Κείμενα των Σαρλ Μπωντλαίρ [Charles Baudelaire] και Τζβετάν Τοντόροφ [Tzvetan Todorov] για τον Έντγκαρ Άλαν Πόε [Edgar Allan Poe]

Έντγκαρ Άλαν Πόε / Σαρλ Μπωντλαίρ ; Τζβετάν Τοντόροφ, [μετ. Αντρέας Ταρνάνας]. Αθήνα: Αιγόκερος, 1982.

Το βιβλίο περιλαμβάνει δύο κείμενα, αφιερωμένα στον Edgar Allan Poe (1809-1849)· ένα του Γάλλου ποιητή Charles Pierre Baudelaire (1821-1867) και ένα πιο σύγχρονο, του Γαλλο - Βούλγαρου φιλόσοφου Tzvetan Todorov (1939- ).

1.  "Για τον Πόε" - Τζβετάν Τοντόροφ

Αν διαβάσει κανείς για πρώτη φορά τους τρεις τόμους των διηγημάτων του Πόε που μεταφράστηκαν απ’ τον Μπωτλαίρ, τις Αλλόκοτες ιστορίες, τις Νέες αλόκοτες ιστορίες και τις Γελοίες και σοβαρές ιστορίες, δεν θα μπορέσει να μην αναταραχτεί απ’ την ακραία τους ποικιλία.

[…] Άλλοι βλέπουν μέσα στο έργο του  τη γέννηση του αστυνομικού μυθιστορήματος (Διπλή δολοφονια στην οδό Μοργκ) ή ακόμα κι αυτής της επιστημονικής φαντασίας (Ασύγκριτη περιπέτεια κάποιου Χανς Πφάαλ Ε. Τ. Το ταξίδι του Χανς Πφάαλ στη σελήνη).

[…] Αναφέρθηκε ήδη η παρουσία κάποιων φανταστικών διηγημάτων· το φανταστικό όμως δεν είναι τίποτ’ άλλο από μια παρατεταμένη αμφιταλάντευση  ανάμεσα σε μια φυσική ερμηνεία και σε μια άλλη υπερφυσική των ίδιων γεγονότων. Τίποτ’ άλλο από ένα παιχνίδι πάνω σ’ αυτό το όριο: φυσικό – υπερφυσικό.

[…] μέσα στο θεματικό του πεδίο υπάρχει ένα όριο που έλκει τον Πόε περισσότερο απ’ όλα τ’ άλλα, πράγμα που το καταλαβαίνει εύκολα κανείς, γιατί πρόκειται για το κατ’ εξοχήν όριο: αυτό του θανάτου. Ο θάνατος συχνάζει σχεδόν σε κάθε σελίδα του Έντγκαρ Πόε. Είναι μια έμμονη ιδέα που συνδέεται με τις ποικίλες οπτικές γωνιές και φωτίζει απόψεις πολύ διαφορετικές για τη μη-ζωή. Μπορεί λοιπόν να αντιληφθεί κανείς ότι η δολοφονία παίζει ένα ρόλο πρώτου πλάνου και εμφανίζεται κάτω απ’ όλες τις μορφές της: Με κοφτερό όργανο (Μαύρος Γάτος), με πνιγμό (Η καταδότρια καρδιά), με δηλητήριο (Ο Δαίμονας της Διαφθοράς), με εντοιχισμό (Το βαρέλι του Αμοντιλάντο), με φωτιά (Χοπ Φρονγκ) ή με νερό (Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ)… Επίσης η μοίρα του φυσικού θανάτου είναι ένα θέμα ιστότιμο σε αξία στο οποίο ανατρέχει συχνά και άλλοτε τον αντιμετωπίζει σαν ένα συλλογικό φαινόμενο (Η μάσκα του κόκκινου θανάτου), άλλοτε σαν ατομικό (Οι αναμνήσεις του κύριου Αυγούστου Μπέντλοου). Το ίδιο ενδιαφέρον βρίσκει και στην απειλή ενός επικοίμενου θανάτου (Το πηγάδι και το εκκρεμές, Μια κατάβαση στο Μάελστρομ). Επίσης οι αλληγορίες το Πόε οδηγούν και αυτές συχνά στο θάνατο (Το νησί της νεράιδας, Το οβάλ πορταίτο), ενώ οι φιλοσοφικοί του διάλογοι όπως η Συνομιλία ανάμεσα στο Μόνο και στην Ούνα ή ο Διάλογος ανάμεσα στην Ειράδα και τη Χάρμιον έχουν για θέμα τους τη ζωή μετά το θάνατο. Νάτη λοιπόν στο προσκήνιο και η μεταθανάτια ζωή… […] Ένα ακόμα πρόσωπο του θανάτου που γοητεύει ιδιαίτερα τον Πόε είναι ο ενταφιασμός μιας ζωντανής ύπαρξης…

2. "Νέες σημειώσεις για τον Έντγκαρ Πόε" - Σαρλ Πιερ Μπωντλαίρ

Λογοτεχνία της παρακμής! Κουβέντες κενές που τις ακούμε συχνά να πέφτουν, ηχώντας σαν ένα αισθητικό χασμουρητό από το στόμα αυτών των σφιγγών που γέρνουν χωρίς αίνιγμα μπροστά στις άγιες πόρτες της κλασσικής αισθητικής. Κάθε που αντιλαλεί ετούτος ο αναντίρρητος χρησμός, θαρρεί κανείς πως πρόκειται για μια λογοτεχνία πιο φαιδρή κι απ’ την Ιλιάδα. Πράγμα απίθανο βέβαια για ποιήματα ή μυθιστορήματα σαν κι αυτά που τα μέρη τους είναι επιδέξια προορισμένα για να γεννούν την έκπληξη, που το ύφος τους είναι μεγαλόπρεπα διακοσμημένο κι όπου όλα τα μέσα της γλώσσας και της προσωδίας έχουν διαταχθεί από ένα χέρι άψογο.

[…] Ζώντας στα σπλάχνα ενός αχόρταγου κόσμου, άπληστου για υλικά αγαθά, ο Πόε ρίχτηκε μέσα στα όνειρα. Καταπνιγμένος όπως ήταν απ’ την αμερικανική ατμόσφαιρα έγραψε στην επικεφαλίδα του Εύρηκα: «Αφιερώνω αυτό το βιβλίο σ’ όλους εκείνους που τοποθέτησαν την πίστη τους μέσα στα όνειρα, σαν να ήταν οι μόνες αληθινές πραγματικότητες».

[…] Τοποθετημένος κάτω απ’ το φως της μέρας ο Πόε, μου φαίνεται σαν ένας είλωτας που θέλει να κάνει τ’ αφεντικό του να ντραπεί. Τελικά για να συνοψίσω τη σκέψη μου σ’ ένα πιο καθαρό σχήμα, ο Πόε υπήρξε πάντα μεγάλος, όχι μόνο στις ευγενικές του συλλήψεις, αλλά ακόμα και σαν φαρσέρ.


- Διαβάστε επίσης: Αλλόκοτες ιστορίες του Edgar Alan Poe