Θρησκεία και Ψυχιατρική του Irvin D. Yalom

Όταν η Επιτροπή για την Ψυχιατρική και τη Θρησκεία (της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας) ειδοποίησε διακεκριμένο ψυχίατρο Ίρβιν Γιάλομ (Irvin D. Yalom) για να τον βραβεύσει, ο Γιάλομ πίστεψε ότι έκαναν λάθος.

-          «Είστε βέβαιοι; Το ξέρετε ότι εγώ θεωρώ τον εαυτό μου άθεο;» Ρώτησε.

-          «Πιστεύουμε ότι έχετε αφιερώσει τη ζωή σας σε ερωτήματα θρησκευτικής φύσεως» ήταν η απάντηση που έλαβε.

Κατά την βράβευση του (2000) o Γιάλομ έκανε μια ομιλία η οποία αποτέλεσε τη βάση για το βιβλίο «Religion and Psychiatry» (Θρησκεία και Ψυχιατρική).   

Στο δοκιμιακό αυτό βιβλίο, ο Γιάλομ ασχολείται με τις τέσσερεις έσχατες έγνοιες, όπως τις χαρακτηρίζει: τον θάνατο, τη μοναξιά, την ανάγκη νοήματος και την ελευθερία.

Το άγχος που προκαλούν τα πιο πάνω και ιδιαίτερα το υπαρξιακό άγχος είναι κατά τον Γιάλομ η αιτία ύπαρξης όλων των θρησκειών, οι οποίες δημιουργήθηκαν για να δώσουν απαντήσεις  στο υπαρξιακό ερώτημα. Η θρησκείες επίσης δίνουν απάντηση στο τι συμβαίνει με τον θάνατο, ενώ δίνουν επίσης παρηγοριά σε αυτούς που στερούνται την ελευθερία τους ή βιώνουν κάθε είδους μοναξιάς [δική μου προσθήκη]. Είναι προφανές λοιπόν, σύμφωνα με τον Γιάλομ ότι δεν δημιούργησαν οι θεοί τους ανθρώπους, αλλά δημιουργήσαμε εμείς  οι άνθρωποι τους θεούς. Μάλιστα τους δημιουργήσαμε κατ΄ εικόναν και καθ’ ομοόισιν μας.

«Πόσο πιο ανακουφιστική είναι η θρησκευτική λύση στο πρόβλημα του νοήματος από το πιο ορθολογιστικό αλλά κενό μήνυμα που μας στέλνει η φύση, υπενθυμίζοντάς μας την απειροελάχιστη θέση μας στο Σύμπαν και στη μεγάλη αλυσίδα γεγονότων».

Η θρησκευτική παρηγοριά και η ψυχοθεραπεία έχουν αναπτύξει η κάθε μια, τις μεθόδους της για να καθησυχάζουν τη δυσφορία που προκαλεί η  κάθε μορφή απομόνωσης (ενδοψυχική, διαπροσωπική, υπαρξιακή).

Ο άνθρωπος προσπαθεί να επινοήσει έναν σκοπό στη ζωή του για να της δώσει νόημα, παρατηρεί ο Γιάλομ από την εμπειρία του ως ψυχοθεραπευτής.

Το κείμενο τελειώνει με αναφορές στους αντι-θρησκευτικούς, θρησκευόμενους, όπως τους χαρακτηρίζει φιλόσοφους Φρίντριχτ Νίτσε και Νίκο Καζαντζάκη καθώς και στις ρήσεις τους:

«Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το κουράγιο κάποιου να είναι πιστός στις πεποιθήσεις του, αλλά το κουράγιο να αλλάξει αυτές τις πεποιθήσεις» (Νίτσε)

«Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος» που είναι γραμμένη στον τάφο του Καζαντζάκη, καθώς και τη φράση από το βιβλίο του «Αναφορά στον Γκρέκο «Να μην αφήσω στον Χάρο τίποτα να μου πάρει – μονάχα λίγα κόκκαλα».  

Από το οπισθόφυλλο

"Όταν με ειδοποίησαν ότι με τιμούσαν με αυτό το βραβείο, ένιωσα έναν καταιγισμό συναισθημάτων. Υπήρχαν συναισθήματα περίπλοκα, παράξενα, σκοτεινά, δύσκολα να τα εκφράσω. "Τι σχέση έχω εγώ με τη θρησκεία; Κάποιο λάθος θα έχει γίνει". Γι' αυτό και η πρώτη απάντησή μου ήταν: "Είστε βέβαιοι; Το ξέρετε ότι εγώ θεωρώ τον εαυτό μου άθεο;" Η απάντηση ήταν άμεση: "Πιστεύουμε ότι έχετε αφιερώσει τη ζωή σας σε ερωτήματα θρησκευτικής φύσεως". Η γενναιόδωρη απάντηση με αφόπλισε και μου έφερε στο νου πολλές συζητήσεις που έχω κάνει με τον Rollo May, ο οποίος επέμενε να θεωρεί το εγχειρίδιό μου "Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία" θρησκευτικό βιβλίο. Θυμάμαι επίσης ότι η Λού Σαλομέ αναφερόταν στον Νίτσε ως θρησκευτικό διανοητή με αντι-θρησκευτική θέση.
"Η ομιλία μου θα επικεντρωθεί στα θέματα που ξεπηδούν από αυτά τα αντικρουόμενα συναισθήματα και ιδίως σε κάποια υπαρξιακά θεραπευτικά ζητήματα τα οποία συχνά θεωρούνται θρησκευτικής φύσεως. Θα σκιαγραφήσω επίσης κάποιες συγκρίσεις ανάμεσα στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία και τη θρησκευτική παρηγοριά. Πιστεύω ότι τις δύο αυτές προσεγγίσεις τις συνδέει μια σύνθετη και τεταμένη σχέση. Κατά μια έννοια είναι ξαδέλφια, έχουν τους ίδιους προγόνους και τις ίδιες μέριμνες. Μοιράζονται μια κοινή αποστολή: διακονούν την απόγνωση, που είναι εγγενής στην ανθρώπινη μοίρα. Μερικές φορές έχουν κοινές μεθόδους - την προσωπική δυαδική σχέση, τη διαδικασία της εξομολόγησης, της εσωτερικής εξερεύνησης, της συγχώρησης των άλλων και του εαυτού. [...]"

Το δοκίμιο αυτό είναι η ευχαριστήρια ομιλία του ΙΡΒΙΝ ΓΙΑΛΟΜ κατά την παραλαβή του βραβείου Όσκαρ Πφίστερ, μιας πολύ σημαντικής τιμητικής διάκρισης που απονέμει η Επιτροπή για την Ψυχιατρική και τη Θρησκεία της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας. Ο διάσημος ψυχίατρος αναπτύσσει εδώ τις θέσεις του για την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία και αναλύει τα σημεία στα οποία συγκλίνει ή αποκλίνει από τη θρησκευτική παρηγοριά. Οι ιδέες του Νίτσε, του Σοπενάουερ και του Καζαντζάκη διαπνέουν αυτό το καίριο θεωρητικό κείμενο του συγγραφέα των πεζογραφημάτων Ο δήμιος του έρωτα, Στο ντιβάνι, Όταν έκλαψε ο Νίτσε, Η θεραπεία του Σοπενάουερ και Η μάνα και το νόημα της ζωής.

Yalom, Irvin. Θρησκεία και ψυχιατρική / μετ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου; Γιάννης Ζέρβας. Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 2003.