Η φάρμα των ζώων: το αλληγορικό – πολιτικό μυθιστόρημα του Τζωρτζ Όργουελ

Η φάρμα των ζώων / Τζωρτζ Όργουελ

[τίτλος πρωτοτύπου: Animal Farm / George Orwell]

Ο Βρετανός συγγραφέας Τζωρτζ Όργουελ (George Orwell, 1903-1950), υπήρξε υπέρμαχος του σοσιαλισμού, και ιδίως του αναρχο-συνδικαλισμού, ενώ ήταν και φιλικά προσκείμενος στον τροτσκισμό. Στρατολογήθηκε στην αντιφασιστική πάλη και πολέμησε εναντίον του Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο (1936-1939).  Οι βιαιότητες που αντίκρισε κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου (και ιδιαίτερα η βίαιη καταστολή των αναρχικών της Καταλονίας από τους Ισπανούς κομμουνιστές, με τις ευλογίες της Σοβιετικής Ένωσης) τον έκαναν πολέμιο της ΕΣΣΔ και ιδίως του Σταλινισμού. Στα μάτια του Όργουελ, η Σταλινική ΕΣΣΔ δεν ήταν πραγματικά σοσιαλιστική, αλλά μία εναλλακτική μορφή ολοκληρωτικού καθεστώτος.

Ο Όργουελ αφιερώθηκε στην προσπάθεια μετατροπής της πολιτικής σε συγγραφική τέχνη. Αρχικά αποτύπωσε τις εμπειρίες που αποκόμισε από τον ισπανικό εμφύλιο στο βιβλίο του «Πεθαίνοντας στην Καταλωνία». Πέντε χρόνια πριν τον θάνατό του κυκλοφόρησε το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Η φάρμα των ζώων».

Πρόκειται για ένα αλληγορικό έργο το οποίο ουσιαστικά είναι μια παρωδία της μπολσεβίκικης επανάστασης. Στο βιβλίο αυτό ο Όργουελ παρουσιάζει με ποιο τρόπο οι μεγάλες ιδέες διαφθείρονται και προδίδονται από τους ίδιους τους υποστηρικτές τους.

Στην ιστορία του βιβλίου τα ζώα μιας φάρμας, επαναστατούν ενάντια στον άνθρωπο που ήταν το αφεντικό τους και αφού καταφέρνουν να τον διώξουν, αναλαμβάνουν τα ίδια τη διαχείριση της φάρμας. Πολύ σύντομα όμως δημιουργείται μια νέα διεφθαρμένη ελίτ την οποία αποτελούν τα γουρούνια τα οποία πλέον αλλάζουν το σλόγκαν της επανάστασης από «Όλα τα ζώα είναι ίσα», σε «Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα» (υπονοώντας ότι τα γουρούνια είναι έχουν περισσότερα δικαιώματα από τα υπόλοιπα ζώα).

Ο Όργουελ με το βιβλίο αυτό θίγει τα κακώς έχοντα στη μεταεπαναστατική Σοβιετική Ένωση και καυτηριάζει την στάση του Στάλιν και του περίγυρου του.

Ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτήρισε το βιβλίο «ως σατιρική ιστορία που διακωμωδούσε τον Στάλιν». Ανάμεσα στους ήρωες της ιστορίας μπορεί κάποιος, εύκολα να ταυτίσει το αυταρχικό γουρούνι Ναπολέον με τον Ιωσήφ Στάλιν και  το επαναστατικό γουρούνι Σνόουμπολ με τον Τρότσκι.

Ο Όργουελ δυσκολεύτηκε αρκετά να εκδώσει το έργο του αφού την εποχή που γράφτηκε, κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, η ΕΣΣΔ και ο Στάλιν ήταν σύμμαχοι της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ. Τέσσερεις εκδότες, σε Μεγάλη Βρετανία και ΗΠΑ αρνήθηκαν να το εκδώσουν. Ένας άλλος εκδοτικός οίκος, παρά την αρχική αποδοχή του, αρνήθηκε την έκδοση μετά από συμβουλές του Υπουργείου Πληροφοριών της Μεγάλης Βρετανίας. Ο ίδιος ο υπουργός πληροφοριών μάλιστα φέρεται να προσπάθησε να πείσει το Όργουελ να συμβολίσει στο έργο του τους κομμουνιστές με άλλα ζώα, πιο ευγενή από τα γουρούνια.

Τελικά, ο Λονδρέζικος εκδοτικός οίκος Secker and Warburg ανέλαβε την έκδοση του βιβλίου, το 1945.

Ο συγγραφέας ήταν πολύ ενοχλημένος από την υψηλή εκτίμηση που έχαιρε ο Στάλιν (λόγω Β Παγκοσμίου Πολέμου) ανάμεσα στο βρετανικό κοινό και ιδιαίτερα ανάμεσα στον πνευματικό κόσμο.  Αρχικά έγραψε ένα πρόλογο στο βιβλίο του, όπου διαμαρτυρόταν για την ιδιότυπη λογοκρισία που οι Βρετανοί επέβαλλαν στους εαυτούς τους και το γεγονός ότι υποβάθμιζαν την κριτική προς τη Σοβιετική Ένωση, τον σύμμαχό τους κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. «Το μελανό σημείο της λογοκρισίας του Τύπου στην Αγγλία είναι ότι είναι εθελούσια... Γεγονότα αποσιωπώνται από τον Βρετανικό Τύπο, όχι λόγω κυβερνητικών παρεμβάσεων, αλλά εξαιτίας μίας γενικής σιωπηρής συμφωνίας». Αν και είχε εκχωρηθεί χώρος για αυτή την εισαγωγή στην πρώτη έκδοση, τελικά δεν συμπεριελήφθη και έτσι δεν συμπεριλαμβάνεται στις περισσότερες εκδόσεις. Μετά από χρόνια, το 1972, ο Ίαν Άνγκους βρήκε το πρωτότυπο με τον τίτλο «Η Ελευθερία του Τύπου» και ο Μπέρναρντ Κρικ το δημοσίευσε, μαζί με την εισαγωγή του, στο The Times Literary Supplement στις 15 Σεπτεμβρίου 1972 υπό τον τίτλο «How the essay came to be written» (Πως ήταν το ολοκληρωμένο δοκίμιο).

Το βιβλίο έγινε τελικά τεράστια εμπορική επιτυχία καθώς τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, διαδέχθηκε ο Ψυχρός Πόλεμος και η αρνητική πλέον αντιμετώπιση της ΕΣΣΔ από το δυτικό κοινό.

Το περιοδικό Time επέλεξε το βιβλίο ως μία από τις κορυφαίες 100 Αγγλικές νουβέλες (1923 - 2005).Το 1996 κέρδισε το Αναδρομικό Βραβείο Hugo, ενώ συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή των Σπουδαίων Βιβλίων του Δυτικού Κόσμου (Great Books of the Western World) στον 60ο τόμο.

Η φάρμα των ζώων έχει διασκευαστεί για το θέατρο και έχει ανέβει σε παραστάσεις και στην Ελλάδα.

Ελληνικές εκδόσεις

Οι ελληνικές εκδόσεις του βιβλίου που κατάφερα να εντοπίσω είναι οι εξής:

Κάκτος (1978, 1979), Ν. Δαμιανός (χ.χ.), Πέλλα (198_), Γράμματα (1982, 1994, 2001), Νέα Σύνορα – Λιβάνη (1993, 1995, 2007), Αναστασιάδη (1996), Παπαζήσης (1998), Ελεύθερος τύπος 19--, Ζαχαρόπουλος (2001).

Οι εκδόσεις Κάκτος κυκλοφόρησαν το βιβλίο μεταφράζοντας τον τίτλο του σε «Η επανάσταση των ζώων»

  

Από τις περιλήψεις κάποιων ελληνικών εκδόσεων

Έχοντας ξεφορτωθεί τον άνθρωπο που ήταν αφεντικό τους, τα ζώα της φάρμας ελπίζουν να ζήσουν ελεύθερη ζωή, γεμάτη αφθονία. Όμως, μια έξυπνη κι αδίστακτη ελίτ ζώων καταλαμβάνει την εξουσία και τα άλλα ζώα αντιλαμβάνονται απελπισμένα ότι έχουν παγιδευτεί στους παλιούς τρόπους ζωής.

Η ανατριχιαστική ιστορία του Όργουελ - της προσδοκίας του ιδεαλισμού από την τυραννία και τη διαφθορά - εξακολουθεί και σήμερα να είναι επίκαιρη όπως όταν πρωτοεκδόθηκε στα 1945.

Ο μύθος ετούτος παραμένει η σημαντικότερη σάτιρα που έχουμε του πιο σκοτεινού προσώπου της σύγχρονης ιστορίας.

(Malcolm Brandbury, Mail on Sunday)

  

Στη "Φάρμα των ζώων" ο Όργουελ σατιρίζει τη ρωσική επανάσταση και τη Ρωσία των μετεπαναστατικών χρόνων, κατ' επέκταση όμως και κάθε επανάσταση. Στο αγρόκτημα του κυρίου Τζόουνς τα ζώα με επικεφαλής τα γουρούνια, επαναστατούν εναντίον των ανθρώπων και τους διώχνουν. Τα γουρούνια όμως, και ο αρχηγός τους, ο Ναπολέων, δεν αργούν να διαφθαρούν από την εξουσία και μια νέα τυραννία παίρνει τη θέση της παλιάς. Το τελικό σύνθημα είναι "Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα".

Η περίφημη αλληγορία του Όργουελ, κριτική του ολοκληρωτισμού και ειδικά του σταλινικού φαινομένου, που διαβάστηκε και άσκησε επιρροή όσο λίγα βιβλία. Η επανάσταση των ζώων μιας φάρμας, η ανατροπή της τυραννίας του ανθρώπου και η πορεία της νέας εξουσίας προς τον αυταρχισμό.