Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού, θεατρικό έργο του Dario Fo

Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού (Morte accidentale di un anarchico) είναι θεατρικό έργο του Ιταλού συγγραφέα Ντάριο Φο (Dario Fo‎, 1926-2016).

Γράφτηκε το 1970 και είναι εμπνευσμένο από την τρομοκρατική επίθεση που έγινε στην Πιάτσα Φοντάνα του Μιλάνου τον Δεκέμβριο του 1969, αλλά και τα γεγονότα που ακολούθησαν με τις έρευνες της αστυνομίας και τον θάνατο του αναρχικού Τζουζέπε Πινέλλι.

Η βομβιστική επίθεση της Πιάτσα Φοντάνα (Strage di piazza Fontana‎) ήταν μία τρομοκρατική επίθεση, η οποία έλαβε χώρα στις 12 Δεκεμβρίου του 1969 όταν μία βόμβα εξερράγη στην έδρα της Banca Nazionale dell'Agricoltura (Αγροτική Τράπεζα) στην Πιάτσα Φοντάνα (περίπου 200 μέτρα από το Ντουόμο) στο Μιλάνο της Ιταλίας, σκοτώνοντας 17 άτομα και τραυματίζοντας 88. Το ίδιο απόγευμα πυροδοτήθηκαν άλλες τρεις βόμβες στη Ρώμη και το Μιλάνο, και βρέθηκε άλλη μία που δεν είχε εκραγεί.

Το έργο, το οποίο περιλαμβάνει και κωμικά στοιχεία θίγει τον τρόπο με τον οποίο η αστυνομία χειρίστηκε την υπόθεση που οδήγησε στον θάνατο του Τζουζέπε Πινέλλι. Ακολουθεί την πορεία των ερευνών της αστυνομίας και  θίγει τον αυταρχισμό της αστυνομίας αλλά και θέματα όπως η βία και η αντιβία.

Μπορεί κατά κάποιο τρόπο να θεωρηθεί και ως προφητικό ή ακόμα ότι παρακινεί τη βία, αφού μερικά χρόνια μετά τα γεγονότα στην Πιάτσα Φοντάνα και τον θάνατο του Πινέλλι, δύο άλλοι πρωταγωνιστές της υπόθεσης, όπως ακριβώς θέλει η μια εκδοχή τέλους του έργου του Ντάριο Φο, εκτελέστηκαν.

Συγκεκριμένα, τον Μάιο του 1972 Λουίτζι Καλαμπρέζι, αστυνομικός διευθυντής που θεωρήθηκε από μερίδα του τύπου ως υπεύθυνος για τον θάνατο του Πινέλλι, δολοφονήθηκε μπροστά στο σπίτι του στο Μιλάνο.

Τον Ιούλιο του 1976 δολοφονήθηκε στη Ρώμη ο εισαγγελέας Βιττόριο Οκόρσιο, ενώ πήγαινε με το αυτοκίνητό του στα γραφείο του. Ο Οκόρσιο είχε συμμετάσχει στην έρευνα για την τρομοκρατική επίθεση στην Πιάτσα Φοντάνα.

Τον Καλαμπρέζι εκτέλεσε  η ακροαριστερή οργάνωση Lotta Continua, ενώ την ευθύνη για την εκτέλεση του Οκόρσιο ανέλαβε η ακροδεξιά οργάνωση Movimento Politico Ordine Nuovo.

Για το έργο του ο ίδιος ο συγγραφέας έγραψε:

«Το έργο παίζεται από τον καιρό που γράφηκε με αμείωτη επιτυχία. Ίσως γιατί στη ζωή πληθαίνουν κάθε τόσο η αιματοχυσία, οι βόμβες τα μεγάλα λόγια και τα μεγάλα σκάνδαλα… Πάντα από τα ίδια συστήματα που οργανώνουν τη βία και που δεν μπορούν να χωνέψουν αυτούς που δεν σκύβουν το κεφάλι»

«Δεν θεωρώ ένα έργο μου ολοκληρωμένο, αλλά ανοιχτό σε συνεχείς διαφοροποιήσεις. Ακόμη και σήμερα όποιος ανεβάζει κείμενα μου σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου πρέπει να ξέρει πως έχει να κάνει με ένα υλικό ρευστό, ικανό να το προσαρμόσει κανείς και να το πλάσει στα μέτρα της δικής του πραγματικότητας και να ανασύρει αναφορές που θα κάνουν την πλατεία του θεάτρου να θυμώσει, να σκεφτεί, να γελάσει»

«Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» θεωρείται κλασικό έργο του θεάτρου του 20ού αιώνα και έχει ανέβει σε όλο τον κόσμο σε περισσότερες από σαράντα χώρες.

Στην Ελλάδα ανέβηκε πρόσφατα σε σκηνοθεσία Γιάννη Καρεκλά, με τον Πάνο Βλάχο στο ρόλο του πρωταγωνιστή - γελωτοποιού.

Στην παράσταση ακούγεται και το τραγούδι «Τυχαίο γεγονός» οι στίχοι του οποίου γράφτηκαν από τον Πάνο Βλάχο εμπνευσμένοι επίσης από τον θάνατο του Πινέλλι:

Ένα τυχαίο γεγονός

μια νύχτα με αστέρια

που βρέθηκε αναρχικός

σε λάθος μπάτσου χέρια

 

Κι απ’ το ανοιχτό παράθυρο

έπεσε μοναχός του

γιατί πολύ τον τρέλανε

ο άλλος εαυτός του

 

Είπαν πως ήτανε τρελός πως ήταν μεθυσμένος

άλλοι πως ήτανε δειλός πως ήταν ματιασμένος

είπαν του φανερώθηκε η θεία παρουσία

μα ήτανε αλλεργικός σε κάθε εξουσία

 

Υπάρχει ένας θάνατος, ένας τυχαίος φόνος

που επαναλαμβάνεται στα μάτια μου μπροστά

απέναντι στο άδικο κανείς μη μένει μόνος

δεν φτιάχτηκαν οι άνθρωποι να ζούμε χωριστά

 

Μα είναι θέλημα Θεού ό,τι και να συμβαίνει

ό,τι ξοπίσω μας κρατά κι ό,τι μπροστά πηγαίνει

άλλοι τον είπανε Χουάν άλλοι τον λεν Βαγγέλη

άλλοι τον είπανε Χριστό κι άλλοι τον λεν Pinelli

 

 Ως βιβλίο, «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού», κυκλοφόρησε και στα ελληνικά.

Fo, Dario. Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού / Ντάριο Φο ; μετ. Αχιλλέας Καλαμαράς. Αθήνα: Ακυβέρνητες πολιτείες, 2020.

Από την περιγραφή του βιβλίου:

Πώς μας ήρθε η ιδέα να ετοιμάσουμε μια παράσταση με θέμα τις κρατικές
δολοφονίες; Και σε αυτήν την περίπτωση, μας ώθησε η ανάγκη. Στη διάρκεια της Άνοιξης του 1970 ένα μεγάλο μέρος του κοινού των παραστάσεών μας -σύντροφοι και συντρόφισσες που ήταν εργάτες, φοιτητές, προοδευτικοί δημοκράτες- μας προέτρεπε να γράψουμε ένα θεατρικό έργο για τη σφαγή στην Αγροτική Τράπεζα του Μιλάνου και τη δολοφονία του Πινέλι, ένα έργο που θα πραγματευόταν τα αίτια και τις πολιτικές επιπτώσεις αυτών των γεγονότων. Ο λόγος πίσω από το αίτημα αυτό ήταν η τρομακτική έλλειψη πληροφόρησης γύρω από αυτό το ζήτημα. Αφού πέρασε το αρχικό σοκ, τα ΜΜΕ σιωπούσαν: οι δημοσιογράφοι της επίσημης Αριστεράς, με πρώτη την εφημερίδα "Ουνιτά" (L'Unita), παρέμεναν εξαιρετικά προσεκτικοί και δεν προχωρούσαν πέρα από σποραδικά σχόλια του τύπου: «Το γεγονός είναι ανησυχητικό», «Πόσο μυστηριώδης είναι ο θάνατος του Πινέλι, κατ' αυτόν τον τρόπο θα παραμείνει τυλιγμένη στο μυστήριο η σφαγή στις τράπεζες». Όλοι περίμεναν να «χυθεί άπλετο φως». Περίμεναν, αρκεί να μη γινόταν φασαρία. [...] (Από τον πρόλογο των Ντάριο Φο - Φράνκα Ράμε)

 

Στον Ντάριο Φο απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας 1997 σαν  «διεθνή αναγνώριση του Φο, ως μια σημαντική προσωπικότητα στο παγκόσμιο θέατρο του εικοστού αιώνα»

("international acknowledgment of Fo as a major figure in twentieth-century world theatre")