Βιβλιοφιλική Πανδαισία: Όψεις του Φανταστικού 2016 μέσα από τα βιβλία Ελλαδιτών και Κυπρίων νεαρών συγγραφέων από τις Εκδόσεις «Συμπαντικές Διαδρομές»

(Εφημερίδα Σημερινή, πολιτιστικό ένθετο Ηδύφωνο, 25 Σεπ. 2016. Γράφει η Χρυσόθεμις Χατζηπαναγή)

                              

Εφόσον κάθε ορισμός είναι περιορισμός, τοσούτω μάλλον δεν θα ορίζαμε σε ανελαστικά πλαίσια και  αυστηρές προδιαγραφές τη Λογοτεχνία του Φανταστικού εν όψει των πρωτεϊκών πολύμορφων μετασχηματισμών της μέσα από τις ανανεώσιμες πηγές μιας αέναης έμπνευσης και μιας αστείρευτης συγγραφικής ενέργειας. Εγγενής η Φαντασία στη διαχρονία του ατομικού και συλλογικού υποσυνείδητου, προηγήθηκε του Λόγου, προσδίδοντας στα δυσεξήγητα «μυστηριώδη» φαινόμενα του σύμπαντος και στις υπαρξιακές απορίες του ανθρώπου από τη γέννηση έως τον θάνατό του μυθολογικές διαστάσεις με υπερβολικές δόσεις συναισθηματικού και διαισθητικού θαυμασμού. Έτσι, πριν από τον φιλοσοφικό στοχασμό, την έλλογη γνωσιοθεωρητική διανόηση και την επιστημονική σκέψη, για να παραφράσουμε τον Αριστοτέλη, «διά γαρ το θαυμάζειν οι άνθρωποι και νυν και το πρώτον ήρξαντο μυθολογείν», ταυτίζοντας το «φρονείν» με το «αισθάνεσθαι» και κατά προέκταση με το «φαντάζεσθαι». Αυτή ακριβώς η καλπάζουσα δημιουργική φαντασία είναι που ζωντάνεψε αριστοτεχνικά λογοτεχνικά έργα από την ακένωτη Ομηρική μυθολογία και τους Αισώπειους μύθους μέχρι τις ιστορίες του Λουκιανού και του Απουλήιου στην ελληνιστική περίοδο και από τις σκοτεινές αφηγήσεις του Μεσαίωνα ή το γοτθικό μυθιστόρημα του 18^ου αιώνος έως τις μέρες μας με μια πλειάδα συγγραφέων, αν και οι καθαρόαιμοι του είδους δεν επιχωριάζουν στην ελληνική του επικράτεια, να βλέπουν τον κόσμο από μιαν άλλη οπτική είτε στις παρελθοντικές του ουτοπικές αναζητήσεις είτε στις μελλοντολογικές του δυστοπίες. Από τα γήινα πετάγματα, μέχρι τις υποβρύχιες καταδύσεις και έως τις διαστημικές πτήσεις σε υπερκόσμιους αστερισμούς, υπαρκτούς ή ανύπαρκτους γαλαξίες.  

      

Μια τέτοια ατμόσφαιρα από τη Λογοτεχνία του φανταστικού αποπνέει και το φετινό φεστιβάλ στον τόπο μας μέσα από αλληγορικούς και μετωνυμικούς συμβολισμούς, υπερφυσικά όντα και χιμαιρικές οπτασίες, θαυμαστές και παράξενες φαντασιώσεις, όπως στους πίνακες του Ιερώνυμου Μπος. Ένα διαφορετικό αντισυμβατικό, κυρίως, βιβλίο με ενδιαφέρουσες συγγραφικές συλλήψεις και εξίσου ελκυστικές αναγνωστικές προκλήσεις, που άρχισε από προχτές Παρασκευή και κλείνει απόψε τον τριήμερο κύκλο του, διαγράφοντας σημεία περισσότερο ή λιγότερο έντεχνης αναφοράς σε χώρους παρουσίασής του στη Λευκωσία, Λάρνακα και Λεμεσό, συναθροίζοντας 15 συγγραφείς από την Ελλάδα και την Κύπρο με πάνω από 100 βιβλία.

Η πρωτοβουλία διοργάνωσης, που είχε ως στόχο την εποικοδομητική συνάντηση αναγνωστών και συγγραφέων, μια πρώτη γνωριμία με το σύνολο του έργου τους και την ανταλλαγή απόψεων μετά τις σύντομες βιβλιοπαρουσιάσεις, συμπεριλαμβανομένων και των παρουσιάσεων της Συλλογής Ελληνικού Παραμυθιού «Στην Ανέμη τυλιγμένη», καθώς και της Ανθολογίας Ελληνικού Φανταστικού Διηγήματος «Θρύλοι του Σύμπαντος V»,  οφείλεται στις ελλαδικές εκδόσεις «Συμπαντικές Διαδρομές». Οι διοργανωτές απεδείχθησαν και στο παρελθόν, όπως και τώρα, γνήσιοι φίλοι του ποιοτικού βιβλίου και ζηλωτές της πανελλήνιας προώθησης του, της διάδοσης των ιδεών και των μηνυμάτων του για καλλιέργεια συστηματικής αναγνωστικής συνείδησης· εξού και με αισθήματα ευγνωμοσύνης επιφυλάχθηκε ενθουσιώδης υποδοχή στους ένθερμους αυτούς ενισχυτές των φερέλπιδων και πολλά υποσχόμενων νεαρών, ως επί το πλείστον, συγγραφέων μας. Επιτυχώς ωφέλιμη η παρουσία τους στη Λευκωσία τον Δεκέμβριο του 2012, όχι απλώς για να καταστήσουν γνωστές πολλές από τις εκδοτικές τους δραστηριότητες, αλλά προπάντων γι’ αυτή καθ’ εαυτή τη μέθεξη συναντίληψης, ενσυναίσθησης και αλληλοσυμπλήρωσης μεταξύ αληθινού συγγραφέως και «υποκριτή» αναγνώστη, κατά την παραβολική εξομολόγηση του Μπωντλαίρ. Έτσι, επιστρέφουν και φέτος με μια δυναμικότερη βιβλιοφιλική πανδαισία στην Κύπρο, ανανεώνοντας τη διευρυμένη φιλαναγνωσία του αναγνωστικού κοινού γύρω από τις «Όψεις του Φανταστικού», όπως επιγράφουν το πολύπτυχο πρόγραμμα των εκδηλώσεών τους.

Αμφίσημος ο τίτλος, εφόσον πρόκειται για φανταστικά ωραίες εκδόσεις άρτιας  αισθητικής επιμέλειας από πλευράς περιεχομένου και φροντισμένης εκτύπωσης, αλλά και εμπνευσμένες από τη σφαίρα του φανταστικού παραμυθιού, της μυθοπλαστικής και ηθοπλαστικής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας, της ευφάνταστης δημιουργικής γραφής για μικρούς και μεγάλους, καθώς επίσης μιας πολυεπίπεδης και πολυθεματικής φαντασίας, από τα αφηγηματικά μονοπάτια μέχρι τα διηγηματικά τοπία και έως τα πιο μακρινά μυθιστορηματικά ταξίδια, που εναλλάσσουν το πραγματικό με το υπερρεαλιστικό και το μεταφυσικό σύμπαν. Επί πλέον, μιας εξόχως επινοητικής δεξιοτεχνίας, που κινείται στα όρια της πραγματικότητας και της ιστορικής μετάπλασης υπαρκτών γεγονότων σε φαντασιακά δρώμενα, υπερβαίνοντας και τα πλέον απίθανα επιστημονικά μυστήρια κινηματογραφικής ταινίας θρίλερ.

Χαιρόμαστε ιδιαίτερα και επαξίως επαινούμε μια τέτοια κίνηση πολιτισμικής δραστηριότητας, που προσβλέπουμε με τους καλύτερους οιωνούς να συνεχίσει ακάθεκτη την πορεία της και στα επόμενα χρόνια. Σήμερα, ιδίως, και σε ένα αμφίβολο κοντινό μέλλον για την τύχη του βιβλίου και τη στάση των νέων απέναντι στο έντυπο είδος του σε σχέση με την πολύωρη και ολοένα εθιστική ενασχόλησή τους με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, που τους υποκινεί συνεχώς στη δελεαστική πλοήγηση στον άλλο φανταστικό, αλλά ενίοτε, ύποπτο κόσμο του διαδικτύου.     

Επειδή, ακριβώς, ο κατάλογος ονομάτων και μικρών ή μεγάλων πονημάτων είναι μακρύς, για να χωρέσει σε ένα μονοσέλιδο, περιοριζόμαστε στους τρεις συμπατριώτες μας συγγραφείς, που συμμετέχουν εκδοτικά στις «Συμπαντικές διαδρομές» με τρία διαφορετικά λογοτεχνικά είδη: το βιωματικό αφήγημα και το μινιμαλιστικό διήγημα μικρής φόρμας και απλής πλοκής, το φανταστικό παιδικό μυθιστόρημα γνωσιοκεντρικής παιδαγωγίας και το ιστορικοφαντασιώδες μυθιστόρημα πολυσύνθετης ειδολογικής δομής για ενήλικες.

Στην πρώτη διαδρομή συναντούμε τις «Μικρές ιστορίες» της Δήμητρας Ευθυμίου, όπως προ-ειδο-ποιητικά υποτιτλίζει το βιβλίο της «Το χαμόγελο του καλοκαιριού», στις τελευταίες σελίδες του οποίου, εξάλλου, συμπεριλαμβάνει τέσσερα ποιήματά της περιγραφικού και λυρικού στοχασμού. Οι σύντομες αφηγηματικές εξιστορήσεις, που αναδύονται, προφανώς, από τη ζωή και τα προσωπικά της βιώματα, θα μπορούσαν να στοιχειοθετούν στιγμιότυπα φαντασιακής αποτύπωσης από μιαν υποθετική ή ονειρική πραγματικότητα. Έτσι, με συγκινησιακή κατάνυξη μέσα από τις αναμνήσεις μιας ονειροπόλας ανάμνησης μάς μεταφέρει στο ερωτικό συναπάντημα του χτες, την ανεπίστροφη φυγή του τρένου με τον παλιό αγαπημένο, αξέχαστες εκδρομικές εξορμήσεις και ημερολογιακές καταγραφές από τις πικρές μνήμες του ’74, που εκ των υστέρων μόνο σαν μυθιστόρημα φανταστικού εφιάλτη μπορούν να κατανοηθούν.

Με τα «Τρελά Γατομπερδέματα» ο Μιχάλης Νικολάου μέσα από μιαν ευρηματική μυθιστορηματική πλοκή και έξυπνα λογοπαίγνια οδηγεί τους μικρούς του φίλους με την «κλεψύδρα» του Αρχιμήδη πίσω στα χρόνια της Αρχαίας Ελλάδας, για να γνωρίσουν μαζί με τον γάτο Γατρούλη, την πάπια Σαπφώ και την κουκουβάγια Αθηνά τα μυθολογικά και ιστορικά της δρώμενα και τους μεγάλους όλων των αιώνων και των εποχών πρωταγωνιστές της.

Αν, ωστόσο, οι δύο αυτοί συγγραφείς μας καταθέτουν στη λογοτεχνία του μαγικού ρεαλισμού και της επινοητικής φαντασίας τα πρώτα τους δείγματα, ο Ανδρέας Καπανδρέου έχει δώσει από καιρό τα διαπιστευτήριά του στο όχι και τόσο εύκολο αυτό είδος, που προδίδει αναγνωρίσιμες τεχνικές αδεξιότητες και αδυναμίες σε γλωσσικό ύφος, χαρακτήρες, και ανέλιξη πλοκής. 
Η στρωτή όμως γλώσσα του Καπανδρέου με τις ανάλογες χρωματικές εναλλαγές της, οι ευδιάκριτοι χαρακτήρες και το εφευρετικό σασπένς της πλοκής αναδεικνύουν τις πρώτες διηγηματικές του «αλλόκοτες ιστορίες» στα έργα «Το τρομακτικό μυστικό του Αϊστάιν» (εκδόσεις Επιφανίου, 2010) και «Ο γιος της Μάγισσας» (Συμπαντικές Διαδρομές, 2012). Από τις ίδιες εκδόσεις το πρόσφατο μυθιστόρημά του «Ο μυστικός σύντροφος του Ρήγα: Η άγνωστη μαρτυρία του Ιωάννη Καρατζιά». Ο συγγραφέας με τη δική του «χρονομηχανή» μάς μεταφέρει από τη φανταστική Οθωμανοκρατούμενη Αθήνα του 2103 στη Βιέννη, το Βελιγράδι και την Καστοριά της δεκαετίας του 1790, για να παρακολουθήσουμε με κομμένη την ανάσα την επαναστατική πορεία του Ρήγα Φεραίου και τον περιπετειώδη βίο ενός από τους συντρόφους του, επίσης λόγιου επαναστάτη από τη Λευκωσία Ιωάννη Καρατζιά. Αν και, όπως γράφει στον πρόλογό του, «η ιστορία θέλει τον Ιωάννη Καρατζιά να εκτελείται από τους Τούρκους μαζί με τον Ρήγα και έξι άλλους επαναστάτες το 1798 στον πύργο Νεμπόιζα στο Βελιγράδι», οι μυθιστορηματικές σελίδες μάς επιφυλάσσουν άλλες εκπλήξεις από τον κόσμο της καλής λογοτεχνικής φαντασίας του Ανδρέα Καπανδρέου, στις οποίες θα επανέλθουμε με προσεκτικότερη ματιά.