Η Θεολογικο-πολιτική πραγματεία του Spinoza

Χαρακτικό:
"Βενέδικτος Σπινόζα
Ένας Εβραίος και Άθεος"

Ο Μπέντο ντε Σπινόζα (Benedict de Spinoza, 1632-1677) ήταν Ολλανδός φιλόσοφος, εβραϊκής καταγωγής.

Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ορθολογιστές του 17^ου αιώνα ενώ εύρος και η σημασία του έργου του Σπινόζα δεν έγιναν πλήρως κατανοητά παρά μόνο χρόνια μετά τον θάνατό του.

Ο Σπινόζα θεωρείτο άθεος γιατί χρησιμοποιούσε τη λέξη Θεός (Deus) για να δηλώσει μια έννοια που ήταν διαφορετική από εκείνη του Ιουδαιοχριστιανικού μονοθεϊσμού. Ο Σπινόζα αρνείται ρητά στο Θεό προσωπικότητα και συνείδηση, δεν έχει ούτε νοημοσύνη, συναίσθημα ή βούληση, δεν ενεργεί σύμφωνα με σκοπό, αλλά όλα ακολουθούν την αναγκαιότητα από τη φύση του, σύμφωνα με το νόμο ... 

Έτσι, ο κρύος, αδιάφορος Θεός του Σπινόζα έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα ενός ανθρωπόμορφου, πατρικού Θεού που φροντίζει για την ανθρωπότητα.

Την «Θεολογικο-πολιτική πραγματεία» (Tractatus Theologico-Politicus) ο Σπινόζα την έγραψε το 1670.

Σε αυτήν, μεταξύ άλλων, ο Σπινόζα αναφέρει τα εξής σχετικά με τη θρησκεία και τις δεισιδαιμονίες:

• Επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούν να ρυθμίσουν όλες τις υποθέσεις τους σύμφωνα με μια βέβαιη γνώμη και επειδή η τύχη δεν τους φέρεται πάντα ευνοϊκά, υποκύπτουν στις δεισιδαιμονίες. Κυμαίνονται μεταξύ ελπίδας και φόβου και είναι έτοιμοι να πιστέψουν
  
  οτιδήποτε.  
• Όταν σε κάποιον τα πράγματα έρχονται ευνοϊκά στη ζωή, όσο άπειρος και αν είναι, νιώθει ότι ξεχειλίζει από σοφία και νιώθουν ότι κάποιος τους προσβάλλει όταν προσπαθήσει να τους δώσει μια γνώμη. Μόλις όμως τα πράγματα έρθουν ανάποδα, τότε δεν ξέρουν που να στραφούν, εκλιπαρούν τον καθένα να τους συμβουλεύσει και δεν θεωρούν καμία γνώμη, τόσο ηλίθια παράλογη ή μάταιη ώστε να μην την ακολουθήσουν. Η παραμικρή αιτία θεωρούν ότι είναι καλός ή κακός οιωνός που τους ξαναδίνει ελπίδες ή τους ξαναβυθίζει στον τρόμο. Ένα παράξενο γεγονός μπορεί να ερμηνευτεί σαν οργή του Θεού η οποία μπορεί να εξευμενιστεί με θυσίες και προσευχές.
• Πιο επιρρεπείς είναι όσοι επιθυμούν αβέβαια αγαθά και όσοι βρίσκονται σε μια κατάσταση που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μόνοι τους εκλιπαρούν για θεϊκή βοήθεια.
• Η αιτία η οποία γεννά, συντηρεί και τροφοδοτεί τη δεισιδαιμονία, είναι ο φόβος.
• Η ευπιστία συγχέεται με την πίστη.

«Γι’ αυτούς τους λόγους αποφάσισα πολύ σοβαρά να εξετάσω εκ νέου τη Γραφή με καθαρό και ελεύθερο πνεύμα: να μην συμπεραίνω τίποτε και να μην δέχομαι ως διδασκαλία της τίποτε το οποίο να μην δηλώνεται με σαφέστατο τρόπο μέσα στη Γραφή».