Το παράδοξο και το αλλόκοτο στα διηγήματα του Ανδρέα Καπανδρέου

Του φιλόλογου – συγγραφέα Ανδρέα Μακρίδη*

Κάθε νέος λογοτέχνης ή συγγραφέας, του οποίου παρουσιάζουμε το πρώτο βιβλίο είναι, εν δυνάμει, ένας επίδοξος κορυφαίος της Κυπριακής Γραμματέας. Τα Κυπριακά γράμματα έχουν απόλυτη ανάγκη νέους κορυφαίους ή έστω διακρινόμενους στην ποίηση και στην λογοτεχνία, για να προσπεράσουν την ύφεση, στην οποίαν ευρίσκονται και να ανέλθουν και πάλιν στα επίπεδα της ακμής.

Ο Ανδρέας Κ. Ανδρέου, καλλιτεχνικώς Καπανδρέου συνιστά μιαν τέτοιαν υποψηφιότητα. Επιμελήθηκα το βιβλίο του και το παρουσιάζω σήμερα, με την ευχή της επιτυχίας και της καταξίωσης αυτής.

Ο συγγραφέας γεννήθηκε το 1972 στην Λευκωσία. Σπούδασε Βιβλιοθηκονομία, Επιστήμες της Πληροφόρησης και Επιστήμες της Αγωγής στην Ελλάδα, στην Αγγλία και στην Κύπρο. Από το 1996 εργάζεται για τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου. Από τον Δεκέμβριο του 2007, ως τον Φεβρουάριο του 2010 υπήρξε πρόεδρος του ΚΕΒΕΠ (Κυπριακή Ένωση Βιβλιοθηκονόμων-Επιστημόνων Πληροφόρησης).

Ο Α.Κ. Ανδρέου ενέταξε τον εαυτό του, με τις επαγγελματικές του επιλογές, στον χώρο των Βιβλίων. Διάλεξε τα βιβλία ως φίλους και… συγκάτοικούς του.

Παλαιότερα υπήρξε άλλος ένας, που έπραξε το ίδιο, στην μακρινή Αργεντινή, ως στέλεχος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Μπουένας Άιρες. Και εκεί, ανάμεσα σε χιλιάδες βιβλία, η δημιουργική του έκρηξη προικοδότησε την παγκόσμια λογοτεχνία με ανεπανάληπτα αριστουργήματα. Συμπτωματικά ασχολείτο κι αυτός με το αλλόκοτο, το παράδοξο, και το ονειρικό, τον έλεγαν, βεβαίως, Χόρχε Λούις Μπόρχες (1899-1986). Ευχόμαστε στον νεοπαρουσιαζόμενο Ανδρέα να ακολουθήσει τα αχνάρια του και να φθάσει στα επίπεδά του.

Όπως έχω προαναφέρει «Το τρομακτικό μυστικό του Αϊνστάιν» αποτελεί την πρώτη συλλογή διηγημάτων του Καπανδρέου και γενικά το πρώτο του βιβλίο. Προηγήθηκαν διάφορα επιστημονικά του άρθρα, τα οποία δημοσιεύθηκαν σε βιβλία, περιοδικά και ιστοσελίδες, λογοτεχνικώς όμως έχουμε την πρώτη του απόπειρα.

Το βιβλίο εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Κώστα Επιφανίου σε άρτια, επιμελημένη έκδοση, με φιλολογικό επιμελητή τον ομιλούντα και καλλιτεχνικό επιμελητή και σχεδιαστή του εξωφύλλου τον Άγγελο Μωυσέως.

Η συλλογή αποτελείται από δώδεκα διηγήματα, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι σχετικά μικρά, από 4 έως 10 σελίδες και τρία κάπως μεγαλύτερα 24, 18 και 34 σελίδες, με επιτυχή κατανομή και διάταξη. Ο τίτλος της συλλογής αντλείται από τον ομώνυμο τίτλο του πρώτου διηγήματος . Όλα τα διηγήματα χαρακτηρίζονται από ρέουσα και ευχάριστη γραφή, με ανάλαφρη εκφραστικότητα και ενδιαφέρουσα φόρμα, χωρίς χασμωδίες, συντακτικές κακομορφίες και αμετροέπειες, έτσι διαβάζονται αδιάπτωτα και με αμείωτο ενδιαφέρον.

• Στο πρώτο διήγημα, «Το τρομακτικό μυστικό του Αϊνστάιν», εμπλέκονται στο περιεχόμενο και πραγματικά στοιχεία από τα επιστημονικά πειράματα των Αμερικανών, το γνωστό πείραμα της Φιλαδέλφειας, που επιχειρούσαν διακίνηση αντικειμένων, εδώ πολεμικού πλοίου του Αμερικανικού πολεμικού ναυτικού, βάσει θεωριών του Αϊνστάιν. Είναι διήγημα με πολύ σασπένς, αλλόκοτα περιστατικά και παράδοξα φαινόμενα, επισκιασμένα όλα με την μαγευτική ομίχλη του μυστηρίου. Τα δρώμενα κινούνται αδιαλείπτως από το πραγματικό στο εξωπραγματικό και αντιστρόφως.

• Δεύτερο στη σειρά διήγημα το «Αμάρ» Καλογραμμένο αστυνομικής φύσεως πεζογράφημα, με προϊδεασμένο, όμως αναπάντεχο τέλος. Διαβάζεται αναπνευστή και αφήνει μιαν έντονη γεύση πικρής απογοήτευσης για τα φοβερά κτυπήματα της μοίρας στον άνθρωπο, που σε μια στιγμή αναποδογυρίζεται η ζωή του.

• «Το δωμάτιο με τους καθρέπτες». Διήγημα μεταφυσικής ανησυχίας, που πίσω από την υπόθεσή του, ψάχνει φιλοσοφικά, διαιώνια ερωτήματα του ανθρώπου και υπαρξιακά προβλήματα, σχετικά με το πεπρωμένο, την αλήθεια των ονείρων, την ουσία της ζωής και του θανάτου.

• «Ένα μπουκέτο ορχιδέες από το πουθενά». Αλλόκοτο, μυστηριακής και μεταφυσικής υφής διήγημα, που αναπτύσσεται γύρω από μιαν δέσμη ορχιδέες, οι οποίες προέρχονται από τον υπεραισθητό κόσμο, τον κόσμο των νεκρών.

• «Θανάσιμο όνειρο». Το έργο περιπλέκεται και διερευνά την διττή φύση του ονείρου. Πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα του υποσυνειδήτου, που στηρίζεται σε στοιβαγμένες παλαιές εικόνες και εμπειρίες ή μήπως είναι προφητικό κατασκεύασμα της μεταφυσικής ουσίας του ανθρώπινου νου;

• «Ο Δίας στο Facebook». Παράξενη, πράγματι, ιστορία μιας φωτογραφίας στο Facebook και της σχέσης του Δία με ένα μικρό αγόρι και με ένα Γερμανό ροκ μουσικό. Μία πρωθύστερη εκδήλωση και αντιστροφή του παρόντος και του μέλλοντος βυθισμένη στο αξεδιάλυτο μυστήριο και στο σκοτάδι της μεταφυσικής.

• «Η Αλίκη το ήθελε πολύ». Η αποτυχία μιας συζυγικής σχέσης ενεργοποιεί τις εσώτερες δυνάμεις της γυναίκας. Η επιθυμία υπερδραστηριοποιείται και μετατρέπεται σε διανοητικό πείραμα, που θα αποδείξει κατά πόσον οι βουλητικές δυνάμεις του ανθρώπου μπορούν να επηρεάσουν τους φυσικούς νόμους και να καθορίσουν πράγματα έξω από την ύπαρξή του.

• «Σχολική εκδρομή». Απλή υπόθεση, σχετική με μιαν σχολική εκδρομή και ένα ατύχημα, που αποτελεί την βάση της ανάπτυξης ενός κρίσιμου και μυστικιστικού προβληματισμού στο θέμα της δυνατότητας του ανθρώπου να έχει, εν ζωή, μεταθανάτιες εμπειρίες.

• «Ο καταδιώκτης του Τζακ».  Ο συγγραφέας πραγματεύεται το θέμα της μεταφυσικής διάστασης των απλών καθημερινών γεγονότων. Μήπως τα απλά συμβάντα της καθημερινής ζωής κινούνται βάση του θείου σχεδίου, που αναπτύσσεται πίσω τους; Εδώ η σύλληψη ενός εγκληματία, οδηγεί στο άνοιγμα της αυλαίας των αισθητών και στην αποκάλυψη των μεταφυσικών πραγμάτων.

• «Η γυναίκα που έπεσε από ψηλά». Διήγημα που πραγματεύεται την φθορά των ανθρώπινων σχέσεων, την υπερίσχυση του δόλου, της απάτης, της απιστίας κ.τ.λ., που συχνά οδηγούν σε ολέθρια αποτελέσματα, πάντοτε με την αθέατη συνέργεια μεταφυσικών δυνάμεων.

• «Μέχρι πού θα πάει αυτή η βαλίτσα;». Διήγημα, ίσως το μόνο, με χιούμορ. Η… ταλαιπωρία μιας βαλίτσας και του κατόχου της, που ταξιδεύει, μετά από πολλά απρόοπτα εμπόδια και δυσάρεστες αναποδιές καταλήγει να γίνει βραβευμένο μυθιστόρημα.

• «Η περιπέτεια ενός ονόματος ή γιατί Ανδρέας Καπανδρέου». Το δωδέκατο και τελευταίο κείμενο, όπως το δηλώνει και ο τίτλος, ασχολείται με την επεξήγηση του οιονεί καλλιτεχνικού ψευδωνύμου, επωνύμου του συγγραφέα.

Η διαχρονικότητα του παράδοξου και αλλόκοτου

Η διαχρονική παρουσία του παράδοξου και του αλλόκοτου στην παγκόσμια, αλλά και στην ελληνική λογοτεχνία αποδεικνύει ότι ανέκαθεν συγκινούσε τους δημιουργούς που το θεωρούσαν ζωτικό και δραστικό συγκείμενο του έργου.

Το παράδοξο εμφανίζεται με διάφορες μορφές: λεκτικό ή φραστικό, νοητικό, παράδοξο καταστάσεων, περιστατικών, εικόνων, υποθέσεων κ.τ.λ., και κατά την νεώτερη εποχή έχει εισδύσει σε όλα σχεδόν τα είδη λόγου και έχει μετεξελιχθεί από σχήμα λόγου σε αναπόσπαστο τμήμα της λογοτεχνικής κουλτούρας.

Ως παράδοξο, μπορούμε να θεωρήσουμε την λέξη, την φράση, την παράγραφο ή και το έργο στο σύνολό του, το περιεχόμενο του οποίου παρουσιάζεται αντιφατικό και παράλογο, πίσω όμως από την αντιφατικότητα και τον παραλογισμό του υποκρύπτεται η άλλη όψη της πραγματικότητας. Λαμπρό παράδειγμα αποτελεί ο αντιφατικός και οξύμωρος δημοτικός στίχος «μέσα στα χιόνια καίγομαι και στη φωτιά μαργώνω» (=παγώνω)

Η παραδοξογραφία αποτελεί πραγμάτωση των Ελληνιστικών χρόνων, οι ρίζες της όμως πάνε πολύ βαθύτερα. Η Ελληνική μυθολογία βρίθει ασφαλώς από ευφάνταστα παραδοξογραφήματα, όπως και τα πρώτα γραπτά κείμενα. Στην Οδύσσεια π.χ. είναι έκδηλη η διάθεση του συγγραφέα προς το παράδοξο, το παράξενο και το εξωπραγματικό, ενώ καθόλου δεν υστερεί και ο Ηρόδοτος, η Ιστορία του οποίου, συνδυάζει πραγματικά γεγονότα και παραδοξολογίες. Ο Θεόπομπος, ο Έφορος και άλλοι κινούνται στα ίδια πλαίσια.

Γενικά θεωρείται ότι οι απαρχές της παραδοξογραφίας βρίσκονται στην αρχαία ιωνική «Ιστορίην» (βλέπε A. Lesky, Ιστ. της Αρχ. Ελλ. Λογοτ. σελ. 1061). Κατά την Αλεξανδρινή εποχή και μετά, ως διάσημοι παραδοξογράφοι αναφέρονται ο Αντίγονος από την Κάρυστο, ο Διονύσιος από την Σάμο, ο Αθήναιος, ο Καλλίμαχος ο Μυρσίλος, ο Απολλώνιος και άλλοι.

Από τον 3ο π.Χ. αιώνα η παραδοξογραφία αναπτύσσεται ως ιδιαίτερο φιλολογικό και λογοτεχνικό είδος. Ο Καλλίμαχος γράφει το υπόμνημά του «Θαυμάτων των εις άπασαν την γην κατά τόπους όντων συναγωγή» (Σούδα). Ο Βώλος το «Περί των εκ της αναγνώσεως των ιστοριών εις επίστασιν ημάς αγόντων». Ο Αρχέλαος γράφει τα «Ιδιοφυή» για τον Πτολεμαίο Ευεργέτη και ο Καρύστιος Αντίγονος την «Ιστοριών παραδόξων συναγωγή».

Οι ανωτέρω θεωρούνται οι θεμελιωτές του είδους, όμως η παράδοση, που δημιουργήθηκε συνεχίσθηκε. Ο Κυρηναίος Φιλοστέφανος γράφει το «Παράδοξοι ποταμοί και Κρήναι», σε έμμετρο λόγο. Ο Ισίγονος από την Νίκαια το έργο «Περί παραδόξων» και ο Φλέγων από τις Τράλλεις το «Περί θαυμασίων και μακροβίων», που αποτελούν την κορύφωση του είδους.

Μετά από αυτούς αρχίζει η σταδιακή παρακμή της παραδοξογραφίας, η οποία όμως έως και τον 6ο αιώνα μ.Χ. δίνει έργα, όπως εκείνα του Βυζάντιου Φίλωνα, του Αιλιανού, του Γέλλιου και άλλων.

Το παράδοξο απαντά και στους αρχαίους ρήτορες, όπως: στον Μένανδρο, τον Ερμογένη, τον Κικέρωνα στην Ρώμη, τον Κουϊντιλιανό στην Ισπανία κ.α. Για την Ελληνορωμαϊκή φάση του παραδόξου ο Γεράσιμος Μαρκαντωνάτος σημειώνει:

«Ως ιδιαίτερος εκφραστικός τρόπος. Στην ελληνορωμαϊκή περίοδο παρουσιάζεται η μορφή του «παραδόξου εγκωμίου», οι λεγόμενες controversiae (=αναλογίες), καθώς και οι suasoriae (=παραινετικοί λόγοι). Η χρήση παράδοξων φράσεων και συλλογισμών συνεχίστηκε στη μεσαιωνική εποχή είτε για εξάσκηση των σπουδαστών στη ρητορική είτε για πρόκληση γέλοιου ή ειρωνικής διάθεσης στον ακροατή ή στον αναγνώστη. Κατά την αναγέννηση το περιφημότερο κείμενο που περιέχει συνεχή χρήση παραδόξων είναι το γνωστό Εγκώμιο της Μωρίας του Έρασμου».

Η συνεχής ροή παραδοξογραφημάτων κατέστησε αυτά ως σημαντικό τμήμα της λογοτεχνίας και στην νεώτερη εποχή. Η παγκόσμια συγγραφική δημιουργία είναι γεμάτη από έργα παραδοξογραφίας, ενώ το παράδοξο ως σχήμα λόγου αφομοιώθηκε πια στα εκφραστικά μέσα της λογοτεχνίας και διείσδυσε σε κάθε μορφή έργων: Ποίηση, μυθιστόρημα, νουβέλα, αλλά και θρύλους, παραδόσεις, παροιμίες κ.τ.λ.

Ήδη ανέφερα τον Μπόρχες ως διαπρεπή εκπρόσωπο της ιδιομορφίας αυτής. Ο Κάφκα αποτελεί, με την ευρύτερη έννοια, άλλο ένα παράδειγμα, κατά το οποίο το παράδοξο μεταφέρεται στον ψυχικό χώρο του ανθρώπου και βουλιάζει στον Καφκικό εφιάλτη.

Στην Ελληνική παραγωγή η κυριαρχία του παραδόξου απαντά στις «παραλογές» και στους «θρύλους». Οι παραλογές από την ίδια την σύστασή τους εμπεριέχουν το παράλογο, αλλά και το παράδοξο, το αλλόκοτο και το φανταστικό: «κάνει το σύγνεφο άλογο και τ΄ άστρο χαλινάρι», «αν δεν στοιχειώσεις άνθρωπο, γεφύρι δεν στεριώνει».

Στον θρύλο της Γοργόνας, αδελφής του Μεγαλέξανδρου οι ναυτικοί πρέπει να την εξευμενίσουν, λέγοντας ότι ο Αλέξανδρος ζει, για να σώσουν το καράβι τους και το πλήρωμα.

Όμως και στην ελληνική μυθιστοριογραφία το παράδοξο αφθονεί ως αναπόσπαστο στοιχείο των έργων. Στην «Πάπισσα Ιωάννα» του Εμ. Ροΐδη μία μεταμφιεσμένη γυναίκα καταφέρνει να γίνει Πάπας. Στην «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη μία γριά δολοφονεί παιδάκια κ.α. Τα υπερρεαλιστικά πεζογραφήματα του Νάνου Βαλαωρίτη αναπτύσσονται στους βυθούς του παραδόξου και του ονειρικού.

Η ροπή προς το παράδοξο εκδηλώθηκε και στην Κυπριακή Λογοτεχνία, κυρίως στο μυθιστόρημα και την νουβέλα. Παραδειγματικά να αναφέρω την «Νουβορδία» του Άντη Ροδίτη, την «Αχμάνα Μεχαλάνε» και την «Δίκη των γκρίζων αγγέλων» του υποφαινόμενου, τον «Σκνιπόγιακ» του Άντη Χατζηαδάμου κ.α.

Η παραδοξογραφία και το παράδοξο ευρίσκονται σε στενή συνεργασία με άλλα είδη και σχήματα λόγου. Το φανταστικό, το ονειρικό, το εξωπραγματικό, το παράλογο, το οξύμωρο κ.α. Στα πλείστα λογοτεχνήματα, τα ανωτέρω συμφύρονται σ΄ ένα σύνολο, που συναποτελεί την ιδιομορφία του είδους. Φράσεις οξυμώρων σχημάτων, όπως «σπεύδε βραδέως», «δώρων άδωρων», «νύμφη ανύμφευτε» είναι ουσιαστικά εκφάνσεις του παραδόξου, όπως και τα διάφορα αλλόκοτα ευρήματα των παραλόγων: «από το μυριανάθεμα και την πολλή κατάρα η γης αναταράχτηκε και ο Κωνσταντής εβγήκε» (Του νεκρού αδελφού), «ο ήλιος επαντρεύτηκε και πήρε το φεγγάρι, / εκάλεσε και στη χαρά συμπεθερούς τ΄ αστέρια» (Ο γάμος του ήλιου και του φεγγαριού). Σε άμεση συνάρτηση με το παράδοξο τελεί και το απροσδόκητο ή απρόβλεπτο, που αποτελεί αιφνίδια παρέκκλιση και στροφή από το αναμενόμενο και φυσιολογικό, προς το αναπάντεχο και συνήθως δυσάρεστο.

Τα όσα προαναφέρθησαν εμπεριέχονται και συνυπάρχουν στα διηγήματα του Α. Κ. Ανδρέου, θάλεγα εν αφθονία. Ορθώτερα, αποτελούν δομικά υλικά της γραφής του. Κατά συνέπεια ο συγγραφέας συνεχίζει την μακράν παράδοση του είδους και το έργο του δεν είναι μετέωρο. Έχει βαθιές ρίζες και προοπτική.

Το στοιχείο του παραδόξου και αλλόκοτου στον Α. Κ. Ανδρέου

Κεντρικός άξονας όλων των διηγημάτων, δηλώνεται και στον υπότιτλο, η λογοτεχνική ατμόσφαιρα μέσα στην οποίαν κινούνται είναι το αλλόκοτο. Το αλλόκοτο στην μυστικιστική, μεταφυσική του διάσταση, που το συνθέτουν: το παράδοξο, το παράξενο, το μυστήριο, το ασύλληπτο.

Τα διηγήματα, παρά την απλότητα των υποθέσεων τους και την καθημερινότητα τους, αναπτύσσονται μέσα στην αρωματισμένη ομίχλη του μυστηρίου, του αγνώστου, του σκοτεινού, που τους προσδίδουν υπερβατικές και μαγικές προεκτάσεις.

Όλα ξεκινούν από το απλό και ανέρχονται στο σύνθετο και το πολυσύνθετο, από το ανθρώπινο προς το μεταφυσικό. Αισθάνεσαι τα γεγονότα να έχουν δύο όψεις. Στην πρόσθια διαδραματίζονται τα καθημερινά πάθη των θνητών, στην οπίσθιαν οργιάζουν τα δρώμενα των υπερφυσικών δυνάμεων, που επιχειρούν να ρυθμίσουν την ζωή.

Γενικά διακρίνει κανείς στα δρώντα πρόσωπα και στα γεγονότα μιαν εσωκεντρική δύναμη, που τα ωθεί προς τα άνω ή τα τράβα από τα δύο άκρα, προκαλώντας τους μιαν μεταφυσική επιμύνωνση. Διαπιστώνουμε δηλαδή έναν έντονο εξπρεσιονισμο, όπως ακριβώς εκείνον που λειτουργεί στους πίνακες τους Γκρέκο, που εξαϋλώνει τα πάντα και τα μεταφέρει στον υπερβατικό τους κόσμο.

Οι μύθοι των διηγημάτων φέρουν μέσα τους, εγγενώς, τον μεταφυσικό εξπρεσιονισμό, που αφενός συνεχίζει την αντίδραση του προς τον ρεαλισμό, τον νατουραλισμό και τον συμβολισμό και αφετέρου τείνει, χωρίς ποτέ να φθάνει σ΄ αυτόν, προς τον υπερρεαλισμό. Όπως και οι παλαιότεροι εξπρεσιονιστές, ο συγγραφέας αρνείται κάθε αληθοφάνεια και κάθε προσπάθεια απόδοσης της πραγματικότητας, ή αντικειμενικής- ρεαλιστικής απεικόνισης και τείνει συνεχώς προς το αλλόκοτο, το ονειρικό, το φαντασιακό. Ο Εξπρεσιονισμός του Καπανδρέου είναι σαφώς μεταφυσικώς, με φοράν από τα κάτω προς τα άνω. Από τα γήινα στα ουράνια, από τα ανθρώπινα στα θεία. Οι σκηνές των διηγημάτων διαδραματίζονται μισοχωμένες στην μεταφυσική καταχνιά του εξπρεσιονισμού και ως αιωρούμενες προβολές του ονείρου, παλινδρομούν μεταξύ πραγματικότητας και φανταστικού, μεταξύ αισθητού και υπερβατού.

Η αναφορά μου σε κίνηση των σκηνικών εικόνων προς το υπερρεαλιστικό, στο οποίο ποτέ δεν εισέρχονται, καθορίζεται πρώτον από το φανταστικό, ως «φαινόμενο που δεν έχει συμβεί, δεν συμβαίνει, ούτε θα μπορούσε να συμβεί» (Δημήτρης Παναγιωτάτος: Το Φανταστικό) και δεύτερον από το γεγονός ότι ο υπερρεαλισμός εμπεριέχει αφ΄ εαυτού το παράδοξο, το παράξενο, το αλλόκοτο, το εξωπραγματικό.

Στον Καπανδρέου η ενεργός παρουσία της σύγχρονης τεχνολογίας στα δρώμενα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, Facebook, διαδίκτυο, ιστοσελίδες κ.τ.λ., προσδίδει, έτι περισσότερο, και ενδυναμώνει την δύναμη του αλλόκοτου και του παράδοξου, γιατί απελευθερώνει την δική της μαγεία και το δικό της μυστήριο, που κρύβεται στους σκληρούς δίσκους, στα μικροτσίπ της και στα USB.

Άλλο βασικό χαρακτηριστικό στην πεζογραφία του Καπανδρέου, που δίνει οπωσδήποτε ενδιαφέρον στα διηγήματα, είναι η απόλυτη κυριαρχία του απρόβλεπτου και αναπάντεχου, την έξοδο του μύθου. Το απρόβλεπτο καραδοκεί στο τέλος των διηγημάτων, όχι ως αδικαιολόγητη ή αλλοπρόσαλλη έκβαση, αλλά ως συνεπακόλουθο κρυφών ή άγνωστων συγκυριών και γεγονότων, που κάποτε αποτελούν φυσιολογική έκβαση πραγμάτων, τα οποία αγνοούσαμε, άλλοτε όμως διευθύνονται από μεταφυσικές δυνάμεις.

Το υπερβατικό, στις περιπτώσεις αυτές, ακολουθεί την Καντιακή αντίληψη. Σύμφωνα μ΄ αυτήν υπερβατικό είναι αυτό, που ξεπερνά τα όρια της εμπειρικής γνώσεις του ανθρώπου.

Απέναντι στο υπερβατό ο συγγραφέας σιωπά. Δεν διακηρύσσει την κατάφασή του. Εμμέσως όμως υποθάλπει την γνώμη του αναγνώστη προς την αποδοχή των δρόντων υπερβατικών δυνάμεων. Αφήνει τον τρίτο άνθρωπο να κρίνει υποκειμενικά, καθοδηγεί όμως την κρίση του. Η γνωμάτευση του συγγραφέα απουσιάζει, υπάρχει όμως και λειτουργεί εμμέσως το συμπερασματικό γνωμικό του.

Έχουμε μπροστά μας κάποια πλούσια διηγήματα, τόσο κατά την αισθητική, όσο και κατά το περιεχόμενο. Μετροέπεια στην έκφραση, καλά επιλεγμένο λεξιλόγιο, θεαματικές, κινηματογραφικές σκηνές, ατμόσφαιρα έκστασης, εναλλαγή συναισθημάτων, πρωτότυπες υποθέσεις. Γενικά, θα έλεγα, έχουμε ένα καινούριο λογοτεχνικό βιβλίο με… «καλές συστάσεις». Ευχόμαστε την δικαίωσή του από τον πανδαμάτορα χρόνο.

Ανδρέας Μακρίδης

*Από την παρουσίαση του βιβλίου "Το τρομακτικό μυστικό του Αϊνστάιν: αλλόκοτα διηγήματα" που πραγματοποιήθηκε στις 19/05/2011 στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.