Η περιπετειώδης ζωή, οι διώξεις και το έργο του Τεύκρου Ανθία

Ο Τεύκρος Ανθίας σε ξυλογραφία
του Τηλέμαχου Κάνθου

Ο Κύπριος ποιητής Τεύκρος Ανθίας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ανδρέα Παύλου Χατζημηνά) γεννήθηκε στο χωριό Κοντέα της επαρχίας Αμμοχώστου το 1903.

Φοίτησε στο Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο της Λάρνακας (1917-1922) και σπούδασε παιδαγωγικά στην Χοιροκοιτία (1922-1923). 

Εργάστηκε ως δάσκαλος στην Ελλάδα σε σχολεία της Καρύστας, της Σπάρτης και του Σκλαβοχωρίου του νομού Λακωνίας. 

Από το 1927 έζησε για τρία χρόνια στην Αθήνα υπό άθλιες οικονομικές συνθήκες. Το 1930 επέστρεψε στην Κύπρο. Έλαβε μέρος στα Οκτωβριανά του 1930 και οργανώθηκε στο παράνομο Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (ΚΚΚ).  

Εξαιτίας της δράσης του στο ΚΚΚ συνελήφθη από τις Βρετανικές αρχές του νησιού και εξέτισε συνολικά 18 μήνες στις φυλακές. Για κάποιο χρονικό διάστημα έζησε  υπό περιορισμό στο χωριό του την Κοντέα αλλά και στο απομακρυσμένο χωριό Αντρολύκου της επαρχίας Πάφου.

Όταν αποφυλακίστηκε  έγραψε τις εμπειρίες που είχε σαν φυλακισμένος οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες στην εφημερίδα Πρωινή (πρώτη δημοσίευση 11 Φεβρουαρίου 1937). Με την κατάθεσή του αυτή ο συγγραφέας φιλοδοξούσε να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και στο να βοηθήσει ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες κράτησης των φυλακισμένων. Κάνει μάλιστα και συγκεκριμένες εισηγήσεις προς τους αρμοδίους για την άμεση βελτίωση των συνθηκών κράτησης.

Η Δυτέρα Παρουσία και ο αφορισμός του Τεύκρου Ανθία

Το 1935 αφορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο της Κύπρου, με αφορμή την έκδοση της ποιητικής

του συλλογής “Η Δευτέρα Παρουσία” (Λευκωσία, 1931). Μαζί με τον συγγραφέα αφορίστηκε και ο εκδότης του βιβλίου Πατάπιος Χριστοδούλου ο οποίος προλόγισε το βιβλίο.

Στην εν λόγω ποιητική συλλογή ο Ανθίας αναφέρεται σε δίκη των ανθρώπων κατά του Θεού  αλλά και σε αιφνίδιο θάνατο του Θεού.

Μερικοί από τους στίχους που γράφτηκαν κάτω από τον τίτλο «ΑΙΦΝΗΔΙΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ» και χαρακτηρίστηκαν ως βλάσφημοι ήταν και οι ακόλουθοι:

«Εμείς, που από τις σάρκες μας τη σάρκα σου έχεις πάρει

κι απ' τη δική μας την πλευρά τα κόκαλά σου τα γερά

το βράδυ αυτό σε ορίζουμε, όπως ορίζουμε τη γης.

Ήρθ' η στιγμή απ' τον άνθρωπο να δικαστείς».

Επίσης, η Βρετανική διοίκηση της Κύπρου απαγόρευσε την κυκλοφορία του βιβλίου το οποίο τοποθετήθηκε σε λίστα με απαγορευμένα βιβλία.

Ο αφορισμός του Τεύκρου Ανθία διήρκησε τέσσερα χρόνια (άρθηκε τον Απρίλη του 1935 όταν ο ποιητής υπέγραψε άρση του Λίβελλου Πίστεως και αποκήρυξέ την επίμαχη ποιητική συλλογή). Οι λόγοι που ο Ανθίας προέβη αυτόβουλα σε αυτή την ενέργεια ήταν καθαρά προσωπικοί (η αρραβωνιαστικιά του έμεινε έγκυος και η σχέση τους έπρεπε να νομιμοποιηθεί, προκειμένου το παιδί να μην θεωρηθεί νόθο, έτσι ο μόνος τρόπος για να δεχτεί η Εκκλησία να τους παντρέψει ήταν η μεταμέλεια του ποιητή).

Δεκατρία χρόνια μετά τον αφορισμό του (το 1943), ο Τεύκρος Ανθίας επαναφέρει το θέμα και δίνει τη δική του εκδοχή σε άρθρο του με τίτλο “Ο αφορισμός της Δευτέρας Παρουσίας” [περιοδικό Σπίθα, τεύχος ΙΙ, Νοέμβριος 1943]:

«Μα ήταν τέτοια η εποχή -η εποχή του 1931- που δεν μπορούσε να επικρατήσει η φιλελεύθερη κρίση και να γίνει η απαραίτητη εμβάθυνση σ’ αυτό μου το βιβλίο, που και αστοί μεγάλοι κριτικοί -όπως ο Λουί Ρουσέλ- δεν το κοιτάξανε με τον φακό της αρτηριοσκλήρωσης, ούτε ως έργο αντιθρησκευτικό, αλλά ως ποίημα ‘μεγάλης πνοής’ με κοινωνικό, επαναστατικό περιεχόμενο. Δεν ανακινώ τώρα το ζήτημα. Η ιστορία θα κρίνει την καταδικαστική εκείνη απόφαση της Ιεράς Συνόδου».

«Η μόνη απολογία, που πρόβαλα στον Μητροπολίτη Πάφου, όταν με κάλεσε πριν από τη δίκη, ήταν πως δεν αναγνώριζα στην Εκκλησία το δικαίωμα να επέμβει στην ελευθερία μου ως πνευματικού ανθρώπου και έκρινα ως καθαρά μεσαιωνική ενέργεια -ως ενέργεια ‘Ιεράς Εξέτασης’- την καταδίκη μιας ποιητικής δημιουργίας μου».

«…εξακολουθώ να αισθάνομαι τον εαυτό μου τραυματισμένο από τα μεσαιωνικά βέλη εκείνου του καιρού και μειωμένη την καλλιτεχνική μου αξιοπρέπεια από τη μοιραία κι αναγκαστική μου υποχρέωση στο να δεχθώ ένα στίγμα σ’ ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά έργα μου».

Άγιε Σατάν ελέησόν με 

Ο Τεύκρος Ανθίας, εξέδωσε προηγουμένως ακόμα μια ποιητική συλλογή η οποία επίσης μπορούσε, πολύ εύκολα να χαρακτηρισθεί ως βλάσφημη από την Εκκλησία.  Η συλλογή αυτή είχε τον τίτλο “ Άγιε Σατάν ελέησόν με” (Αθήνα, 1930).

Μερικοί στίχοι από το πρώτο ποίημα της συλλογής “ Άγιε Σατάν ελέησόν με” με τίτλο “ΠΡΟΣΕΥΧΗ”:

«Ελέησόν με, άγιε Σατάν, το βράδι αυτό,

κι άκουσε, αν θέλεις, της κοιλιάς μου το γουργουριτό…»

«… Άγια Σατάν, τώρα που γέρασε ο Θεός,

οδήγει Εσύ, οδήγει Εσύ, τα βήματά μου».

Σε άλλα ποιήματα της ίδιας συλλογής o Ανθίας στηλιτεύει τον ρόλο της Εκκλησίας και των κληρικών που καλοπερνούν ενώ ο λαός πεινά αλλά και του ίδιου του Χριστού που ενώ βλέπει τον κόσμο να υποφέρει δεν κάνει κάτι για αυτό:

«… Μα, ως τόσο, μη σε γνιάζει. Το ταμείο

το σφάλεισε καλά η Επιτροπή.

Κι’ άλλως τε, μη με φανταστείς για τόσο αχρείο…

Το ξαίρω δα πως είναι κ’ εντροπή

να μένει ο «Οίκος του Θεού» δίχως χρυσά,

δίχως καντήλια και μαναούλια αργυρά,

να μένουν οι καλόγεροι μαθές

με δίχως πορτοφόλιον ευτραφές.

Απόψε τουρτουράω από το κρύο,

Χριστέ μεγαλοδύναμε – όπως λένε –

κι΄ όμως εσύ νωχελικά,

φαρδιά – πλατιά,

ξαπλώθηκες στο θρόνο σου το θείο

και βλέπεις γελαστός τα μανουάλια ναργοκλαίνε»

(Από το ποίημα “Εις τον «Οίκον του Κυρίου»)

Ο Τεύκρος Ανθίας  συνέχισε να υπηρετεί την κομμουνιστική παράταξη από την Αγγλία, όπου πήγε το 1948 και έμεινε ως το 1955, οπότε γύρισε στη γενέτειρά του για να πάρει μέρος στον αγώνα κατά των Άγγλων, παρόλο που το επίσημο κομουνιστικό κόμμα της Κύπρο το ΑΚΕΛ (μετεξέλιξη του ΚΚΚ) είχε αποκηρύξει τον ένοπλο αγώνα. Συνελήφθη ξανά από τους Βρετανούς, κλείστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και αφέθηκε ελεύθερος το 1957 μετά που υπέστη καρδιακή προσβολή. Έφυγε ξανά στο Λονδίνο ως ανταποκριτής της εφημερίδας Το Βήμα, όπου έζησε ως το τέλος της ζωής του, το 1968.

Εργογραφία Τεύκρου Ανθία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι.Ποίηση
• Λουλούδια της αγάπης. Σκάλα, 1922.
• Τα σφυρίγματα του αλήτη. Αθήνα, 1929.
• Άγιε Σατάν, ελέησόν με. Αθήνα, 1930.
• Η Δευτέρα παρουσία. Λευκωσία, 1931.
• Το Πουργατόριο. Κύπρος, 1931.
• Διψασμένοι στην άβυσσο. Κύπρος, 1936.
• Το χάος. Κύπρος, 1936.
• Η Έξοδος. Κύπρος, 1937.
• Η Άνοδος. Κύπρος, 1939.
• Ιντερμέδιο. Κύπρος, 1939.
• Το Β’ Ιντερμέδιο. Κύπρος, 1940.
• Βομβύκιο. Κύπρος, 1940.
• Σερενάτα. Κύπρος, 1941.
• Ηρωική Συμφωνία. Κύπρος, 1942.
• Σφυρίγματα του ερημίτη. Κύπρος, 1943.
• Εκ βαθέων. Κύπρος, 1945.
• Μουσικό εγκόλπιοΑ΄ - Β΄. Κύπρος, 1945.
• Ελλάδα· Επικολυρικό ποίημα εμπνευσμένο από την ελληνική αντίσταση. Λευκωσία, έκδοση Φλόγας, 1946.
• Το Ανθρώπινο Έπος. 1946.
• Κυπριακή ραψωδία. Κύπρος, 1947.
• Το τραγούδι της γης. Λονδίνο, 1951.
• SOS. Λονδίνο, 1952.
• Το ημερολόγιο του CDP. Κύπρος, 1956.
• Ορατόριο. Λονδίνο, 1961.
• Ποιητικά Άπαντα 1928-1962. Λονδίνο, 1962.
• Κυπριακή τραγωδία (1964-1965). Αθήνα, Κέδρος, [1965].
• Λαμπρακιάδα. Λονδίνο, Anthias Publications, 1966.
• Σ’ Αγαπώ· Συμφωνικό ποίημα. Λονδίνο, Anthias Publications, 1966. 
ΙΙ.Πεζογραφία
• Μπλακ Μαρία νο 1. Κύπρος, 1934.
• Καλότυχ’ οι νεκροί. Αθήνα, χ.χ.
ΙΙΙ.Θέατρο
• Σαράβαλο. 1932 (με το ψευδώνυμο Πέτρος Λιμπέρης). 
• Η δημοπρασία. Λευκωσία, 1935.
• Ο Γιόκας μας. Λευκωσία, 1936.
• Ταξίδι στον ήλιο. Κύπρος, 1940.
• Ηρωικό εμβατήριο. Κύπρος, 1941.
• Το παλληκάρι της φακής. Κύπρος, 1942.
• Στάλινγκραντ. Κύπρος, 1942.
• Άμωμοι εν οδώ αλληλούια. 1943.
• Αρματωλοί και κλέφτες. Κύπρος, 1943.
ΙV. Μελέτες
• Η ζωντανή Κύπρος. Κύπρος, 1941.
• Η πολιτεία της νύχτας. 1943.
V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Ποιητικά Άπαντα 1928-1962. Λονδίνο, 1962.

Διαβάστε επίσης: 

Τεύκρος Ανθίας: ένας διανοούμενος στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας της δεκαετίας του 30