Το παρόν και το μέλλον της Ελληνικής Λογοτεχνίας του Φανταστικού

Του Γιώργου Σωτήρχου*

«Why?»

«There's  a lot of reasons. But mainly because Govcentral is forcing different kinds of people to live next to each other. They do it because they think it's fair, that people should be treated equally. Which they should be, I'm not complaining about that. The problem is, the immigrants aren't used to other cultures.»

«But they all get on together on Earth.»

«They get on together in different arcologies; they might be on the same planet, but they're all segregated. And the people who come here to Nyvan, especially now, are the poor ones. They don't have much education so they're very set in their ways, very stubborn, and not very tolerant.»

 «What do you mean, now? Haven't poor people always come here? I remember Father telling me Grandpa didn't have any money when he arrived.»

«That's true, but Grandpa wanted to come. He was a pioneer who wanted to build a fresh world for himself. Most of the people of that time were. That's changed now.» She pointed up at the night sky. «See those stars up there? Their planets aren't like Nyvan. The new colony worlds have ethnic streaming policies; they're all sponsored by different Govcentral states, so the only people you get emigrating to them are the ones from the same arcology. As they're all the same to start with, they don't quarrel so much.»

 (New days old times – Peter F. Hamilton)

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από ένα διήγημα του σύγχρονου αρχιερέα της λεγόμενης new space opera, του Peter F. Hamilton, παρόλο που είναι δύο τίτλοι και ορισμοί που ο ίδιος απορρίπτει κατηγορηματικά, αν και όχι αρκετά πειστικά θα έλεγα. Η ιστορία του διηγήματος διαδραματίζεται αρκετούς αιώνες μακριά στο μέλλον, καθώς έχει προχωρήσει ο αποικισμός του διαστήματος και έχει επεκταθεί σε μακρινές γωνιές του γαλαξία μας. Και όμως αυτοί οι άποικοι, τέκνα ενός ανώτερου τεχνολογικά πολιτισμού, αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες προκαταλήψεις που αντιμετώπιζαν οι απλοί άνθρωποι στην Γη του 18ου αιώνα. Και αυτό είναι κατά την γνώμη μου το βαθύτερο και πραγματικό ζητούμενο για την λογοτεχνία του φανταστικού. Τι είναι η λογοτεχνία του φανταστικού και κατ’ επέκταση η φαντασία και υπάρχει Ελληνική λογοτεχνία του φανταστικού σαν κάτι αυτόνομο;

Δεν θα ήθελα να αναφερθώ στα συνηθισμένα βιβλιογραφικά στοιχεία, όπως γίνεται συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις. Δεν βρίσκω κάποιο νόημα σε αυτό. Άλλωστε την καλύτερη απάντηση μου την έδωσε πριν δύο εβδομάδες περίπου μια βιβλιοπώλισσα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης όταν είχα πάει να της δειγματίσω ένα βιβλίο του Ray Bradbury που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις μας, ενώ είχε ήδη ένα ακόμα βιβλίο του στην βιτρίνα της, με κάτι ακαταλαβίστικα σχήματα στο εξώφυλλο. Το κοιτάει η κυρία το εξώφυλλο και μόλις το βλέπει αναφωνεί γεμάτη τρόμο, «Άστρα;;; Άστρα;;; Πάρτο από εδώ!!! Τι να το κάνω αυτό;»

Η Ελληνική λογοτεχνία του φανταστικού και κατ’ επέκταση η λογοτεχνία του φανταστικού στο σύνολο της δεν πιστεύω ότι είναι κάτι αυτόνομo γιατί είναι κομμάτι της κοινωνίας μας. Είναι αυτή η παρόρμηση, αυτή η ανάγκη που συγκέντρωνε τους ανθρώπους τα βράδια γύρω από μία φωτιά για να ακούνε τους συντρόφους τους να διηγούνται πραγματικές και φανταστικές ιστορίες. Είναι αυτή η ανάγκη που οδηγούσε τους ανθρώπους να ζωγραφίζουν και να σκαλίζουν τις ιστορίες τους στα τοιχώματα ανήλεων, όμως ασφαλών σπηλιών. Είναι αυτή η ανάγκη που οδηγούσε τους ανθρώπους να προσπαθούν να διασχίσουν την κοντινότερη βουνοκορφή ή τον κοντινότερο λόφο, μερικές φορές απλώς για να δουν τη υπήρχε από την άλλη πλευρά, και χωρίς κανέναν άλλο λόγο. Με λίγα λόγια η λογοτεχνία του φανταστικού είναι απλώς ένα όραμα, όχι όμως ένα όραμα που οδηγεί σε κάποιον δρόμο. Είναι απλώς ένα όραμα, ένα όνειρο, ένα δικαίωμα στο όνειρο και μία ελπίδα ότι υπάρχει κάτι καλύτερο.

Για αυτό χωρίς αμφιβολία τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η λογοτεχνία του φανταστικού στην Ελλάδα πιο πολύ δείχνουν κατά την γνώμη μου τα βαθύτερα προβλήματα της ίδιας της κοινωνίας μας. Μία κοινωνία που όχι απλά ξέχασε να ονειρεύεται αλλά ξέχασε ότι έχει δικαίωμα στο όνειρο. Μια βαθιά συντηρητική κοινωνία που οδηγείτε σε ακόμα ποιο συντηρητικές δομές πνίγοντας και χλευάζοντας το μέλλον της και μαζί κάθε τι καινούργιο.

Η ίδια η NASA έχοντας φτάσει σε ένα νέο επίπεδο αυτογνωσίας έχει εδώ και καιρό ανακοινώσει το πρόγραμμα «διαστημόπλοιο Γη» έχοντας κατανοήσει ότι στην ουσία είμαστε μία φυλή «εξωγήινων» που περιφερόμαστε μέσα στο διάστημα ακάλεστοι επάνω στην Γη, στον πλανήτη Γη. Ίσως κάποτε καταλάβουμε αυτό το νόημα.

Υπάρχει παρόν και μέλλον για την Ελληνική λογοτεχνία του φανταστικού; Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να κριθεί ποσοτικά. Αυτό το κρίνεις από τους ανθρώπους. Υπάρχουν άνθρωποι που συνειδητά γράφουν σήμερα λογοτεχνία του φανταστικού και προσπαθούν να την βελτιώσουν; Ήταν χαρά μου και τιμή μου που συνεργάστηκα με συγγραφείς σαν την Ανθίππη Φιαμού, την Κιάρα Καλουντζή, τον Ανδρεά Καπανδρέου, τον Γιώργο Μπιλικά, τον Στέλιο Κεσίσογλου, τον Δημήτρη Στατήρη, τον Δημήτρη Σπυρίδωνος, με τα άπειρα διαγαλαξιακά του όνειρα, και τόσους άλλους, οπότε θα πω ναι. Η Ελληνική λογοτεχνία του φανταστικού έχει Παρόν και έχει γιατί αυτοί οι άνθρωποι συνεχίζουν να γράφουν συνειδητά.

Και μέσα σε αυτά τα πλαίσια οι Εκδόσεις Συμπαντικές Διαδρομές έχουν ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια μια τιτάνια προσπάθεια για να αναγεννήσουν την λογοτεχνία του φανταστικού στην Ελλάδα και να την φέρουν στο προσκήνιο, εκεί που της αξίζει να είναι. Κάνοντας τις προσπάθειες να ξεπεράσουμε τις παθογένειες που είχε ο χώρος στο παρελθόν, μεμονωμένοι άνθρωποι και κάποιες ομάδες ανθρώπων να διεκδικούν την αποκλειστικότητα και το αλάθητο μαζί καταδικάζοντας όλο τον χώρο στο περιθώριο.

Ξεκινήσαμε με το περιοδικό Συμπαντικές Διαδρομές, όπου τα 8 χρόνια που υπάρχει έχουμε δημοσιεύσει τουλάχιστον 200 Έλληνες συγγραφείς του φανταστικού, έχοντας σαν αποκλειστικό γνώμονα επιλογής την γραφή τους μόνο και τίποτα άλλο. Συνεχίσαμε με μια σειρά από ανθολογίες, με μεγαλύτερη από όλες τους Θρύλους του Σύμπαντος, που ο πρώτος τόμος που εκδόθηκε το 2007 είχε 38 Έλληνες συγγραφείς του φανταστικού και ο δεύτερος που εκδόθηκε το 2012 είχε 50 συγγραφείς.

Συνεχίσαμε με την δημιουργία των Βραβείων Λογοτεχνίας του Φανταστικού Larry Niven, που τα διοργανώσαμε για πρώτη φορά το 2012 με την συμμετοχή 200 συγγραφέων από την Ελλάδα και την Κύπρο. Και συνεχίζουμε ακόμα  πιο δυναμικά φέτος με τα Βραβεία Larry Niven για το 2013, την ανθολογία ποίησης επιστημονικής φαντασίας «Valles Marineris», την ανθολογία διηγημάτων ιστορικής φαντασίας «Στην θύελλα του χρόνου», την ανθολογία δοκιμίων επιστημονικής φαντασίας «Μέλλον υπό εξαφάνιση» και ένα μεγάλο αφιέρωμα με διηγήματα που θα έχουμε στο καινούργιο τεύχος του περιοδικού το «Generation 6 of December 2553». Επίσης υπάρχει η σκέψη να εκδώσουμε φέτος τους Θρύλους του Σύμπαντος ΙΙΙ. Όλα αυτά που διοργανώνουμε τώρα για το 2013 είναι με ανοιχτή συμμετοχή. Μπορείτε να ενημερωθείτε από την σελίδα μας στο Internet ή από την αντίστοιχη στο Facebook και είστε όλοι ευπρόσδεκτοι να στείλετε και τις δικές σας συμμετοχές που θα τις διαβάσουμε με μεγάλη μας χαρά.

Επίσης προσφέροντας την υπηρεσία «Αυτοέκδοση  για συγγραφείς» έχουμε δώσει την δυνατότητα σε δεκάδες συγγραφείς της λογοτεχνίας του φανταστικού να δουν τα όνειρα τους να πραγματοποιούνται και να πιάσουν στα χέρια τους τα δικά τους βιβλία, ειδικότερα σε αυτές τις δύσκολες οικονομικές στιγμές για την Ελλάδα και την Κύπρο.

Η Ελληνική λογοτεχνία του φανταστικού έχει μέλλον; Έχει! Και έχει γιατί κάπου εκεί έξω, κάπου στην άβυσσο του διαστήματος, σε κάποια γωνία του γαλαξία υπάρχει ένας ετοιμοθάνατος πλανήτης. Ένας πλανήτης που η επιφάνεια του σιγά-σιγά παγώνει και η σκόρπια πρασινωπή άμμος του μόλις που φωτίζεται από ένα ομιχλώδες πορφυρό χρώμα ενός ξεψυχισμένου ήλιου, μέσα σε μία ατελείωτη κοσμική σιωπή. Και αυτή την σιωπή κάποια ημέρα θα την ταράξει ένα ανθρώπινο σκάφος που θα θέλει να ρίξει μία τελευταία ματιά, σε αυτόν τον κάποτε μαγευτικό ετοιμοθάνατο πλανήτη.

*Ιδιοκτήτης του εκδοτικού οίκου Συμπαντικές Διαδρομές ο οποίος εδρεύει στη Θεσσαλονίκη και εξειδικεύεται στη λογοτεχνία του φανταστικού

[Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 50 (Χειμώνας 2014) του κυπριακού λογοτεχνικού περιοδικού  «Άνευ», σε αφιέρωμα για τη Λογοτεχνία του Φανταστικού]