Όταν ο Φοίβος Σταυρίδης υπερασπίστηκε τον Παντελή Μηχανικό και μια ιστορία λογοκρισίας

 

Φοίβος Σταυρίδης - Παντελής Μηχανικός

Ο Φοίβος Σταυρίδης (1938-2012) ως άνθρωπος των γραμμάτων και του πολιτισμού, εκτιμούσε την καλή λογοτεχνία και είχε το θάρρος να υπερασπιστεί ακόμα και άτομα – λογοτέχνες με τους οποίους διαφωνούσε ιδεολογικά.

Αυτό έκανε ο Φοίβος και με τον ποιητή Παντελή Μηχανικό (1926-1979) ο οποίος δεν ανήκε στην λεγόμενη «Μακαριακή - Παράταξη» που είχε την εξουσία, μέλη της οποίας θεώρησαν τους στίχους του "εχθρικούς". (Στην πραγματικότητα ο Μηχανικός ήταν ένας αγνός πατριώτης ο οποίος, όπως ο ίδιος δήλωνε, πολιτικά δεν ανήκε πουθενά). 

Συγκεκριμένα ο Φοίβος Σταυρίδης έγραψε το 2008 στο ιστολόγιο RETALIA ET ALIA το οποίο διαχειριζόταν μέχρι τον θάνατό του:

Η τρίτη (και τελευταία) ποιητική συλλογή του Μηχανικού Κατάθεση, μας ξαναθύμισε, όταν κυκλοφόρησε το 1975, ότι υπήρχαν ακόμη στον τόπο φωνές που μπορούσαν να εκφράζουν αγωνιστικότητα πέρα από στερεότυπα συνθήματα όπως το “δεν ξεχνώ” ή αβανταδόρικες αναφορές στον Πενταδάκτυλο. Είχα παρακολουθήσει τους προβληματισμούς του ποιητή κατά την ετοιμασία του βιβλίου για το τυπογραφείο, και πήρα από τον ίδιο ένα αντίτυπο σε πρώτη μορφή (με το ποίημα “Το φονικό της Κίρκης” στη σελίδα 17) όπως επίσης ―στις 4 Δεκεμβρίου 1975― το αντίτυπο της οριστικής έκδοσης (με το ποίημα “Αγαλματοποιός” στη θέση του προηγούμενου).

Στη συνέχεια ο Σταυρίδης περιγράφει την περιπέτεια που είχε η ποιητική συλλογή «Κατάθεση» αφού ενώ αρχικά προτάθηκε από την Επιτροπή Κρατικών Βραβείων για εκδόσεις του 1975 για βράβευση ως το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς, μετά από παρέμβαση του τότε Υπουργού Παιδείας [για την ιστορία αναφέρω ότι ήταν ο Χρυσόστομος  Σοφιανός] (ο οποίος έπρεπε να προσυπογράψει την απόφαση της Επιτροπής) θεώρησε ότι το βιβλίο περιείχε πιθανές νύξεις κατά του τότε Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Μακάριου και ότι δυνατόν να προκαλούσε αντιδράσεις από κύκλους της συμπολίτευσης. Ο Υπουργός ακύρωσε την απόφαση της Επιτροπής και ζήτησε να επαναληφθεί η διαδικασία κρίσης.

Μαζί με την βράβευση του Παντελή Μηχανικού ακυρώθηκε και ο βράβευση του βιβλίου Ποιήματα (1964-1974) του Λεύκιου Ζαφειρίου, το οποίο αρχικά είχε επίσης προκριθεί για β΄ βραβείο. Η ακύρωση βράβευσης του Ζαφειρίου σύμφωνα με τον Φοίβο Σταυρίδη έγινε αφού

«Η  Επιτροπή «προφανώς για να θολώσει τα νερά και να διασκεδάσει την εντύπωση ότι η απόφαση για τον Μηχανικό λήφθηκε για πολιτικούς λόγους, την τελευταία στιγμή ακύρωσε και τη βράβευση του “συμπολιτευόμενου” Ζαφειρίου, με κάποια διάτρητη δικαιολογία!»

(Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο του Φοίβου Σταυρίδη εδώ…)

Από τον μικρότερο υιό του Φοίβου Σταυρίδη, Στέφανο (επίσης λογοτέχνη), πληροφορούμαστε περισσότερες λεπτομέρειες για την υπεράσπιση του πατέρα του προς τον ομότεχνό του, αλλά μαθαίνουμε και μια ακόμα ιστορία λογοκρισίας στην οποία θύμα ήταν ο ίδιος ο Φοίβος:

 [Απόσπασμα από ανάρτηση του Στέφανου Σταυρίδη στο Facebook]

Ο Φοίβος Σταυρίδης έστειλε σε πέντε Μακαριακές εφημερίδες (ως «συμπολιτευόμενος», όπως αναφέρει ο ίδιος) επιστολή στις 24/12/1976, στην οποία έγραφε :

Αγαπητή Σύνταξη,

Σαν άνθρωπος που για καιρό τώρα παρακολουθεί την πνευματική κίνηση του τόπου και γνοιάζεται για όσα συμβαίνουν στο χώρο τούτο, νιώθω χρέος μου να διαμαρτυρηθώ με τον πιο έντονο τρόπο για τις φετεινές κρατικές λογοτεχνικές βραβεύσεις που σκόπιμα παραλείπουν δυο σημαντικά βιβλία του 1975. Τόσο η ποιητική «κατάθεση» του Παντελή Μηχανικού όσο και τα ποιήματα του νεότερου Λεύκιου Ζαφειρίου δικαιωματικά άξιζαν βράβευση στην αντίστοιχη κατηγορία τους. Η Συμβουλευτική Επιτροπή της Μορφωτικής Υπηρεσίας δεν είχε το θάρρος να τα τιμήσει.

Θλίβομαι γι' αυτό, κι ακόμη πιο πολύ θλίβομαι που δεν υπάρχει ακόμα στην Κύπρο μια Εταιρεία Συγγραφέων ν' αναλάβει υπεύθυνα το θέμα που δημιουργείται.

Φιλικά,

Φοίβος Σταυρίδης,

Λάρνακα, 24.12.76

Το πιο ενδιαφέρον σχετικά με την επιστολή δεν ήταν ότι η διαμαρτυρία προερχόταν από έναν Μακαριακό που είχε το θάρρος και την αξιοπρέπεια να υπερασπίσει την ελευθερία της έκφρασης και την αξιοκρατία. Το πιο ενδιαφέρον ήταν ο τρόπος με τον οποίο χειρίστηκε το θέμα η εφημ. «Τα Νέα», η οποία ανήκε στον κομματικό χώρο που ο Φοίβος πρόσκεινταν εκείνη την εποχή.

«...παράγοντες των παραπνευματικών κύκλων της ΕΔΕΚ όταν έμαθαν τα της επιστολής του Φ. Σταυρίδη αντέδρασαν με μανία και με τηλεφωνήματα, επισκέψεις στα γραφεία της εφημερίδας και άλλες πιέσεις κατάφεραν να επιβάλουν την άποψή τους να μη δημοσιευτεί η επιστολή. Όμως η επιστολή είχε [ήδη] χτυπηθεί στη λινοτυπική, είχε σελιδωθεί και είχε περάσει, μαζί με την υπόλοιπη ύλη της εφημερίδας, στην τυπογραφική μήτρα, το τελευταίο στάδιο λίγα λεπτά πριν το τύπωμα.

Οι παραπνευματικοί κύκλοι επέμεναν και ο υπεύθυνος του τυπογραφείου αναγκάστηκε να ξύσει την τυπογραφική μήτρα στο μέρος της επιστολής και να προσθέσει κάτι πρόχειρο από πάνω. Την άλλη μέρα (Τετάρτη 29 Δεκ. 1976) οι αναγνώστες των ΝΕΩΝ στη σελ. 5 έβλεπαν μέσα σε πλαίσιο ένα μαύρο κενό, το μαύρο της λογοκρισίας επί της επιστολής Φ. Σταυρίδη. [βλ. εικόνα σε σχόλιο της ανάρτησης]

Η ενέργεια αυτή ξεσήκωσε αντιδράσεις ακόμα και στο Π.Γ. της ΕΔΕΚ που σε θυελλώδη συνεδρία του, στην οποία συμμετείχαν εκτάκτως και οι υπεύθυνοι τότε της βιβλιοκριτικής-πνευματικής στήλης της εφημερίδας Σ.Π. και Λ.Ζ., αποφάσισε, παρά τις αντιθέσεις, να δημοσιευτεί η επιστολή Φ. Σταυρίδη στα Νέα, πράγμα που έγινε ύστερα από αρκετές μέρες.» (Θεόφιλος Καμπούρης, «Ήθη λογοτεχνικής επαρχίας», άρθρο σε περιοδικό)

Δυστυχώς δεν σημείωσα και δεν θυμάμαι πού βρήκα το πιο πάνω κείμενο, το οποίο μου υπέδειξε στενός φίλος, δικός μου και του Φοίβου, που δεν βρίσκεται σήμερα στη ζωή [αναφέρεται στον λογοτέχνη Σάββα Παύλου], ο οποίος και με ενημέρωσε για τα καθέκαστα. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, το άτομο στην ΕΔΕΚ που πρωτοστάτησε στη λογοκρισία έφερε τα αρχικά Η.Μ., ενώ η παρέμβαση για να δημοσιευτεί η επιστολή έγινε από τον Βάσο Λυσσαρίδη.