος πάντως είναι με τη δημιουργία της να μετονομαστεί σε Εθνική Βιβλιοθήκη (θέση που βρίσκει σύμφωνη και την ΚΕΒΕΠ) και να περιλάβει τόσο την ελληνοκυπριακή όσο και την τουρκοκυπριακή γραμματεία.

Η θέση της ΚΕΒΕΠ

Η Κυπριακή Ένωση Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης τονίζει ότι η

Κυπριακή Βιβλιοθήκη πρέπει να αναβαθμιστεί σημαντικά, τόσο σε επίπεδο κτηριακών υποδομών, όσο και σε επίπεδο αριθμού προσωπικού και λειτουργιών: «Ως φορέας σημαντικών προσφερόμενων υπηρεσιών, η Κυπριακή Βιβλιοθήκη χρειάζεται να υπερβεί τόσο το κτηριολογικό θέμα, όσο και το θέμα της αναβάθμισης των προσφερόμενων υπηρεσιών της». Σημαντικό ρόλο, φυσικά, σε όλη τη διαδικασία αναβάθμισης διαδραματίζει και η ενίσχυση του προσωπικού, τόσο σε αριθμό όσο και σε συνεχή εκπαίδευση, ούτως ώστε η Εθνική/ Κρατική Βιβλιοθήκη της χώρας, να πάψει να συγκρίνεται αρνητικά με τις αντίστοιχες Βιβλιοθήκες άλλων ευρωπαϊκών και όχι μόνο χωρών.

«Θεωρούμε, ότι η Κυπριακή Βιβλιοθήκη πρέπει να αναβαθμιστεί και να εκσυγχρονιστεί συνολικά, τόσο ως προς τη νομοθεσία που τη διέπει συμπεριλαμβάνοντας για αυτήν τον ρόλο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Κύπρου, όσο και σε υποδομές (υλικοτεχνικές και σε ανθρώπινους πόρους). Καταληκτικά σημειώνουμε πως ακόμη και το όνομα θα πρέπει να υποδηλοί τον σημαντικό ρόλο της που καλείται να διαδραματίσει, όπως όλες οι αντίστοιχες Εθνικές Βιβλιοθήκες του κόσμου».

*Φωτογραφίες: Μιχάλης Κυπριανού

Πηγή: http://www.philenews.com/downtown/politismos/article/640090/epistrofi-sto-paron-pros-mia-ethniki-bibliothiki 

Διαβάστε επίσης: "Στον μεσαίωνα ήταν καλύτερα"