@Ανδρέας Καπανδρέου : Η διαμάχη για τα βιβλία «Το όνομα του Ρόδου» του Ουμπέρτο Έκο και «Ο αφορισμένος» του Κώστα Σωκράτους

17 Μαΐ 2014

Η διαμάχη για τα βιβλία «Το όνομα του Ρόδου» του Ουμπέρτο Έκο και «Ο αφορισμένος» του Κώστα Σωκράτους

Ο κύπριος συγγραφέας Κώστας Σωκράτους (γεν. 1939), έγραψε το 1964 στη Λευκωσία το μυθιστόρημα «Ο αφορισμένος».

Ο Ιταλός φιλόσοφος και συγγραφέας Umberto Eco (γεν. 1932) εξέδωσε το 1980 στην Ιταλία το μυθιστόρημα «Το όνομα του Ρόδου» το οποίο έγινε παγκοσμίως γνωστό και το 1983 μεταφράστηκε στα αγγλικά ενώ το 1985 μεταφράστηκε και στα ελληνικά.

Τα δύο βιβλία έχουν αρκετά κοινά στοιχεία όσον αφορά στην πλοκή τους κάτι που οδήγησε τον Σωκράτους στον ισχυρισμό ότι ο Eco έκλεψε το έργο του «Ο αφορισμένος», παραλλαγή του οποίου θεώρησε ότι είναι «Το όνομα του Ρόδου». Ο Σωκράτους στήριξε την άποψη του στο παρόμοιο όπως ισχυρίστηκε σενάριο των δύο βιβλίων.

Γράφει συγκεκριμένα ο κύπριος συγγραφέας[1]:

«Πώς σε δύο Μυθιστορήματα στον «Αφορισμένο» έκδοσης 1964 και στο «Όνομα του Ρόδου έκδοσης 1980 ευρίσκουμε πάνω από 400 ομοιότητες; Με τους ίδιους μύθους και τους ίδιους ήρωες...

ΜΙΑ ΔΙΕΘΝΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ, ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ.

Η υπόθεση των δύο Μυθιστορημάτων

Αληθινά, πως συμβαίνει στον «Αφορισμένο» έκδοσης 1964, Λευκωσία και ο φιλόσοφος Δάσκαλος Γογίας και ο συνοδός και μαθητής του Γιωργής να μπαίνουν στο πελώριο περιτοιχισμένο Μοναστήρι, όπου τους περιμένει ο Ηγούμενος, κι εκεί να ψάχνουν σε υπόγεια μυστική κρύπτη – Λαβύρινθο, αφού κατεβαίνουν 15-20 σκαλοπάτια, να βρούνε μυστηριώδη αρχαία ελληνικά χειρόγραφα των Μεγάλων Ελλήνων φιλοσόφων, Πλάτωνα, Σωκράτη και άλλων, τα μόνα που διεσώθησαν από την πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρας και που θα επιφέρουν μιαν Επανάσταση στην θρησκεία;

Πώς πάλι οι δύο πρωταγωνιστές εμπλέκονται σε μυστηριώδεις δολοφονίες με τα πτώματα αφημένα έτσι, στο λασπωμένο έδαφος, που να φανερώνεται η μεταφορά τους από αλλού και να υπάρχουν αποτυπώματα στο έδαφος πιο βαθειά;

Και όλα τούτα πως συμβαίνουν σε στο στενό χώρο ενός Μοναστηριού, νεκροταφείου, Λαβύρινθου, χωριού;

Και σ’ ένα καθορισμένο χρόνο 4 ημερών;

Και πάλι πως γίνετε να συμβαίνουν, σ’ ένα άλλο Μυθιστόρημα τα ίδια γεγονότα, στο «Όνομα του Ρόδου» έκδοσης 1980 στην Ιταλία όπου και πάλι δύο καλόγεροι, ο Δάσκαλος Γουίλλιαμς, φιλόσοφος και καλόγηρος και ο συνοδός μαθητής του ο Άντσο να ανεβαίνουν σε ένα πελώριο περιτοιχισμένο Μοναστήρι, όπου τους περιμένει και εδώ ο ηγούμενος και ψάχνουν σε μυστική υπόγεια κρύπτη να βρουν τα μυστηριώδη αρχαία ελληνικά χειρόγραφα του Μεγάλου φιλόσοφου Αριστοτέλη τα μόνα που διεσώθησαν στα χέρια ενός απίστου Άραβα, και που φυσικά διεσώθησαν από την πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας και που και αυτά θα επιφέρουν μιαν επανάσταση στη θρησκεία;...

Και ακόμα πως γίνετε να συμβαίνει να εμπλέκονται και πάλι ο Δάσκαλος Γουλιέλμος και ο Άντσο σε μυστηριώδεις δολοφονίες με τα πτώματα αφημένα έτσι που να φανερώνουν ότι κάποιος τα μετάφερε από αλλού με τα αποτυπώματα πιο βαθιά;...

Πως γίνεται και πάλι όλα να γίνονται στο στενό χώρο ενός Μοναστηριού, του νεκροταφείου, του Λαβύρινθου, του Χωριού;

Και ο χρόνος ναι, και ο χρόνος, καθορισμένος, όχι σε τέσσερις, αλλά σε επτά ημέρες;

Με τα ίδια πρόσωπα στα δύο Μυθιστορήματα να λέγουν τα ίδια λόγια και να διατυπώνουν τις ίδιες φιλοσοφίες;

Πως γίνεται αυτό;»

Η υπόθεση οδηγήθηκε στα δικαστήρια όπου δικαιώθηκε ο Ιταλός συγγραφέας.

Ο Κώστας Σωκράτους πάντως, επιμένοντας στις κατηγορίες του ενάντια στον Eco, εξέδωσε μελέτη παρουσιάζοντας όλα τα στοιχεία με βάση τα οποία, σύμφωνα με τον ίδιο αποδεικνυόταν η λογοκλοπή.[2]

Ο Σωκράτους καταχώρησε αγωγή το 1989 όταν πρωτοδιάβασε το «Όνομα του Ρόδου» και αντιλήφθηκε τις ομοιότητες που υπήρχαν μεταξύ των δύο έργων. Το θέμα πήρε μεγάλες διαστάσεις και δημοσιότητα που καλύφθηκε παγκοσμίως.

Η τελεσίδικη απόφαση του δικαστηρίου το 1992 απάλλασσε τον Eco λόγω αμφιβολιών:

«Ακόμα και πλήρης ταυτότητα δύο έργων δεν αποτελεί τελεσίδικη μαρτυρία αντιγραφής γιατί είναι δυνατόν να αποδειχθεί ότι ο συγγραφέας του έργου, που κατ’ ισχυρισμόν αντιγράφτηκε ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατο να είχε πρόσβαση στο πρωτότυπο».[3]

Ακολούθησε έφεση από τον Κύπριο συγγραφέα το 1997 την οποία το δικαστήριο απέρριψε με το αιτιολογικό ότι:

«Στο "Όνομα του Ρόδου" η δράση εκτυλίσσεται σε ένα σταθερό μεσαιωνικό σκηνικό, που στήνει η μυθοπλαστική φαντασία, η πλατιά γνώση και οι μελέτες του συγγραφέα του. Έχει άρτιες και εκτεταμένες περιγραφές είτε πρόκειται για το ίδιο το μοναστήρι (που γίνεται στην αρχή του βιβλίου κατά την άφιξη των κεντρικών ηρώων) είτε για τις έριδες της καθολικής εκκλησίας και τις αιρέσεις της. Μια απαστράπτουσα πτυχή του βιβλίου είναι το έντονο αστυνομικό στοιχείο, που έχει επίπεδο ιστοριών Σέρλοκ Χόλμς. Είναι η σαγηνευτικά ευχάριστη αφήγηση αστυνομικών περιπετειών σε μοναστήρι, το 1327, που προκαλεί το αδιάπτωτο ενδιαφέρον και την αγωνία του αναγνώστη. Το αστυνομικό μυστήριο διαπερνά ολόκληρη την πλοκή.

Το βιβλίο αυτό είναι ακόμη ένα εκτεταμένο χρονικό των θρησκευτικών πολέμων του 14ου αιώνα. Και επίσης των μοναστικών ταγμάτων της εποχής και των διαφόρων αιρέσεων που μάστιζαν την καθολική θρησκεία. Ακόμη η στροφή σε αλληγορήματα δεν είναι σπάνια. Η απαγόρευση της χρήσης του δεύτερου ορόφου της βιβλιοθήκης, στον οποίο, κατά τον ηγούμενο, υπήρχαν βιβλία με πολλά ψεύδη, συμβολίζει και ένα διαχρονικό κοινωνικό φαινόμενο. Την προσήλωση σε δόγματα και την εμπέδωση τους με την παρεμπόδιση της ελεύθερης πρόσβασης και χρήσης της γνώσης.

Διαβάζοντας κανείς τα δύο βιβλία έχει τη συνεχή και έντονη αίσθηση της ετερότητας όλων των στοιχείων που απαρτίζουν ένα μυθιστόρημα, που σε τελική ανάλυση είναι η ίδια η ετερότητα των συγγραφέων τους. Ο καθένας έθεσε τη δική του χωριστή σφραγίδα στο έργο του.

Για τους παραπάνω λόγους η έφεση απορρίπτεται»[4].

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου "Το όνομα του Ρόδου"

«Δύσκολο στον ορισμό του (γοτθική νουβέλα, μεσαιωνικό χρονικό, αστυνομικό μυθιστόρημα, ιδεολογικό αφήγημα, αλληγορία... ) αυτό το μυθιστόρημα (που η υπόθεσή του εμπλέκεται με την Ιστορία, γιατί ο συγγραφέας - ψευδόμενος πιθανόν - διαβεβαιώνει πως ούτε μια λέξη δεν είναι δική του), μπορεί ίσως να διαβαστεί από τρεις κατηγορίες αναγνωστών. Η πρώτη κατηγορία θα συναρπαστεί από τις συνωμοσίες και τις απρόβλεπτες εξελίξεις και θα αποδεχθεί ακόμη και τις μεγάλες λόγιες συζητήσεις και τους φιλοσοφικούς διαλόγους, καθώς θα προαισθάνεται ότι ακριβώς σ' εκείνες τις αόριστες σελίδες φωλιάζουν τα αποκαλυπτικά σημεία, ίχνη και αποτυπώματα. Η δεύτερη θα παθιαστεί με τη διαμάχη των ιδεών και θα αποτολμήσει συσχετισμούς (τους οποίους ο συγγραφέας αρνείται να επικυρώσει) με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η τρίτη κατηγορία αναγνωστών θα εννοήσει ότι το κείμενο αυτό είναι μια συρραφή άλλων κειμένων, ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με αναφορές, ένα βιβλίο φτιαγμένο από βιβλία»[5].