Ο Κωστής Παλαμάς και η Κύπρος

Στην Κύπρο την αέρινη

τη μακαρία γή

η αγνή ψυχή δεν έσβησε

και ζή και ζή και ζή !

(στίχοι από το ποίημα «Κύπρος» του Κωστή Παλαμά)

Ο Παλαμάς και η Κύπρος: δέκα ανέκδοτα γράμματα του ποιητού: μελέτη / Πάτροκλος Σταύρου. Αθήναι: [χ.ο.], 1968

Ο Πάτροκλος Σταύρου μελέτησε το έργο του Κωστή Παλαμά και προσπάθησε να αναδείξει τη σχέση του μεγάλου αυτού ποιητή με την Κύπρο.

Όπως αναφέρει στον πρόλογο του βιβλίου του ο Πάτροκλος Σταύρου: 

«Ο Κωστής Παλαμάς περισσότερον από όλους τους σύγχρονους του ποιητές και πεζογράφους έγραψε για την Κύπρο. Συνεκινήθη βαθύτατα από τους εθνικούς καϋμούς του αλύτρωτου νησιού και του αφιέρωσε – σαν προσφορά αγάπης και εμψυχώσεως – τραγούδια και πεζά του κείμενα. Απετέλεσε για τον Παλαμάν η Κύπρος πηγήν εμπνεύσεως και βωμόν αφιερώσεως.

Αλλά και η Κύπρος εηεδήλωσε πάντοτε τα αισθήματα τιμής και θαυμασμού της προς τον μέγαν ποιητήν, ο οποίος εδόνησε την ψυχήν του Έθνους επί πενήντα ολόκληρα χρόνια. Στους ρυθμούς του λόγου του έβλεπεν αναζωογονούμενα τα εθνικά ιδανικά της και ησθάνετο την δικαίωσιν των οραματισμών της.

Το βιβλίον τούτο παρουσιάζει αυτόν τον δεσμόν αγάπης του Παλαμά προς την Κύπρον, δεσμόν αμοιβαίον». 

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη:

A’ ΜΕΛΕΤΗ:

Ο Παλαμάς και η Κύπρος (μια μελέτη των αναφορών του Παλαμά στην Κύπρο και σε Κύπριους).

Β’ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ:

Έξι γράμματα προς την Μαρίαν Ελευθερίου – Τέσσερα γράμματα προς τον Σίμον Μενάρδον.

Γ’ ΚΕΙΜΕΝΑ:

ΠΟΙΗΜΑΤΑ: Τα Τραγούδια μου – Δεν είναι μονάχα τα’ αηδόνια… -- Στη γραμμένη ακρογιαλιά – Παθητικός ύμνος – Όλες τις αγάπες – Όλα τ’ αηδόνια – Στο Σίμο Μενάρδο – Στον ποιητή Γλαύκο Αλιθέρση – Τραγούδι 72 από τις «Εκατό Φωνές».

ΓΡΑΜΜΑΤΑ: Ο Παλαμάς προς την Εκκλησίαν Κύπρου (1936) – Ο Κ. Παλαμάς προς την Κυπριακήν Νεολαίαν (1932) – Δύο γράμματα προς τον Μ. Δ. Φραγκούδην (1908 και 1910) – Πέντε γράμματα προς τον Γλάυκον Αλιθέρσην (1920 (2), 1922, 1931 και 1935) – Γράμμα προς τον Πάνο Χ. Παπαδόπουλο (1923) – Γράμμα προς την Μαρίαν Ελευθερίου (1924) – Γράμμα προς τον Γεώργιο Μαρκίδη (1929) – Γράμμα προς τον Μελή Νικολαΐδη (1934).

ΑΡΘΡΑ – ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΜΑΤΑ – ΜΕΛΕΤΕΣ:

Προκήρυξις της Κεντρικής επί του Κυπριακού Επιτροπής – Δυό λόγια για την Κύπρο – Το κρασί της Κύπρου – Κύπρος – Πρόλογος στον Β’ τόμον της συλλογής «Τζυπριώτικα Τραούδκια» του Δ. Θ. Λιπέρτη – Ο «Στέφανος» από τους αρχαίους – Ο Παλαμάς περί των νέων ποιητών --  Πατριδολατρεία – Σημείωμα στο Περιθώριο. 78 --  Η βυζαντινή κληρονομιά εις την νέαν Ελληνικήν ποίησιν – Βιζυηνός και Κρυστάλλης – Το γλωσσικό στη Σορβόννη – Τα πρώτα διηγήματα του Καρκαβίτσα – Θέματα – Ο Ροΐδης εις τον «Παρνασσόν» -- Η διάλεξις του κ. Μενάρδου – Εξ αφορμής ενός λόγου – Ο λόγος – Μια ιστορία Α’-Β’ – Από το προσκύνημα του Βαλαωρίτη.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ – ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ:

Γύρω από τον μεγάλο μας «ποιητή - φιλόσοφο» (Π. Χ. Παπαδόπουλου) – Με τον ποιητή κ. Κωστή Παλαμά (Α. Περνάρη) – Μισή ώρα με τον Κωστή Παλαμά (Τ. Μ. Φραγκούδη) – Μια επίσκεψη στου ποιητή  (Τ. Μ. Φραγκούδη) – Γράμμα του Δ. Θ. Λιπέρτη προς τον Γ. Α. Μαρκίδη.

Ο Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα το 1859 και πέθανε στην Αθήνα το 1943. Μερικοί στίχοι του όμως παραμένουν διαχρονικοί και θα μπορούσαν να είχαν γραφτεί πολύ αργότερα για τους πρόσφυγες της Κύπρου (και όχι μόνο):

«Το σπίτι που γεννήθηκα»

Το σπίτι που γεννήθηκα κι ας το πατούν οι ξένοι
στοιχειό είναι και με προσκαλεί· ψυχή, και με προσμένει.

Το σπίτι που γεννήθηκα, ίδιο στην ίδια στράτα
στα μάτια μου όλο υψώνεται και μ' όλα του τα νιάτα.

Το σπίτι, ας του νοθέψανε το σχήμα και το χρώμα·
και ανόθευτο κι αχάλαστο, και με προσμένει ακόμα.

Της πόρτας του η παλαϊκή κορώνα, ώ! να η καμάρα!
Μόνο οι χορδές της λείπουνε για να γενεί κιθάρα

να συνοδέψει του σπιτιού τ' ολόχαρο τραγούδι
προς το παιδί· γυρίζω ανθρός, δροσιά, ξεπεταρούδι,

πάω στη φωλιά, στη γάστρα μου, στο πρωί μου, στο μαγνήτη,
στη ζέστα της μητέρας μου, στο πατρικό άγιο σπίτι.

[...]

Το σπίτι που γεννήθηκα κι ας το πατούν οι ξένοι.
Στοιχειό, και σαν απάτητο, με ζει και με προσμένει.

[πηγή: Κωστής Παλαμάς, «Το σπίτι που γεννήθηκα», Τα Παράκαιρα, (1918) Άπαντα, Ζ΄, Μπίρης-Γκοβόστης, Αθήνα [1965], σ. 253-254]

*Διαβάστε επίσης: - Ο Κωστής Παλαμάς για τους αγέννητους και τους νεκρούς μας...