Η αλήθεια δια τον Μακάριον: το βιβλίο του καθαιρεμένου μητροπολίτη Κιτίου, Άνθιμου

Η αλήθεια δια τον Μακάριον / Μητροπολίτου Κιτίου Άνθιμου. Αθήναι: [χ.ο.], 1974.

Πρόκειται για ένα σπάνιο βιβλίο το οποίο κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1974 λίγο πριν το πραξικόπημα της χούντας εναντίων  του Μακαρίου και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. 

Συγγραφέας ήταν ο καθαιρεμένος από τον Μακάριο μητροπολίτης Κιτίου Άνθιμος ο οποίος προσπαθούσε μέσα από το βιβλίο να αποκαθηλώσει πολιτικά (αλλά και θρησκευτικά) τον Μακάριο τον Γ’, αρχιεπίσκοπο και πρώτο πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας. 

Λόγω των δύσκολων πολιτικών καταστάσεων αλλά και της μεγάλης δημοτικότητας του Μακαρίου (πριν, αλλά και ειδικότερα μετά την τουρκική εισβολή), το βιβλίο δεν διαδόθηκε σε μεγάλο βαθμό, παρόλες τις πολύ σοβαρές καταγγελίες που περιείχε.

Τα ιστορικά γεγονότα:

Ο συγγραφέας του βιβλίου Μητροπολίτης Κιτίου Άνθιμος (Μαχαιριώτης) ήταν ο ιερωμένος που αντικατέστησε τον Μακάριο τον Γ’ στον μητροπολιτικό θρόνο Κιτίου όταν ο τελευταίος έγινε αρχιεπίσκοπος.

Παρόλο που οι δύο άντρες ήταν προσωπικοί φίλοι και συμφοιτητές στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, κατέληξαν να γίνουν άσπονδοι εχθροί λόγω της διαφωνίας τους, κυρίως για το κυπριακό ζήτημα.

Ο Άνθιμος μαζί με δύο άλλους μητροπολίτες της αυτοκέφαλης Κυπριακής Εκκλησίας (τον μητροπολίτη Γεννάδιο της Πάφου και τον μητροπολίτη Κυπριανό της Κερύνειας)  κατέθεσαν πρόταση στην Ιερά Σύνοδο (2 Μαρτίου 1972) με την οποία ζητούσαν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος να παραιτηθεί από τη Προεδρία της Δημοκρατίας της Κύπρου επειδή θεωρούσαν ότι η παράλληλη άσκηση εκκλησιαστικών και κοσμικών καθηκόντων, από έναν κληρικό, ήταν ενάντια στους κανόνες της Εκκλησίας.

Τα βαθύτερα αίτια της διαμάχης ήταν πολιτικά. Οι τρείς μητροπολίτες ήταν αμετανόητοι ενωτικοί και θεωρούσαν ότι ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος (και πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας) αθέτησε τον όρκο του προδίδοντας τον αγώνα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, εξυπηρετώντας δικές του προσωπικές φιλοδοξίες.  

Η Σύνοδος εξέδωσε ανακοίνωση αναφέροντας τη θέση των επισκόπων και δηλώνοντας ότι ο Αρχιεπίσκοπος θα ανακοινώσει την απάντησή του σε μεταγενέστερο χρόνο. Ο Μακάριος πράγματι, εξέδωσε την απάντησή του στις 19 Μαρτίου του 1972. Σε αυτό κατηγόρησε τους τρεις επισκόπους πως συνωμότησαν μεταξύ τους, αλλά και με άλλους εξω-εκκλησιαστικούς παράγοντες, υπαινισσόμενος αφενός την Χούντα των Συνταγματαρχών που εξουσίαζε την Ελλάδα εκείνη την εποχή, αλλά και αφετέρου τον Γεώργιο Γρίβα, παλαίμαχο αρχηγό της ΕΟΚΑ, ο οποίος είχε κρυφά επιστρέψει στη Κύπρο από το 1971 και είχε προβεί στη δημιουργία της ΕΟΚΑ Β'.

Ο Μακάριος υποστήριξε ότι το αξίωμα του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και η ιδιότητα του Εθνάρχη δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κοσμικό σε μια εποχή που οι Ορθόδοξοι Έλληνες της Κύπρου αγωνίζονταν για την εθνική τους επιβίωση και ότι, υπό τις συνθήκες αυτές, η άσκηση κοσμικών υπηρεσιών δεν παρέχει στον Αρχιεπίσκοπο οποιοδήποτε προσωπική ανταμοιβή, αλλά ήταν δαπανηρό και πικρό καθήκον το οποίο δεν ήταν δυνατόν να αποφύγει.

Οι επίσκοποι επέμειναν στην αρχική θέση τους και η κρίση συνεχίσθηκε για να κορυφωθεί μετά την ομόφωνη επανεκλογή του Μακαρίου στην προεδρία της Δημοκρατίας της Κύπρου στις 8 Φεβρουαρίου 1973. Οι τρεις επίσκοποι κάλεσαν τον Μακάριο σε απολογία, πριν από την έκτακτη σύνοδο της Ιεράς Συνόδου, που συνεκάλεσαν για τις 7 Μαρτίου 1973. Ο Μακάριος απάντησε στις 6 Μαρτίου, δηλώνοντας ότι η Σύνοδος που οι τρεις επίσκοποι είχαν καλέσει ήταν αντισυνταγματική και ως εκ τούτου, οτιδήποτε αποφασισθεί θα είναι άκυρο. Οι τρεις επίσκοποι συναντήθηκαν μεταξύ τους και αποφάσισαν την καθαίρεση του Μακάριου από το αξίωμά του ως Αρχιεπισκόπου.

Αντιδρώντας ο Μακάριος συνεκάλεσε Μείζονα και Υπερτελή Σύνοδο (Μεγάλη Σύνοδος), αποτελούμενη από εκπροσώπους αρκετών Ορθοδόξων Πατριαρχείων. Όλοι ανταποκρίθηκαν, εκτός από την Εκκλησία της Ελλάδος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Η Μεγάλη Σύνοδος, που συνήλθε στις 5 - 6 Ιουλίου 1973, αποφάσισε να ακυρώσει την καθαίρεση του Μακαρίου και να καλέσει τους τρεις επισκόπους να εκφράσουν τις απόψεις τους ενώπιόν της. Οι τρεις επίσκοποι αρνήθηκαν να παραστούν στη Μεγάλη Σύνοδο, η οποία συνήλθε εκ νέου στις 14 Ιουλίου και τους καθαίρεσε από το αξίωμα τους.

Η ενέργεια των τριών ιεραρχών ενάντια στον Μακάριο χαρακτηρίστηκε από κάποιους και ως Εκκλησιαστικό Πραξικόπημα (λίγο αργότερα πραγματοποιήθηκε και το πολιτικό πραξικόπημα το οποίο οργάνωσε η Χούντα των Αθηνών ενάντια στον πρόεδρο Μακάριο).

Το βιβλίο:

Ο καθαιρεμένος μητροπολίτης Άνθιμος, από την Αθήνα όπου ζούσε  αυτοεξόριστος, εξέδωσε το 1974 (λίγο πριν το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο) το βιβλίο "Η αλήθεια δια τον Μακάριον", μέσα από το οποίο προσπαθούσε να αποκαθηλώσει τον Μακάριο και να γνωστοποιήσει στο κοινό τις δικές του θέσεις.

Μέσα από αυτό το βιβλίο ο Άνθιμος παρουσιάζει τον Μακάριο, παραθέτοντας διάφορα περιστατικά τα οποία έζησε δίπλα του, ως εγωπαθή και αρχομανή που δεν πίστευε εξ αρχής στον αγώνα για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και ο οποίος κοροϊδεύοντας τους συνεργάτες του και τον λαό  τροχοδρομούσε την ανεξαρτησία για δικό του όφελος. Αφήνει αιχμές ακόμα και για την πνευματικότητα και την χριστιανική πίστη του Μακαρίου ενώ τον κατηγορεί και για οικονομικές ατασθαλίες. Τον παρουσιάζει επίσης ως δεισιδαίμον και έχοντας αισθήματα ζήλιας απέναντι στον στρατιωτικό αρχηγό της ΕΟΚΑ Γεώργιο Γρίβα Διγενή.

Το όλο κείμενο αναβλύζει εμπάθεια και πικρία από τον Άνθιμο ενώ από αυτό δεν απουσιάζουν οι χαρακτηρισμοί.

Το βιβλίο περιλαμβάνει τα ακόλουθα κεφάλαια: Πρόλογος – Ο Μέγας θεατρίνος της Κύπρου – 1. Η εν Αθήναις φοιτητική ζωή του – 2. Αναρρίχησις Μακαρίου εις Μητροπολιτικόν θρόνον Κιτίου – Έναρξις δυναστείας Κυκκωτών – 3. Αι πρώται μετά την αναρρίχησιν αυτού εις τον Μητροπολιτικόν θρόνον θεαματικαί ενέργειαι – 4. Η εκλογή μου ως Μητροπολίτου Κιτίου – 5. Αυτός ο Μακάριος… 6. Η στάσις της Ιεράς Συνόδου έναντι του κοσμικού αξιώματος του Μακαρίου 7. Το όνειρον Μακαρίου – 8. Αδέσμευτος πολιτική Μακαρίου – 9. Η φήμη του Διγενή θανάσιμος ενόχλησις Μακαρίου – 10. Ο αριθμός 13….  – 11. Αλόγιστος διασπάθισις δημόσιας περιουσίας – Επίλογος.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο ισχυρισμός του Άνθιμου ότι ο Μακάριος απέρριψε συγκεκριμένη πρόταση από τον βρετανό κυβερνήτη Χάρτινγκ κατά την οποία οι βρετανοί πρότειναν την αναστολή της δράσης της ΕΟΚΑ με αντάλλαγμα μια 7ετούς διάρκειας αυτοκυβέρνηση μετά την οποία θα ακολουθούσε δημοψήφισμα για την αυτοδιάθεση του κυπριακού λαού.

«Η ενόχλησις αυτή του Μακαρίου εξ αφορμής της διεθνούς προβολής του ατρόμητου αγωνιστού Διγενή, εν συνδυασμώ προς τας ανθενωτικάς αυτού διαθέσεις τας οποίας επιδεξίως εκάλυπτεν υπό το σκοτεινόν προσωπείον του φλογερού πατριώτου, απετέλεσαν τους δύο κατ’ εξοχήν παράγοντας, εφ’ ων στηριχθείς ο μέγας θεατρίνος και αδίστακτος σατραπίσκος της Κύπρου απέρριψε σχεδόν ασυζητητί τας ιδεώδεις εκείνας προτάσεις του Χάρτινγκ, αίτινες εάν ήθελον γίνη αποδεκταί θα ετερματίζετο μεν οριστικώς η σκληρά και απάνθρωπός μονοκρατορία εκείνου, ο στέφανος όμως του νικητού θα εστόλιζεν όπωσδήποτε το μέτωπον άλλου.

…Ενθυμούμαι ακόμη την χαρακτηριστικήν απάντησιν την οποίαν ο Χάρτινγκ είχε δώσει προς τον Μακάριον μετά την απόρριψιν των προτάσεών αυτού: “Ο Θεός να σώση εσέ και τον λαόν σου”»