Οι ρίζες της σύγχρονης Ιαπωνίας: o Jared Diamond για την ιστορία της Ιαπωνίας

 

O διάσημος Αμερικανός γεωγράφος και συγγραφέας Τζάρεντ Ντάιαμοντ (Jared Diamond) στο βιβλίο του «Έθνη σε αναταραχή: πως αντιμετώπισαν την πιο κρίσιμη περίοδο στην ιστορία τους» (Upheaval: Turning Points for Nations in Crisis) αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο στη περίπτωση της Ιαπωνίας εστιάζοντας στη μεταμόρφωση της χώρας κατά την αποκατάσταση του Meiji, η οποία ξεκίνησε το 1868. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται ως σημαντική καμπή στην ιστορία της Ιαπωνίας, όπου το έθνος αντιμετώπισε εσωτερικές και εξωτερικές κρίσεις και υπέστη μια δραματική μεταμόρφωση από φεουδαρχική κοινωνία σε σύγχρονο βιομηχανικό κράτος.
Η Ιαπωνία στα μέσα του 19ου αιώνα βρισκόταν υπό την κυριαρχία του σογκουνάτου Τοκουγκάουα, ενός φεουδαρχικού καθεστώτος που είχε απομονώσει τη χώρα από μεγάλο μέρος του έξω κόσμου για πάνω από δύο αιώνες. Η άφιξη των μαύρων πλοίων υπό τον Αμερικανό Matthew  Perry το 1853 που εξανάγκασε την Ιαπωνία να ανοίξει το εξωτερικό της εμπόριο ανέδειξε την ευπάθεια της χώρας και επιτάχυνε μια εθνική κρίση.
Ο Meiji επικράτησε με τη βοήθεια μιας ομάδα νεαρών σαμουράι και προοδευτικών ηγετών που συνειδητοποίησαν ότι η Ιαπωνία έπρεπε να εκσυγχρονιστεί για να επιβιώσει. Προσπάθησαν να μάθουν από τη Δύση, υιοθετώντας διάφορες πρακτικές και τεχνολογίες, διατηρώντας, όμως, παράλληλα την ιαπωνική ταυτότητα και κυριαρχία.

Οι ηγέτες του Meiji εφάρμοσαν εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης του φεουδαρχικού συστήματος, του εκσυγχρονισμού του στρατού, της υιοθέτησης της δυτικής τεχνολογίας και των εκπαιδευτικών συστημάτων και της δημιουργίας συνταγματικής κυβέρνησης. Αυτές οι αλλαγές είχαν ως στόχο την ενίσχυση της Ιαπωνίας και την αποτροπή του αποικισμού της από τις δυτικές δυνάμεις.
Η μετάβαση προς τις μεταρρυθμίσεις δεν ήταν ομαλή, καθώς υπήρξε σημαντική αντίσταση από συντηρητικά στοιχεία εντός της ιαπωνικής κοινωνίας. Υπήρξαν εξεγέρσεις και συγκρούσεις, όπως η εξέγερση του Σατσούμα, που έπρεπε να ξεπεραστούν για να εξασφαλιστεί η επιτυχία των μεταρρυθμίσεων.

Ένα κύριο θέμα στο κεφάλαιο είναι η ικανότητα της Ιαπωνίας να προσαρμόζει και να ενσωματώνει ξένες ιδέες διατηρώντας παράλληλα τη δική της πολιτιστική ταυτότητα. Αυτή η ισορροπία ήταν καθοριστική για την επιτυχημένη μεταμόρφωση της Ιαπωνίας.
Η αποκατάσταση του Meiji έθεσε την Ιαπωνία σε μια πορεία ώστε να γίνει μια μεγάλη παγκόσμια δύναμη. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Ιαπωνία είχε αναδειχθεί σε ένα βιομηχανοποιημένο έθνος με ισχυρό στρατό, ικανό να ανταγωνιστεί τις δυτικές δυνάμεις.

Η νησιωτική γεωγραφία της Ιαπωνίας παρείχε τόσο απομόνωση όσο και προστασία, επιτρέποντάς της να αναπτύξει έναν μοναδικό πολιτισμό και ένα πολιτικό σύστημα σχετικά απαλλαγμένο από εξωτερικές παρεμβάσεις για μεγάλο μέρος της ιστορίας της. Αυτή η γεωγραφική απομόνωση συνέβαλε επίσης στην ικανότητα της Ιαπωνίας να προσαρμόζει επιλεκτικά ξένες τεχνολογίες και πρακτικές κατά τη διάρκεια περιόδων επαφής με άλλους πολιτισμούς.

[Αργότερα τις δεκαετίες του 30 και του 40 οι άπειροι και αλαζόνες στρατιωτικοί ηγέτες της Ιαπωνίας, μη υπολογίζοντας σωστά τους κινδύνους και τις δυνάμεις τους, ενεπλάκησαν σε ταυτόχρονες διαμάχες με Κίνα, Ρωσία, ΗΠΑ, Βρετανία με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική τους ήττα κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Όμως και πάλι η Ιαπωνία κατάφερε να ανακάμψει και να γίνει και πάλι μια πολύ ισχυρή οικονομικά και τεχνολογικά χώρα]

Ο Diamond χρησιμοποιεί την εμπειρία της Ιαπωνίας κατά την αποκατάσταση του Αυτοκράτορα Μέιτζι (Meiji) ως παράδειγμα για το πώς τα έθνη μπορούν να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τις κρίσεις αγκαλιάζοντας την αλλαγή, μαθαίνοντας από άλλους και εφαρμόζοντας αποτελεσματικά μεταρρυθμίσεις διατηρώντας παράλληλα μια συνεκτική εθνική ταυτότητα. Ταυτόχρονα  υπογραμμίζει τη σημασία της προσαρμοστικής ηγεσίας και του στρατηγικού οράματος σε σημεία καμπής για τα έθνη σε κρίση.
Diamond, Jared. Έθνη σε αναταραχή: πως αντιμετώπισαν την πιο κρίσιμη περίοδο στην ιστορία τους. Αθήνα: Διόπτρα, 2020.

Diamond, Jared. Έθνη σε αναταραχή: πως αντιμετώπισαν την πιο κρίσιμη περίοδο στην ιστορία τους [μετάφραση του: Upheaval: Turning Points for Nations in Crisis]. Αθήνα: Διόπτρα, 2020, 5^η έκδ.