Βιβλία και Βιβλιοθήκες στην Κύπρο σήμερα: διαπολιτισμικές επιδράσεις

[Σημειώσεις από την εισήγηση που έκανα στην Ημερίδα «Η διαπολιτισμική προσέγγιση των χωρών του Νότου και ο ρόλος των βιβλιοθηκών», στο πλαίσιο της 14ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης, 13 Μαΐου 2017]

Αγαπητοί φίλοι και φίλες, είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος για την ευκαιρία που μου δίνεται να βρίσκομαι σήμερα ανάμεσά σας, εδώ στην αγαπημένη μου πόλη τη Θεσσαλονίκη, για να μιλήσω για τα βιβλία και της βιβλιοθήκες στην Κύπρο καθώς και για τις διαπολιτισμικές επιδράσεις που συναντούμε στην πολιτιστική κουλτούρα του νησιού.

Ιδιαιτερότητες

Θα ξεκινήσω κάνοντας αναφορά στο ιδιαίτερο  γεωπολιτικό περιβάλλον το οποίο έχει τη σημασία του και επηρεάζει την ανάπτυξη της κουλτούρας και του πολιτισμού κάθε χώρας. Η Κύπρος λοιπόν είναι μια μικρή Ευρωπαϊκή χώρα με πολλές ιδιαιτερότητες.

•      Γεωγραφικές

•      Πολιτιστικές

•      Πολιτικές

•      Ιστορικές

Γεωγραφικές ιδιαιτερότητες

Η Κύπρος είναι ένα νησί – κράτος,  στο νοτιοανατολικότερο σημείο της Ευρώπης. Απομονωμένη με δυσκολία πρόσβαση στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

Πολιτισμικές ιδιαιτερότητες

82% περίπου του πληθυσμού στην Κύπρο είναι Έλληνες (με μητρική γλώσσα την ελληνική) και 18% Τούρκοι (με μητρική γλώσσα την τουρκική) ενώ υπάρχουν και άλλες μικρότερες μειονότητες Μαρονιών, Αρμένιων και Λατίνων.

•      Επίσημες γλώσσες του κράτους τα Ελληνικά και τα Τουρκικά.

•      Παρατηρείται όμως ευρεία χρήση και της Αγγλικής γλώσσας αφού οι Κύπριοι είναι σε μεγάλο βαθμό αγγλομαθείς (λόγω ιστορικής παράδοσης, λόγω ανάγκης συνεννόησης των δύο κοινοτήτων μεταξύ τους αλλά και των κατοίκων με ξένους – κυρίως τουρίστες αφού η Κύπρος αποτελεί δημοφιλή τουριστικό προορισμό).

Πολιτικές ιδιαιτερότητες

Από το 1974 η Κύπρος είναι μοιρασμένη λόγω της παράνομης τουρκικής εισβολής. Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι το μοναδικό διεθνώς αναγνωρισμένο κράτος στο νησί. Από το 2004 είναι πλήρες μέλος της ΕΕ και από το 2006 ανήκει στον σκληρό πυρήνα του ευρώ. Το βόρειο μέρος του νησιού έχει αυτοανακηρυχθεί σε «Τουρκική Δημοκρατία της Βορείου Κύπρου», αποτελεί το 37% του εδάφους και αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία.

Λόγο αυτής της ιδιαιτερότητας και της πολιτικής ανωμαλίας που επικρατεί στο νησί τα στοιχεία που παρουσιάζω σήμερα αφορούν μόνο την Κυπριακή Δημοκρατία και όχι το κατεχόμενο τμήμα της.

Ιστορικές ιδιαιτερότητες

Η Κύπρος έχει μεγάλη πολιτιστική παράδοση αφού είναι γνωστό ότι κατά την αρχαιότητα μετείχε της ελληνικής παιδείας και αποτελούσε μέρος του ευρύτερου ελληνικού πολιτισμού. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης άλλαξε πολλούς κατακτητές ανά τους αιώνες και αναπόφευκτα επηρεάστηκε από τους πολιτισμούς και τη γλώσσα τους.

Εκτός από τον ελληνικό πολιτισμό με τον οποίο η Κύπρος ήρθε σε επαφή από αρχαιοτάτων χρόνων επιρροές δέχτηκε και από τους Ρωμαίους (59 π.Χ. – 235 μ.Χ.), τους Φράγκους (1192-1489 μ.Χ.), τους Ενετούς (1489-1571 μ.Χ.), τους Τούρκους (1571-1878 μ.Χ.) και τους Βρετανούς (1878-1960).

Όλοι όσοι πέρασαν ως κατακτητές άφησαν το δικό τους στίγμα  και επηρέασαν τη διαμόρφωση της κουλτούρας στο νησί. Αναπόφευκτα επηρέασαν και την εξέλιξη της λογοτεχνίας, του βιβλίου και των βιβλιοθηκών, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Βιβλία και Βιβλιοθήκες: ιστορικά στοιχεία

·         Μια από τις πρώτες μαρτυρίες που συνδέουν την Κύπρο με το βιβλίο είναι αυτή που θέλει τον  ιδρυτή της Στωικής Σχολής Ζήνωνα τον Κιτιέα  (γεν. 334? ή 360? π.Χ.) να μελέτησε για πρώτη φορά  φιλοσοφία στη γενέτειρα του το Κίτιο (σημερινή Λάρνακα), διαβάζοντας από βιβλία που του αγόραζε ο έμπορας πατέρας του ο οποίος ταξίδευε συχνά στην Αθήνα.

•      Την πρώτη αναφορά για δημόσια βιβλιοθήκη στην Κύπρο, την συναντούμε κατά τους πρώτους Ρωμαϊκούς χρόνους (43-50 μ.Χ.). Αναφέρεται ως “βιβλιοφυλάκιον” και βρισκόταν στην αρχαία πόλη των Σόλων. Σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε  κάποιος με το όνομα Απολλώνιος ήταν ο υπεύθυνος αυτής της βιβλιοθήκης και ταυτόχρονα ιερέας του ναού της Πανματείρας (θεότητα της γης μητέρας όλων που ταυτίζεται με την Κυβέλη).

•      Στην αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία που έχουμε για τους ιδρυτές των σπουδαιότερων βιβλιοθηκών στον ελληνικό κόσμο (τον 3^ο αιώνα μ.Χ., στο έργο Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου του Ναυκρατίτη) υπάρχει αναφορά για τη θαυμαστή βιβλιοθήκη του Νικοκράτη του Κύπριου.

•      Με την εμφάνιση της τυπογραφίας (1455 μ.Χ.), αρκετοί επιφανείς Κύπριοι διακρίθηκαν για τη σημαντική συγγραφική προσφορά τους στα γράμματα χάρη στην ενεργό συμβολή τους στη συγγραφή και εκτύπωση βιβλίων κυρίως στη Βενετία. Το κυριότερο από αυτά που αξίζει ιδιαίτερης μνείας είναι ένα Γεωγραφικό και Χρονογραφικό σύγγραμμα στο οποίο δεν γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην Κύπρο, αλλά παραμένει το μοναδικό έργο Κύπριου επιστήμονα, του Jason de Nores. Ο Ιάσων Ντενόρες δίδαξε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας (1577-1590), δημοσίευσε πολλά βιβλία και είναι ίσως ο σημαντικότερος Κύπριος λόγιος του 16^ου αιώνα.

Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι στη Ρώμη και ιδιαίτερα στη Βενετία κατά την περίοδο 1489-1571 και μετά τυπώθηκαν οι σημαντικότεροι χάρτες της Κύπρου και των πόλεων της την εποχή αυτή. Οι σημαντικότεροι είναι των Ferrando Bertelli και του Giovanni Francesco Camocio που τυπώθηκαν στη Βενετία το 1562 και 1566, αντίστοιχα. Ακόμη, ένας σημαντικός αριθμός βιβλίων τυπώθηκε στα τυπογραφεία της Βενετίας από διάφορους Κύπριους, τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Φιλόθεο (1733-1759), Χρύσανθο (1767-1810), το Μητροπολίτη της Πάφου Πανάρετο (1710-1790), τον Αρχιμανδρίτη Κυπριανό, την Ιερά Μονή Κύκκου, την Ιερά Μονή του Αγίου Νεοφύτου, κ.ά.” “Ανάμεσα στους εξέχοντες Κύπριους που έζησαν στη Βενετία μετά το 1570, αναφέρονται: ο  μηχανικός Ιωάννης Σωζόμενος που μόλις ελευθερώθηκε από τους Τούρκους πήγε στη Βενετία και εξέδωσε το βιβλίο του για την άλωση της Λευκωσίας, ο στρατηγός Νέστωρ Μαρτινέγκος που έγραψε στη Βενετία την ιστορία της πολιορκίας της Αμμοχώστου, ο Αλέξανδρος Ποδοκάτορο που και αυτός σώθηκε από την Αμμόχωστο και έγραψε για την πολιορκία της.

• 1821 Δημιουργία πρώτης μικρής βιβλιοθήκης Αρχιεπισκοπής στη Λευκωσία.
• 1830 Επανίδρυση της Ελληνικής Σχολής Λευκωσίας και δημιουργία βιβλιοθήκη σε αυτή.  Ίδρυση μικρής τουρκικής βιβλιοθήκης  με την ονομασία Σουλτάν Μαχμούτ του Β΄.
• Η τυπογραφία στην Κύπρο έφτασε το 1878.
• Από το 1887 εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από τη Βρετανική Διοίκηση του νησιού η Δια Νόμου Κατάθεση (Legal Deposit) ενώ επί Αγγλοκρατίας αναπτύχθηκε ιδιαίτερα ο θεσμός των βιβλιοθηκών.
• Το 1927 ιδρύθηκε η Σεβέριος Βιβλιοθήκη του Παγκυπρίου Γυμνασίου.
• Δημόσια Βιβλιοθήκη Λευκωσίας (1927). 
• Βιβλιοθήκη εκκλησίας Φανερωμένης (1933).
• Δημοτικές βιβλιοθήκες σε κάθε πόλη και σε αρκετές κοινότητες (δεκαετίες 40 και 50)

Οι σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία των κυπριακών βιβλιοθηκών

-          1821 Δημιουργία πρώτης μικρής βιβλιοθήκης Αρχιεπισκοπής στη Λευκωσία

-          1830 Επανίδρυση της Ελληνικής Σχολής Λευκωσίας και δημιουργία βιβλιοθήκη σε αυτή.  Ίδρυση μικρής τουρκικής βιβλιοθήκης  με την ονομασία Σουλτάν Μαχμούτ του Β΄

-          1927 Δημιουργία Βιβλιοθήκης του Παγκυπρίου Γυμνασίου στη Λευκωσία

-          1927 Ίδρυση της Δημόσια Βιβλιοθήκη Λευκωσίας. Η Βιβλιοθήκη αυτή δόθηκε το 1936 στο Δήμο Λευκωσίας και ήταν η βάση για τη δημιουργία της σημερινής Κυπριακής Βιβλιοθήκης

-          1933 Ίδρυση Βιβλιοθήκης Φανερωμένης

-          1935 Ίδρυση Βιβλιοθήκης Κυπριακού Μουσείου

-          1943 Δημιουργείται η Βιβλιοθήκη του Τμήματος Αρχαιοτήτων μετά απο δωρεά των βιβλίων του Ζήνωνα Πιερίδη.

-          1945 Δημοτική Βιβλιοθήκη Λεμεσού

-          1946 Δημοτική Βιβλιοθήκη Πάφου

-          1953 Δημοτική Βιβλιοθήκη Αμμοχώστου

-          1960 Βιβλιοθήκη Ελληνικού Γραφείου Παιδείας. Την χρονιά αυτή, τα 20 σχολεία Μέσης Παιδείας που ιδρύθηκαν από το Υπουργείο Παιδείας είχαν δική τους σχολική βιβλιοθήκη.

-          1961 Ίδρυση του Τμήματος Πνευματικής και Πολιτιστικής αναπτύξεως ο οποίος δημιούργησε τον θεσμό των Κοινοτικών Βιβλιοθηκών . Ίδρυση της Δημοτική Βιβλιοθήκη Λάρνακος.

-          1962 Οι κοινότητες Ακανθούς, Λευκονοίκου, Αθηαίνους, Ομόδους, Λύσης, Λαπήθου, Πόλεως Χρυσοχούς, Πολεμίου, Γιαλούσας, Ριζοκαρπάσου, και Πέγειας (σύνολο 11) αποκτούν δικές τους μικρές Κοινοτικές Βιβλιοθήκες.

-          1963 Άλλες 7 κοινότητες αποκτούν βιβλιοθήκες, ο Καραβάς, η Κυπερούντα, τα Λεύκαρα, η Άσσια, ο Ύψωνας, και το Τρίκομο.

-          1964-1965 Λόγο των δικοινοτηκών ταραχών το ενδιαφέρων των κοινοτήτων για δημιουργία βιβλιοθηκών μειώθηκε (δημιουργήθηκαν άλλες 5) ενώ μερικές απο τις είδη υπάρχουσες βιβλιοθήκες  άρχισαν να υπολειτουργούν.

-          1966 Δημιουργήθηκαν άλλες 5 κοινοτικές βιβλιοθήκες.

-          1973 Υπήρχαν στην Κύπρο 95 κοινοτικές βιβλιοθήκες.

Παραγωγή βιβλίων: σημερινή κατάσταση

Η κυπριακή βιβλιοπαραγωγή (σύμφωνα με στοιχεία που παρέχονται στο Δελτίο Κυπριακής Βιβλιογραφίας που δημοσιεύει η Κυπριακή Βιβλιοθήκη) ήταν για το έτος 2015, 847 βιβλία.

Τα πιο πάνω στοιχεία αφορούν όσα βιβλία εκδίδονται στην Κύπρο και παίρνουν κυπριακό ISBN. Επίσης, στη λίστα συμπεριλαμβάνονται και βιβλία Κυπρίων που εκδόθηκαν στην Ελλάδα ή αλλού, εφόσον κατάφεραν να εντοπιστούν. (Η πρακτική αυτή – της συμπερίληψης και βιβλίων που εκδόθηκαν από κύπριους στο εξωτερικό ξεκίνησε από το 2008). Ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν βιβλία σε διάφορες γλώσσες, κυρίως ελληνικά. Κάποιοι τουρκοκύπριοι έχουν επιλέξει να πάρουν κυπριακό ISBN και συμπεριλαμβάνονται στη λίστα.

Παρατηρώντας τη βιβλιοπαραγωγή τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ότι μετά το 2009  ο αριθμός ξεπέρασε τα 1000 (το 2010 έφτασε τα 1192) και διατηρήθηκε σε αυτά τα επίπεδα μέχρι το 2013 χρονιά που ξέσπασε η οικονομική κρίση στην Κύπρο.

Βιβλία: θεματολογία

Όσον αφορά τη θεματολογία που καλύπτουν τα κυπριακά βιβλία, η μεγάλη πλειοψηφία (40%) αφορά τη λογοτεχνία, 22% τις κοινωνικές επιστήμες, 9% γεωγραφία & ιστορία, 8% τις τέχνες,

8% την τεχνολογία και τις εφαρμοσμένες επιστήμες, 6% τη θρησκεία, 3% τη γλώσσα, 2% φυσικές επιστήμες, 1% φιλοσοφία και 1% γενικά θέματα.

Όσον αφορά τη γλώσσα, πάνω από το 80% είναι γραμμένα στην ελληνική γλώσσα.

Διαπολιτισμικές επιρροές:βιβλία

•      Η [ελληνόγλωσση] κυπριακή λογοτεχνία θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι της ευρύτερης ελληνικής λογοτεχνίας και ως τέτοια αντιμετωπίζεται και από τα διεθνή βιβλιοθηκονομικά ταξινομικά συστήματα. Με την ίδια λογική η λογοτεχνία που γράφεται από τουρκοκύπριους θεωρείται μέρος της τουρκικής λογοτεχνίας.

•      Αρκετοί Κύπριοι επιλέγουν να εκδώσουν τα βιβλία τους στην Ελλάδα: ο κυριότερος λόγος, εκτός από τη γλώσσα, είναι ότι με τον τρόπο αυτό απευθύνονται σε ένα πολύ μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό. Αντίστοιχα, αρκετοί τουρκοκύπριοι επιλέγουν να εκδώσουν τα βιβλία τους στην Τουρκία. Αρκετοί Κύπριοι συγγραφείς ανήκουν σε ελλαδικές λογοτεχνικές ενώσεις ενώ τα βιβλία τους τα συναντούμε στις κατεξοχήν βάσεις που καταγράφουν την ελληνική βιβλιογραφία (Βιβλιονέτ, ΟΣΔΕΛνετ, κ.α.).

•      Οι μεταφράσεις κυπριακών βιβλίων σε άλλες γλώσσες δεν είναι πολλές. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στο Βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Λογοτεχνία (European Union Prize for Literature) το οποίο δίνει την ευκαιρία στα βραβευμένα στο διαγωνισμό κυπριακά βιβλία μέσω ευρωπαϊκής χρηματοδότησης να μεταφράζονται σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.  Μια ευκαιρία που δίνετε στους Κύπριους συγγραφείς λόγω της συμμετοχής της Κύπρου στην ΕΕ.

Βραβείο Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Λογοτεχνία: ξεκίνησε το 2009 και χρηματοδοτείται από το Πολιτιστικό Πρόγραμμα της ΕΕ (Culture Programme of the European Union), και συντονίζεται από μια Κοινοπραξία που επιλέγεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Commission). Η Κοινοπραξία αποτελείται από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Βιβλιοπωλών, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συγγραφέων και την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία  Εκδοτών. Η Κοινοπραξία ετοιμάζει τις εθνικές επιτροπές και οργανώνει τις βραβεύσεις.

Κάθε χρόνο 11 ή 12 χώρες επιλέγονται να λάβουν μέρος στις βραβεύσεις. Οι εθνικές επιτροπές επιλέγουν τον νικητή κάθε χώρας. Οι χώρες που βραβεύονται εναλλάσσονται έτσι ώστε κάθε 3 χρόνια να λαμβάνουν μέρος όλες οι χώρες με τα βιβλία που εκδόθηκαν από την προηγούμενη βράβευση. Οι χώρες που συμμετέχουν στις βραβεύσεις είναι:

·         Τα 28 μέλη της ΕΕ.

·         Τα κράτη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (Νορβηγία, Ισλανδία και Λιχτενστάιν)

·         Οι υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ ένωση χώρες (Αλβανία, Τουρκία, Μαυροβούνιο, ΠΜΔΜ, Σερβία)

·         Οι δυνητικές υποψήφιες χώρες (Βοσνία Ερζεγοβίνη)

Στον κάθε συγγραφέα που κερδίζει δίνεται ένα ποσό €5,000 καθώς και βοήθεια στην μετάφραση και την προώθηση του βιβλίου του σε άλλες χώρες.

Σημ: Χαρακτηριστικό αυτού που ανάφερα πιο πάνω είναι και το γεγονός πως από τα 3 κυπριακά βιβλία που έλαβαν το συγκεκριμένο βραβείο τα τελευταία χρόνια 2010 - Myrto Azina Chronides, To Peirama, Αρμίδα, 2009, 2013 - Emilios Solomou, Hμερολóγιο μιας απιστίας, Ψυχογιός, 2012 και 2016 - Antonis Georgiou, Ένα Άλπουμ Ιστορίες (An Album of Stories), Το Ρορακιό, 2014, ένα εκδόθηκε στη Λευκωσία και τα άλλα δύο στην Αθήνα.

Το βιβλίο «Το ημερολόγιο μιας απιστίας» του Αιμίλιου Σολομού για παράδειγμα που κέρδισε το βραβείο το 2013,  μεταφράστηκε στα γερμανικά, πολωνικά, αλβανικά, σέρβικα, και σλάβικα ενώ ετοιμάζονται μεταφράσεις στα σλοβενικά, κροατικά, ουγγρικά και βουλγαρικά.

Μεταφράσεις του Ένα Άλπουμ Ιστορίες ετοιμάζονται σε Iσπανικα, Ιταλικα, Σερβικα, Βουλγαρικα, Σλαβικά, Αλβανια,  Κροατικά και Πολωνικά

Βιβλιοθήκες: σημερινή κατάσταση

• Κυπριακή Βιβλιοθήκη  ιδρύθηκε το 1987 και ουσιαστικά αποτελεί την «Εθνική» Βιβλιοθήκη της χώρας.

 Η ιστορία της Κυπριακής Βιβλιοθήκης πηγαίνει πίσω στο 1927 με την ίδρυση της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λευκωσίας από τους βρετανούς. Η Βιβλιοθήκη αυτή δόθηκε το 1936 στο Δήμο Λευκωσίας και ήταν η βάση για τη δημιουργία της σημερινής Κυπριακής Βιβλιοθήκης. Με την ανεξαρτησία η βιβλιοθήκη πέρασε στα χέρια του Υπουργείου Παιδείας και η συλλογή της συγχωνεύθηκε το 1968 με αυτή του Υπουργείου. Από το 1953 μέχρι το 1977 υπήρξε ένα κενό στη λειτουργία της βιβλιοθήκης αυτής. Η Κυπριακή Βιβλιοθήκη ιδρύθηκε το 1987 και στεγάστηκε στο χώρο που βρίσκεται σήμερα δίπλα από το Δημαρχείο Λευκωσίας.  Η βιβλιοθήκη αυτή είναι η κρατική βιβλιοθήκη της χώρας και προσπαθεί να διαδραματίσει τον ρόλο που παίζουν οι Εθνικές Βιβλιοθήκες άλλων χωρών. Η αναμενόμενη μεταστέγαση της στον χώρο που σήμερα βρίσκεται το ξενοδοχείο «Φιλοξενία» καθώς και η πρόσληψη νέου επιστημονικού προσωπικού θα βοηθήσουν πολύ την ανάπτυξη της βιβλιοθήκης.

Η Κυπριακή Βιβλιοθήκη υπάγεται στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Οι κυριότερες θεματικές κατηγορίες που καλύπτει η βιβλιοθήκη είναι: ελληνική, ξένη και παιδική λογοτεχνία καθώς και  κυπρολογικά θέματα.

Η συλλογή της βιβλιοθήκης αποτελείται από περίπου 170000 βιβλία, 100 τίτλους περιοδικών, αριθμό βιντεοκασετών και microfilms. Το 80% των βιβλίων είναι στην ελληνική και το 20% στην αγγλική γλώσσα.

Δυστυχώς λόγω υποστελέχωσής της αλλά και λόγω κτηριακών και άλλων προβλημάτων που συνεχίζει να αντιμετωπίζει, δεν κατάφερε ακόμα, παρά τις επίπονες προσπάθειες του προσωπικού της να αποκτήσει τον ρόλο που θα έπρεπε.

• Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες (3 δημόσια και 5 ιδιωτικά πανεπιστήμια)

Οι πιο σύγχρονες βιβλιοθήκες της χώρας και εξυπηρετούν κυρίως τις ακαδημαϊκές κοινότητες των πανεπιστημίων τους.

Η Βιβλιοθήκη Πανεπιστήμιου Κύπρου  είναι η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της χώρας και εξυπηρετεί και την ευρύτερη ερευνητική (και όχι μόνο) κοινότητα της Κύπρου διαδραματίζοντας ένα άτυπο ρόλο εθνικής ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης.

(Ειδική αναφορά για τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου γίνεται πιο κάτω)

•  Δημοτικές Βιβλιοθήκες

Από τις  δημοτικές και τις κοινοτικές βιβλιοθήκες της χώρας οι περισσότερες υπολειτουργούν ξεχωρίζουν, ίσως 3 – 4 οι οποίες έχουν να επιδείξουν σημαντική δράση (Στροβόλου, Λεμεσού, Λάρνακας, Λακατάμιας).

Γύρω στο 90% των βιβλίων των δημοτικών βιβλιοθηκών είναι στην ελληνική γλώσσα

Σχολικές Βιβλιοθήκες

Στα δημόσια σχολεία της χώρας, υπάρχουν ράφια με βιβλία αλλά όχι οργανωμένες βιβλιοθήκες με εξειδικευμένο προσωπικό. Εξαίρεση αποτελεί η ιστορική Σεβέρειος  Βιβλιοθήκη του Παγκυπρίου Γυμνασίου στη Λευκωσία καθώς και οι βιβλιοθήκες κάποιων ιδιωτικών σχολείων τα οποία φρόντισαν να στελεχώσουν τις βιβλιοθήκες τους και να τις εντάξουν στην εκπαιδευτική διαδικασία.

• ·         Ειδικές  Βιβλιοθήκες

Υπάρχουν επίσης και οι ειδικές βιβλιοθήκες οι οποίες εξυπηρετούν κυρίως τους ερευνητές των οργανισμών στους οποίους ανήκουν.  Το εξειδικευμένο και σπάνιο υλικό που έχουν κάποιες από αυτές τις καθιστούν πολύτιμες εστίες πληροφόρησης προσελκύοντας και εξωτερικούς ερευνητές.  Βιβλιοθήκη Βουλής των Αντιπροσώπων, Βιβλιοθήκη Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, Γεννάδιος Βιβλιοθήκη, Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ’, Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, Κέντρου Μελετών Ιερού Ναού Κύκκου, Κέντρου Παραγωγικότητας Κύπρου, Κυπριακού Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής, Τμήματος Αρχαιοτήτων, Τράπεζας Κύπρου.

- Γενικά, εξαιρουμένων των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών οι οποίες έχουν το δικό τους σταθερό κοινό, οι περισσότερες βιβλιοθήκες, δυστυχώς δεν λειτουργούν ικανοποιητικά. Έχουν δημοσιοϋπαλληλικά ωράρια και χαμηλή επισκεψιμότητα.

Δυστυχώς, διαχρονικά, δεν έχει περάσει σε μεγάλο βαθμό η κουλτούρα της ανάγνωσης  και της χρήσης των βιβλιοθηκών στην Κύπρο.  Οι βιβλιοθήκες ποτέ δεν ήταν στις προτεραιότητες της πολιτείας και οι σχολικές βιβλιοθήκες οι οποίες θα έπρεπε να εκκολάπτουν τους νέους αναγνώστες και τους νέους χρήστες ήταν (και δυστυχώς εξακολουθούν να είναι) σχεδόν ανύπαρκτες. Η οικονομική κρίση συνέτεινε και στην περαιτέρω μείωση των κονδυλίων που είχαν οι βιβλιοθήκες για την ανάπτυξή τους. 

Διαπολιτισμικές επιρροές και αλληλεπιδράσεις: Βιβλιοθήκες

Δεδομένου της απουσίας σχολής βιβλιοθηκονομίας στην Κύπρο, οι Κύπριοι Βιβλιοθηκονόμοι έχουν σπουδές σε πανεπιστημιακά ιδρύματα άλλων χωρών. Οι περισσότεροι έχουν σπουδές στην Ελλάδα και κρατούν επαφή με την ελλαδική βιβλιοθηκονομική κοινότητα. Έχουμε επίσης βιβλιοθηκονόμους με σπουδές στη Μεγάλη Βρετανία και λιγότερους σε άλλες χώρες. Συνεργασίες με ελλαδικές βιβλιοθήκες (Συλλογικός κατάλογος, μέχρι πρόσφατα κοινοπραξία Heallink, συμμετοχές σε Πανελλήνια κ.α. συνέδρια). Οι συνεργασίες αυτές γίνονται τόσο από τις βιβλιοθήκες όσο και από την Κυπριακή Ένωση Βιβλιοθηκονόμων (ΚΕΒΕΠ).

Συνεργασία με ευρωπαϊκούς και διεθνής οργανισμούς (IFLA, OCLC, LIBER, Open Air, E-LIS κ.α.).

Διασύνδεση με Europeana (συμμετοχή στην πανευρωπαϊκή προσπάθεια δημιουργίας  ψηφιακής βάσης με τεκμήρια πολιτισμού όλων των ευρωπαϊκών χωρών).

Στήριξη ευρωπαϊκών σπουδών από ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες π.χ. η Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου η οποία στηρίζει με βιβλιογραφικό υλικό και άλλες πηγές τα τμήματα: Αγγλικών, Γαλλικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, καθώς και Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών.  Στηρίζει επίσης το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (για ξένους που επιθυμούν να διδαχτούν τα Ελληνικά) καθώς και το Κέντρο Γλωσσών (προσφέρει μαθήματα σε επτά ξένες γλώσσες, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Γερμανικά, Ρωσικά και Τουρκικά).

Ανταλλαγή προσωπικού με άλλες ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες (Erasmus+, κ.α. προγραμμάτων) καθώς και Συμμετοχές σε βιβλιοθηκονομικά συνέδρια και ημερίδες στο εξωτερικό. (Σε ΒΠΚ Erasmus (2013- ) από: Αυστρία – 2 άτομα, Ελλάδα – 7 άτομα, Ιταλία -1 άτομο, Πολωνία - 9 άτομα).

Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου

Μίλησα για την ανυπαρξία των σχολικών βιβλιοθηκών στην Κύπρο και αναφέρθηκα στα προβλήματα που έχουν οι περισσότερες βιβλιοθήκες της χώρας, ειδικά εν μέσω οικονομικής κρίσης.

Θέλω να κλείσω την παρουσίασή μου με μια ευχάριστη και ελπιδοφόρα νότα την οποία μας δίνει η παρουσία και η προοπτική ανάπτυξης της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κύπρου (ΒΠΚ).

Όπως έχω ήδη αναφέρει πρόκειται για τη μεγαλύτερη και πιο σύγχρονη βιβλιοθήκη της χώρας. Είναι επίσης η πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη βιβλιοθήκη (με περίπου 2 εκατομμύρια προϋπολογισμό για ανάπτυξη των συλλογών της) και πολύ σύντομα θα μεταστεγαστεί σε ένα εμβληματικό κτήριο που όμοιό του δεν υπάρχει αλλού στη χώρα.

Συλλογή

Η ΒΠΚ είναι η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της χώρας όσον αφορά το έντυπο υλικό (500.000 τόμοι), τις ηλεκτρονικές πηγές, τον αριθμό προσωπικού, τους χρήστες αλλά και τις υπηρεσίες που προσφέρει.

ΒΠΚ: (48% αγγλικά βιβλία, 25% ελληνικά, 10% γαλλικά, 7% γερμανικά, 4% τουρκικά, 2% ιταλικά, 4% άλλες γλώσσες).

Εξυπηρετεί

Το γεγονός ότι η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου αποτελεί τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη στην Κύπρο με διαφορά τάξεων μεγέθους από τις υπόλοιπες στο νησί από άποψη είδους και όγκου υλικού (έντυπου και ψηφιακού), προσβάσεων σε ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης, προσωπικού, τεχνογνωσίας, συνεργασιών και δυνατοτήτων, την καθιστά εκ των πραγμάτων υπεύθυνη για την ανάληψη πρωτοβουλιών για την υποστήριξη των υπολοίπων βιβλιοθηκών και φορέων πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς.

Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου δραστηριοποιείται σήμερα και σε αντικείμενα πέραν από τη συμβατική της αποστολή, όπως π.χ. ψηφιοποιήσεις αρχείων και κάνοντας άνοιγμα προς την ευρύτερη κυπριακή κοινωνία διαδραματίζει ρόλο εθνικής ερευνητικής βιβλιοθήκης.

·       Το νέο υπερσύγχρονο κτήριο που θα στεγάσει την Κυπριακή Βιβλιοθήκη θα είναι έτοιμο τον Οκτώβριο του 2018. Το έργο σχεδίασε ο διεθνούς φήμης Γάλλος αρχιτέκτονας Jean Novel και το τελικό κόστος του κτηρίου ανέρχεται στα 35 εκατομμύρια ευρώ.

Η Βιβλιοθήκη αναπτύσσεται κατακόρυφα σε 5 επίπεδα (υπόγειο, ισόγειο και τρεις ορόφους) συνολικού εμβαδού περίπου 15.700 τμ. Πρόκειται για έναν πολυχώρο που θα στεγάσει τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος, την Υπηρεσία Πληροφορικών Συστημάτων, το Κέντρο Τεχνολογιών Υποστήριξης της Διδασκαλίας και το Κέντρο Γλωσσών.

Η Βιβλιοθήκη από μόνη της θα καταλαμβάνει γύρω 7350 τμ.

Πέραν από τις βασικές υπηρεσίες δανεισμού και ανάγνωσης/μελέτης, θα προσφέρονται χώροι χρήσης πολυμέσων και ειδικοί χώροι για ομαδική μελέτη και συνεργασία μεταξύ φοιτητών και ακαδημαϊκών. Υιοθετώντας συστήματα ενοποίησης των χώρων και αξιοποίησης των ηλεκτρονικών μέσων, το έργο στοχεύει να συνταχθεί με τις σύγχρονες τάσεις στον τομέα υποστήριξης της μάθησης και της πληροφόρησης. Ως εκ τούτου, το έργο αυτό φιλοδοξεί να γίνει στα επόμενα χρόνια ένας τόπος που θα συνδυάζει την πρόσληψη και παραγωγή γνώσης, την οργάνωση και διάχυση πληροφορίας και θα προσφέρει μια μοναδική χωρική εμπειρία.

Προκλήσεις από τη μεταφορά της ΒΠΚ στο νέο κτήριο

-          Ομαλή μετάβαση και λειτουργία (πολύπλοκη μεταφορά, κυκλικά και ακτινωτά ράφια, ομάδες εργασίας)

-          Δημιουργία παιδικής βιβλιοθήκης (με απόφαση των αρχών της ΠΚ)

-          Μεγαλύτερο άνοιγμα προς την κοινωνία και εγγραφή πολλαπλάσιων μελών με την προοπτική η βιβλιοθήκη να γίνει οικονομικά αυτάρκης.

[Ευχαριστώ για την προσοχή σας]