Η σπάνια και ανεκτίμητη συλλογή Γεωργίου και Μαρκησίας Λαγανά, δωρεά στη Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου

 

Το ζεύγος Γεωργίου και η Μαρκησίας Λαγανά είναι από τους γνωστότερους βιβλιόφιλους και συλλέκτες βιβλίων στην Ελλάδα.

Με μεγάλο κόπο και προσπαθείς μια ζωής, έχουν καταφέρει να στήσουν μια ανυπολόγιστης αξίας βιβλιοθήκη που περιλαμβάνει γύρω στα 3000 2.000 παλαίτυπα, μονόφυλλα, εφημερίδες, περιοδικά και άλλα έντυπα. Τα βιβλία αυτά αγοράστηκαν από παλαιοβιβλιοπωλεία και δημοπρασίες σε όλο τον κόσμο.

Το παλαιότερο βιβλίο της συλλογής είναι του 1483 και πρόκειται για μια έκδοση του Θουκυδίδη. Η συλλογή περιλαμβάνει, επίσης σπάνιες εκδόσεις βιβλίων του Διονυσίου Σολωμού, όπως  οι επιστολές του Αγίου Παύλου (Παρισινή έκδοση του 1549), ελληνικό αλφαβητάριο του 1575 από τη Λυών, Θεόφραστος του 1529 από το Παρίσι, την πρώτη έκδοση του Αριστοφάνη, 238 αρχέτυπα και παλαίτυπα που τυπώθηκαν μεταξύ 1483-1600.

Ένα άλλο, μεγάλο και ανεκτίμητο κομμάτι της συλλογής, συνιστούν τα βιβλία του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, γραμμένα από τους Αδαμάντιο Κοραή, Ρήγα Φεραίο και ελάσσονες λογίους της εποχής. Ανάμεσα στα παλαίτυπα και στα βιβλία του Διαφωτισμού, μάλιστα, υπάρχουν βιβλία που είναι μοναδικά σε όλο τον κόσμο.

Το τρίτο κομμάτι της συλλογής αφορά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του Ελληνικού Κράτους. Ενδεικτικά αναφέρεται το μονόφυλλο της 27ης Σεπτεμβρίου του 1831 που αναγγέλλει τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια.

Όλον αυτό τον πνευματικό θησαυρό, το ζεύγος Λαγανά επέλεξε να τα δωρίσει στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου. Τα βιβλία βρίσκονται ήδη στη Βιβλιοθήκη και τίθενται στη διάθεση της πανεπιστημιακής και ερευνητικής κοινότητας. Κάθε βιβλίο θα έχει ειδική ένδειξη Ex Libris που θα υποδεικνύει ότι προέρχεται από τη συγκεκριμένη συλλογή.

Τα πιο σύγχρονα βιβλία της συλλογής «Γεωργίου και Μαρκησίας Λαγανά» έχουν ήδη ενσωματωθεί στην κύρια συλλογή της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κύπρου, ενώ παλαιότερα και τα πιο σπάνια έχουν τοποθετηθεί σε ειδικά διαμορφωμένη κλειστή συλλογή, πρόσβασιμη υπό περιορισμούς.

Το 2018 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ιανός, κατάλογος ο οποίος περιλαμβάνει όλο το υλικό της συλλογής «Γεωργίου και Μαρκησίας Λαγανά» με περιγραφές των βιβλίων και φωτογραφίες των εξωφύλλων τους. Με την έκδοση του συγκεκριμένου καταλόγου, όπως δήλωσε ο ίδιος ο Γεώργιος Λαγανας, ολοκληρώθηκε και η δική του συλλογή.

Λαγανάς, Γεώργιος. Βιβλιοθήκη Γεωργίου και Μαρκησίας Λαγανά. Θεσσαλονίκη: Ιανός, 2018.

Περιγραφή της έκδοσης:

Πρόκειται για έναν σπουδαίο κατάλογο με πολυτελείς και σπάνιες εκδόσεις που ανήκουν στον Γεώργιο Λαγανά, ο οποίος μετέτρεψε σε σκοπό και έργο ζωής τη συγκρότηση της βιβλιοθήκης του, επί σαράντα χρόνια. Την σύνταξη του καταλόγου έκανε ο ίδιος ο Γεώργιος Λαγανάς και την επιμέλεια της έκδοσης ο Δημήτρης Θάνας.

Είναι γνωστό πως από την περιδιάβαση στους τίτλους και στους τόμους μιας βιβλιοθήκης έχουμε τη δυνατότητα να συνάγουμε ποικίλα συμπεράσματα - κυρίως τις προθέσεις, τις επιδιώξεις, τον τρόπο σκέψης, τα ενδιαφέροντα, την ιδιοσυστασία αυτού που τη συγκρότησε. Ακόμη, μπορούμε να διαπιστώσουμε τα κίνητρά του, την έννοια και τη σημασία που αποκτά αυτή η συλλογή βιβλίων, όπως τις τάσεις ως προς τη συλλογή βιβλίων που επικρατούν ανά εποχή. Άλλωστε, συχνά το περιεχόμενο μιας βιβλιοθήκης μάς οδηγεί σε ψυχοδιαγνωστική αξιολόγηση του κατόχου της - η βιβλιοθήκη ως τεκμήριο βίου και βιογραφίας.

Στη συγκεκριμένη βιβλιοθήκη και στον συγκεκριμένο κάτοχο δεν θα ανιχνεύσουμε μόνον στοιχεία τα οποία προσιδιάζουν σε έναν απλό συλλέκτη και σε μιαν ανάλογη μεθοδολογία, βάσει της οποίας συγκροτούνται ενότητες βιβλίων. Στη δεδομένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε κυρίως με έναν βιβλιόφιλο λόγιο και λιγότερο με έναν βιβλιόφιλο συλλέκτη. Ο Γεώργιος Λαγανάς, τη συγκρότηση της βιβλιοθήκης του, τα σαράντα χρόνια που καταγίνεται με αυτήν, τη μετέτρεψε σε σκοπό και έργο ζωής. Στη βιβλιοθήκη του συνυπάρχει πληθώρα συγγραφέων αρχαίας ελληνικής και λατινικής φιλολογίας (αρκετές πρώτες εκδόσεις), σπάνια και δυσεύρετα βιβλία Διδασκάλων του Γένους, γενικότερα του Διαφωτισμού, φιλελληνικά φυλλάδια και βιβλία περί την Επανάσταση του 1821 κ.λπ. Ενδεικτικά, όσον αφορά την πληρότητα επιμέρους ενοτήτων, σε αυτήν συναντάται σχεδόν σώμα των έργων του Αδαμαντίου Κοραή, του Μανουήλ Γεδεών, του Emile Legrand κ.ά., αλλά και μοναδικών γνωστών, μέχρι σήμερα, αντιτύπων, λ.χ. του Χριστόδουλου Ευσταθίου ή Παμπλέκη κ.ά.

Κι έτσι, σήμερα στο "Ψυχής ιατρείον", όπως ο ίδιος ονοματίζει τον χώρο όπου έχει συγκροτηθεί η βιβλιοθήκη του, εκατοντάδες πολύτιμων, σπάνιων, δυσεύρετων και μοναδικών τόμων αναπαύονται στα βαρυφορτωμένα ράφια. Πολυτελείς εκδόσεις με βαρύτιμες σταχώσεις αλλά και ταπεινά φυλλάδια (αυτά τα τελευταία αποτελούσαν πάντοτε τα προσφιλή αποκτήματα του κατόχου τους). Τα βιβλία, γύρω στις 3.000 τόμους, σπανιότατα και δυσεύρετα κατά κανόνα, τοποθετημένα στα ράφια των βιβλιοθηκών του, πορεύονται στον χρόνο, ενάντια στη φθορά και στη λήθη που αυτός επιφέρει, μες στη μοναχικότητα -του βιβλίου αλλά και του φιλόβιβλου- και στη μυστικιστική σιωπή. Φαινομενικά, ωστόσο: Γιατί βρίσκονται σε έναν αδιάκοπο και αδιατάρακτο διάλογο μεταξύ τους, όπως και με τον κτήτορά τους - πέντε αιώνες τυπογραφικής τέχνης παρελαύνουν στις χιλιάδες σελίδες τους.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Γεώργιος Λαγανάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1935. Διετέλεσε στρατιωτικός γιατρός (με ειδίκευση στη νευρολογία - ψυχιατρική) και κατά τη διάρκεια της θητείας του υπηρέτησε και στην Κύπρο και συγκεκριμένα στη Λευκωσία (1985-1987) ως Διοικητής του Υγειονομικού της Εθνικής Φρουράς. Αργότερα, απέκτησε επίσης και πτυχίο Φιλολογίας. Μετά την εθελοντική του αποστρατεία το 1989 με τον βαθμό του ταξίαρχου, ασχολήθηκε αποκλειστικά με φιλολογικά θέματα και εργασίες, μερικές από τις οποίες εκδόθηκαν.

Η Μαρκησία Καραγιώργα - Λαγανά ήταν επίσης γιατρός (παιδίατρος) στο επάγγελμα με σημαντικό επιστημονικό και κλινικό έργο αλλά και σπουδαία εθελοντική και κοινωνική προσφορά. Διετέλεσε επί σειρά ετών, διευθύντρια της μονάδας Μεσογειακής Αναιμίας του νοσοκομείου παίδων Αγία Σοφία.  

Βίντεο αφιερωμένο στη Βιβλιοθήκη Γεώργιου και Μαρκησίας Λαγανά:

(Το βίντεο δημιουργήθηκε από τη Νικάνωρ ΛΤΔ, για τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου, σε σκηνοθεσία Ιωάννη Κοζάκου)